Μεγάλη Ανάλυση για τη Ρωσία – Η αυτοκρατορία, ο πόλεμος στην Ουκρανία, η οικονομία και η δημοκρατία

Πριν από σχεδόν ένα χρόνο, ο ρωσικός στρατός εισέβαλε στην Ουκρανία. Έκτοτε, διεξάγεται ένας σκληρός αγώνας, σχολιάζει η Handelsblatt.

Ένα μεγάλο μέρος του ρωσικού πληθυσμού εξακολουθεί να υποστηρίζει τον ηγέτη του Κρεμλίνου Βλαντιμίρ Πούτιν.

Ωστόσο, στον πληθυσμό επικρατεί ένα κλίμα φόβου.

Ταυτόχρονα, ο πόλεμος και οι κυρώσεις πλήττουν τη ρωσική κοινωνία: η ιδιωτική κατανάλωση στη Ρωσία έχει μειωθεί κατά σχεδόν 10%, ενώ οι οικονομολόγοι αναμένουν περαιτέρω φτωχοποίηση του πληθυσμού.

Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται πως ο Ισκαντέρ Γιασαβέγιεφ έχει φυλακιστεί δύο φορές από τότε που η χώρα του εισέβαλε στην Ουκρανία σε μια μεγάλης κλίμακας επίθεση στις 24 Φεβρουαρίου 2022.

Πριν από μία εβδομάδα αφέθηκε και πάλι ελεύθερος.

«Η δεύτερη φορά ήταν λιγότερο άσχημη», λέει ο 51χρονος Ρώσος στο τηλέφωνο, με τη φωνή του ήρεμη, τη διατύπωσή του μελετημένη. «Εξάλλου, ήξερα ήδη τι να περιμένω».

Ο Γιασαβέγιεφ είναι κοινωνιολόγος. Τρεις ημέρες μετά την έναρξη του πολέμου, παίρνει μέρος σε μια αντιπολεμική διαμαρτυρία στη γενέτειρά του, το Καζάν.

Οι φωτογραφίες τον δείχνουν μπροστά από ένα πολυκατάστημα.

«Πρόκειται για πόλεμο, όχι για ειδική επιχείρηση», γράφει το πλακάτ, μόλις μεγαλύτερο από ένα κουτί πίτσας, το οποίο κρατάει μπροστά στο στήθος του.

Συλλαμβάνεται και φυλακίζεται για πέντε ημέρες.

Μέχρι τον πόλεμο, ο Γιασαβέγιεφ δίδασκε στην πανεπιστημιούπολη της Αγίας Πετρούπολης της διάσημης Ανώτατης Σχολής Οικονομικών (HSE).

Στη συνέχεια, τον Οκτώβριο, οι Αρχές κατέταξαν τον κοινωνιολόγο ως «ξένο πράκτορα», χαρακτηρισμός που αποσκοπούσε στη φίμωση των επικριτών του καθεστώτος.

«Την επόμενη μέρα στη δουλειά μου απολύθηκα», λέει.

Τον Δεκέμβριο του περασμένου έτους, η ρωσική εφημερίδα Moscow Times δημοσίευσε στοιχεία που, σύμφωνα με τους συντάκτες, συλλέχθηκαν από μια ελεγχόμενη από το Κρεμλίνο υπηρεσία δημοσκοπήσεων.

Σύμφωνα με τη δημοσκόπηση, εννέα μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, όλο και λιγότεροι Ρώσοι πίστευαν ότι ο Πούτιν έκανε το σωστό εισβάλλοντας στην Ουκρανία.

Στο 60%, η πλειοψηφία εξακολουθούσε να υποστηρίζει την πορεία του πολέμου στις 17 Νοεμβρίου, «αλλά βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων έξι μηνών και έχει μειωθεί κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες από την άνοιξη», αναφέρει η ανάλυση των Moscow Times.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά.

Η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού υποστηρίζει τον Πούτιν.

Μια ισχνή πλειοψηφία υποστηρίζει τον πόλεμο.

Ως επί το πλείστον, οι Ρώσοι δεν φαίνεται να νοιάζονται για τα δεινά του ουκρανικού άμαχου πληθυσμού.

Όσοι είναι κατά του πολέμου τον επικρίνουν κυρίως λόγω των συνεπειών για τις δικές τους ζωές.

«Ένα καθεστώς που βασίζεται στο έγκλημα και τη διαφθορά»

Πώς μπόρεσε η ρωσική κοινωνία να γίνει τόσο αποχαυνωμένη;

Τι μπορούν να επιτύχουν οι δυτικές κυρώσεις υπό αυτές τις συνθήκες;

Υπάρχει καθόλου ελπίδα ότι η Ρωσία θα απομακρυνθεί από την πορεία του πολέμου με τη δική της ελεύθερη βούληση – ή θα ξεπεράσει το σύστημα Πούτιν;

Ο Κρίστιαν Μέλινγκ δεν έχει καμία ελπίδα για μια αλλαγή καθεστώτος στη Μόσχα που θα μπορούσε να τερματίσει τον πόλεμο.

«Δεν υπάρχει αίσιο τέλος», λέει ο επικεφαλής του Κέντρου Ασφάλειας και Άμυνας του Γερμανικού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (DGAP).

Το πρόβλημα, λέει, είναι ότι δεν υπάρχουν πλέον πολιτικές δομές στη Ρωσία.

Και έτσι, ακόμη και ένας διάδοχος του Πούτιν θα μπορούσε να ενεργήσει εξ ολοκλήρου σύμφωνα με τις γραμμές του Πούτιν:

«Έχουμε ένα καθεστώς εδώ που βασίζεται στο έγκλημα και τη διαφθορά».

Ο Γιασαβέγιεφ, ο οποίος θέλει να παραμείνει στη Ρωσία, προσπαθεί να εξηγήσει:

«Οι άνθρωποι κατανοούν τους κινδύνους, γνωρίζουν ότι θα συλληφθούν αν βγουν στους δρόμους».

Στο Καζάν, για παράδειγμα, υπάρχουν τακτικές διαμαρτυρίες από μεμονωμένα άτομα.

«Συνήθως δεν συλλαμβάνεσαι άμεσα τότε, αλλά πρέπει να πληρώσεις πρόστιμο».

Μόνο την Κυριακή, 30 άτομα είχαν επίσης συγκεντρωθεί για μια συγκέντρωση υπέρ της ελευθερίας του λόγου και κατά της λογοκρισίας των βιβλίων, είπε.

Οι άνθρωποι στη Ρωσία δεν είναι κακοί καθαυτοί, είναι πεπεισμένος ο κοινωνιολόγος:

«Έχουν μεταμορφωθεί από τους θεσμούς του ρωσικού αυταρχισμού».

Ο ίδιος ο Πούτιν παίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτό.

Ένα χρόνο μετά την εισβολή στην Ουκρανία, ο πρόεδρος δείχνει να είναι κυνικός και σκληρός.

Σε μια γυναίκα της οποίας ο γιος είχε πεθάνει στις μάχες στην ανατολική Ουκρανία το 2019, ο Πούτιν είπε στη γιορτή της μητέρας στη Ρωσία:

«Ο γιος σας έζησε. Πέτυχε τον στόχο του».

Ως μητέρα, είπε, θα μπορούσε να είναι ευτυχής που ο γιος είχε πεθάνει στη μάχη και όχι από υπερβολική κατανάλωση βότκας.

Ο Πούτιν ενδιαφέρεται για την ιεροποίηση της κρατικής εξουσίας ως ύψιστης αξίας, ως απόλυτης προτεραιότητας για αυτό που ορίζει ως «κρατικά συμφέροντα», δήλωσε ο Γιαν Ρατσίνσκι όταν παρέλαβε το Νόμπελ Ειρήνης για την απαγορευμένη πλέον ρωσική ομάδα για τα ανθρώπινα δικαιώματα Memorial στο Όσλο στα μέσα Δεκεμβρίου.

«Οι άνθρωποι είναι μόνο αναλώσιμο υλικό για την επίλυση κρατικών προβλημάτων», δήλωσε ο εκπρόσωπος της οργάνωσης που ασχολείται εδώ και δεκαετίες με τα εγκλήματα της εποχής του Στάλιν – υπό συνθήκες που γίνονται όλο και πιο δύσκολες.

Ένα μείγμα φόβου και μίσους

Ο σημερινός ηγέτης του Κρεμλίνου μοιάζει πλέον σε ορισμένα σημεία με τον ίδιο τον σκληρό σοβιετικό δικτάτορα – εκτός από τη γενοκτονία εκατομμυρίων ανθρώπων του λαού του από τον τελευταίο.

Όπως ο Στάλιν, ο Πούτιν είναι δύσκολα προσβάσιμος ακόμη και στους άλλοτε στενούς του συμπολεμιστές.

Τουλάχιστον, έτσι το περιγράφουν ανώτεροι Ρώσοι πολιτικοί και επιχειρηματίες που έχουν ή είχαν πρόσβαση στον στενό κύκλο της ηγεσίας του Πούτιν.

Μεταξύ των διαφορετικών στρατοπέδων που συνόδευσαν στενά τον Πούτιν στα διάφορα στάδια της διακυβέρνησής του, έχει εν τω μεταξύ διαμορφωθεί ένα μείγμα «μίσους και φόβου» προς τον πρόεδρο.

Φόβος μήπως τον διώξουν, όπως ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και τώρα ψυχρός Ντμίτρι Κόζακ.

Ο Πούτιν είχε σβήσει τη διαπραγματευτική διευθέτηση που είχε διαπραγματευτεί με την Ουκρανία και διέταξε την επίθεση.

Το μίσος, όπως εκφράζεται πίσω από κλειστές πόρτες από ορισμένους από τους μεγιστάνες των επιχειρήσεων που αποκαλούνται «ολιγάρχες», επειδή ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία δυσχεραίνει την ανέμελη πολυτελή ζωή τους ως μετακινούμενοι μεταξύ Μόσχας, Λονδίνου και Ίμπιζα.

Και επειδή οι εκπρόσωποι των λεγόμενων «siloviki», των οργάνων ασφαλείας της αστυνομίας, της εισαγγελίας, του στρατού και των μυστικών υπηρεσιών, έρχονται τώρα όλο και πιο ανοιχτά σε αυτούς και απαιτούν μετοχές στις επιχειρήσεις τους.

Εκπρόσωποι ξένων εταιρειών που έχουν κλείσει τις δραστηριότητές τους στη Ρωσία αλλά δεν έχουν ακόμη εγκαταλείψει τη χώρα αναφέρουν επίσης:

«Δεχόμαστε σχεδόν καθημερινά τηλεφωνήματα ότι θέλουν να μας εξαγοράσουν», και:

«Υπάρχουν επίσης πολλές επωμίδες ανάμεσά τους», εννοώντας τους εκπροσώπους των οργάνων ασφαλείας.

Οι ελπίδες ότι οι δυτικές κυρώσεις θα προκαλούσαν γρήγορα την κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας και, κατά συνέπεια, τον κλονισμό της εξουσίας του Πούτιν δεν επαληθεύτηκαν.

Το καλοκαίρι, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) εξακολουθούσε να υποθέτει ότι η οικονομία της Ρωσίας θα συρρικνωθεί κατά έξι τοις εκατό το 2022.

Σήμερα, το ΔΝΤ αναμένει μόνο μια μείωση της τάξης του 2,2% για το 2022.

Για το 2023, προβλέπει ανάπτυξη 0,3% για τη Ρωσία και ακόμη και 2,1% για το 2024.

Παρ’ όλα αυτά, οι κυρώσεις δεν έμειναν χωρίς αντίκρισμα στη Ρωσία.

Σε πρόσφατη ανάλυσή τους, οι εμπειρογνώμονες της DGAP Αντράς Ρατς, Γκούντραμ Βολφ και Όλε Σπίλνερ καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι δυτικές κυρώσεις έχουν «αποδυναμώσει σημαντικά την ικανότητα της Ρωσίας να διεξάγει πόλεμο», μεταξύ άλλων επειδή τα δυτικά αγαθά υψηλής τεχνολογίας που είναι σημαντικά για πολλά οπλικά συστήματα δεν είναι πλέον διαθέσιμα όπως πριν.

Η οικονομία είχε συρρικνωθεί πολύ λιγότερο από ό,τι είχε αρχικά υποτεθεί, επίσης επειδή οι σημαντικότερες πηγές εσόδων της Ρωσίας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστες από τις κυρώσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Το ανώτατο όριο των τιμών του πετρελαίου τέθηκε σε ισχύ μόλις τον Δεκέμβριο.

Επιπλέον, η Ρωσία είχε συσσωρεύσει «τεράστια αποθέματα» άνω των 600 δισεκατομμυρίων δολαρίων πριν από την έναρξη του πολέμου, από τα οποία λίγο λιγότερο από το ήμισυ ήταν στη Δύση και πάγωσαν γρήγορα, αλλά τα υπόλοιπα αποδείχθηκαν μέχρι στιγμής «σημαντικό οικονομικό μαξιλάρι», σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες της DGAP.

Επιπλέον, υπάρχει οικονομική στήριξη από το κράτος για ιδιαίτερα πληγέντες τομείς, καθώς και παράλληλες εξαγωγές για την παράκαμψη των κυρώσεων, για παράδειγμα μέσω Καζακστάν.

«Η Ρωσία προσαρμόζεται, μετατρέποντας την οικονομία της σε πολεμική οικονομία, αυξάνοντας τη στρατιωτική παραγωγή», λένε οι εμπειρογνώμονες.

Και όσο περισσότερο διαρκεί ο πόλεμος, «τόσο περισσότερο η Ρωσία θα βρίσκει τρόπους να προσαρμόσει την οικονομία της».

Κυριαρχεί η αρνητική εικόνα της Δύσης

Η μαζική επέκταση του στρατιωτικού τομέα συμβάλλει στην αύξηση της οικονομικής παραγωγής στα χαρτιά.

Ο ίδιος ο πληθυσμός της αποκομίζει ελάχιστα από αυτό.

«Το βιοτικό επίπεδο του ρωσικού πληθυσμού επιδεινώνεται ραγδαία», γράφει ο Ρώσος οικονομολόγος και εξόριστος αντιπολιτευόμενος Βλαντίμιρ Μίλοφ.

Όμως η Ρωσία είχε προετοιμαστεί και για αυτό το πρόβλημα, ακόμη και στην πορεία προς τον πόλεμο ο Πούτιν είχε «ενισχύσει επιθετικά τον κατασταλτικό μηχανισμό για να αποτρέψει τις μαζικές διαμαρτυρίες κατά της επιδείνωσης του βιοτικού επιπέδου».

Σε αυτό έρχεται να προστεθεί ο εκτεταμένος κρατικός έλεγχος του τοπίου των μέσων ενημέρωσης, οι τελευταίες ανεξάρτητες εφημερίδες και ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί έχουν φύγει, ενώ η προπαγάνδα στην κρατική τηλεόραση έχει πιάσει τόπο.

Περίπου το 70% του πληθυσμού έχει αρνητική εικόνα για την Ουκρανία, αλλά και για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Ο Πούτιν έχει «εξελίξει τη Ρωσία σε μια πλήρη προσωπική απολυταρχία» το 2022, τη χρονιά του πολέμου, λέει ο Αντρέι Κολέσνικοφ, ανώτερος συνεργάτης στο παράρτημα του αμερικανικού ιδρύματος Carnegie στη Μόσχα.

Στη Ρωσία, «οι Αρχές επιδιώκουν τη γενική υποταγή και την απόλυτη συμμόρφωση» μέσω μαζικής προπαγάνδας και καταστολής.

Στην περίπτωση του πολέμου στην Ουκρανία, ο Πούτιν μοιάζει επίσης με μετενσάρκωση του Στάλιν.

Στις εκδηλώσεις μνήμης για την 80ή επέτειο της μάχης του Παγκοσμίου Πολέμου στο Βόλγκογκραντ, που παλαιότερα ονομαζόταν Στάλινγκραντ, στις αρχές Φεβρουαρίου, ο Πούτιν έκανε τα αποκαλυπτήρια μιας νέας προτομής του πρώην δικτάτορα.

Ο Στάλιν είχε πυροδοτήσει έναν χειμερινό πόλεμο εναντίον της Φινλανδίας το 1939.

Όπως και η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, επρόκειτο να διαρκέσει μόνο για μικρό χρονικό διάστημα.

Αλλά ο Στάλιν υποτίμησε τη θέληση των Φινλανδών να αντισταθούν. Ο χειμερινός πόλεμος έληξε τότε με ήττα για τη Μόσχα.

Ακριβώς όπως ο Πούτιν θέλει επίσημα να αποσπάσει τις υποτιθέμενες «λαϊκές δημοκρατίες» του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ από την Ουκρανία και να τις φέρει πίσω στη ρωσική αυτοκρατορία, ο Στάλιν ήθελε επίσης να επιτύχει την «επανένωση των αδελφών λαών».

Αναφερόταν στην περιοχή της Καρελίας, η οποία βρίσκεται εν μέρει σε φινλανδικό και εν μέρει σε ρωσικό έδαφος.

Η πολιτική του Πούτιν έχει οδηγήσει στο να «το επίθετο ρωσικός γίνεται πλέον αντιληπτό μόνο ως θάνατος, καταστροφή, επιθετικότητα και ψέματα», λέει ο Ρώσος αντιπολιτευόμενος Λεονίντ Γκόζμαν, ο οποίος συνελήφθη για τη δήλωσή του «ο Στάλιν ήταν χειρότερος από τον Χίτλερ» τον Αύγουστο.

Ο Πούτιν έχει «καταφέρει να καταστρέψει τη Ρωσία»:

«Η οικονομία συρρικνώνεται, η δημογραφική κατάσταση επιδεινώνεται δραστικά, η τεχνική καθυστέρηση βαθαίνει, η συντριπτική υποκρισία βασιλεύει παντού – όλα αυτά είναι επιτεύγματα της βασιλείας του», συνοψίζει ο Γκόζμαν.

«Η ρωσική κοινωνία είναι ανήθικη», λέει ο Λεβ Γκούντκοφ, ο σεβαστός δημοσκόπος στη Μόσχα.

«Φυσικά και δεν θέλει τον πόλεμο, αλλά οι άνθρωποι συμπεριφέρονται υποτακτικά, παθητικά, δεν θέλουν να έρθουν σε ανοιχτή σύγκρουση με το κράτος».

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε αυτό το ρωσικό σύστημα διακυβέρνησης και κοινωνίας για να αξιολογήσουμε και τους πολεμικούς στόχους του Πούτιν στην Ουκρανία.

Ο ίδιος έχει ξεκαθαρίσει αυτόν τον στόχο σε διάφορες ομιλίες και δοκίμια: η Ουκρανία δεν πρέπει να γίνει «αντι-Ρωσία», δηλαδή ένα αντι-μοντέλο στο οποίο επικρατεί η δημοκρατία και η οικονομία της αγοράς σε ένα μεγάλο διάδοχο κράτος της Σοβιετικής Ένωσης.

Αντίθετα, η Ουκρανία θα πρέπει να μετατραπεί σε μια δεύτερη Λευκορωσία, δηλαδή σε ένα υποτελές κράτος της Μόσχας, είναι πεπεισμένη η πολιτική επιστήμονας Τατιάνα Στανόβαγια, ιδρύτρια του κέντρου ανάλυσης R. Politik.

Ως εκ τούτου, «όσο ο Πούτιν είναι στην εξουσία, ο τερματισμός του πολέμου είναι απίθανος».

Ελπίζοντας στο αποτέλεσμα του Αφγανιστάν

Όσοι είναι αισιόδοξοι ελπίζουν στη δύναμη του χρόνου: οι δημόσιες αντιδράσεις ή ακόμη και οι διαμαρτυρίες για τις απώλειες που υπέστησαν κατά τη διάρκεια της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στο Αφγανιστάν τη δεκαετία του 1980 δεν ήταν «ούτε άμεσες, ούτε τον πρώτο χρόνο», σημειώνει ο Ρώσος πολιτικός επιστήμονας Μιχαήλ Βινόγκραντοφ.

Παρόμοια με τον πόλεμο στην Ουκρανία, η αποστολή στο Αφγανιστάν αρχικά ονομάστηκε επισήμως περιορισμένη στρατιωτική επιχείρηση.

Αργότερα, οι διαμαρτυρίες κατά της ανάπτυξης στο Χίντου Κους έγιναν τόσο βίαιες που το «περιορισμένο απόσπασμα» αποσύρθηκε από το Αφγανιστάν το 1989.

Η ήττα εκεί συνέβαλε σημαντικά στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, ένα γεγονός που θα ήταν αδιανόητο μόλις λίγα χρόνια νωρίτερα.

Ακόμη και ο κοινωνιολόγος Γιασαβέγιεφ δεν πιστεύει σε γρήγορες επιτυχίες για όσους διαμαρτύρονται σήμερα παρά τις όποιες αντιστάσεις:

«Οι ενέργειές τους όμως δείχνουν ότι υπάρχουν ακόμη άνθρωποι στη Ρωσία που δεν φοβούνται, που είναι κατά του πολέμου και που δεν πιστεύουν την προπαγάνδα».

Ένα από τα κύρια προβλήματα είναι η έλλειψη ενός προσώπου ταύτισης των φιλελεύθερων δυνάμεων.

Κάποιος που να πρεσβεύει τις δημοκρατικές αξίες, αλλά τον οποίο η πλειοψηφία των Ρώσων να εμπιστεύεται για να ηγηθεί της χώρας.

Στα μάτια πολλών Ρώσων, ο Πούτιν εξακολουθεί να είναι ο ισχυρός άνδρας που επανέφερε στη χώρα την πολυπόθητη σταθερότητα μετά την άναρχη δεκαετία του 1990.

Ειδικά τώρα, ένα χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου, σκέφτονται πολύ για μια Ρωσία μετά τον Πούτιν, λέει ο Γιασαβέγιεφ.

«Δεν ξέρω πότε θα ανοίξει το παράθυρο. Αλλά όταν ανοίξει, η κοινωνία μας θα αντιμετωπίσει το πιο σημαντικό καθήκον από όλα.

»Τότε θα πρέπει να συζητήσουμε για έναν ελεύθερο Τύπο, για ανεξάρτητες δικαστικές διαδικασίες».

Ο Γιασαβέγιεφ ονειρεύεται μια Ρωσία «χωρίς πόλεμο, χωρίς απειλή για άλλες χώρες».

Τη δεύτερη φορά που ήταν στη φυλακή, ο Γιασαβέγιεφ διάβασε το βιβλίο «Άβολο παρελθόν».

Σε αυτό, ο Ρώσος ιστορικός Νικολάι Επλ περιγράφει τη μνήμη των κρατικών εγκλημάτων στη Ρωσία και σε άλλες χώρες όπως η Νότια Αφρική, η Γερμανία ή η Αργεντινή.

Το βιβλίο του έδωσε ελπίδα, λέει ο Γιασαβέγιεφ, «η κατάστασή μας δεν είναι μοναδική».

Άλλες κοινωνίες έχουν ήδη κάνει το ταξίδι από την αυταρχική διακυβέρνηση και την κρατική τρομοκρατία σε ειρηνικές, δημοκρατικά κυβερνώμενες χώρες:

«Αυτό σημαίνει ότι αυτή η δυνατότητα υπάρχει και στη Ρωσία».