Ανάλυση: Γιατί εξαπλώνονται οι τζιχαντιστές στην Αφρική – Το δίκτυο του «μαύρου τρόμου»

Το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) και η Αλ Κάιντα παρέμειναν οι πιο ενεργές τρομοκρατικές οργανώσεις στον κόσμο, παρά τις πολλαπλές προσπάθειες των ΗΠΑ να στοχεύσουν και να εξοντώσουν και τις δύο.

Ο ηγέτης του Ισλαμικού Κράτους, Άμπου Μπακρ Αλ Μπαγκντάντι, για παράδειγμα, πέθανε όταν πυροδότησε ένα γιλέκο αυτοκτονίας κατά τη διάρκεια επιδρομής των δυνάμεων των Ειδικών Επιχειρήσεων των ΗΠΑ στη βορειοδυτική Συρία τον Οκτώβριο του 2019.

Αμπντουλάχ Καρντάς, Ιρακινός υπήκοος επίσης γνωστός ως Άμπου Ιμπραήμ αλ Χασίμι αλ Κουραΐσι και διάδοχος του αλ Μπαγκντάντι, σκοτώθηκε σε επιδρομή των ΗΠΑ στην επαρχία Ιντλίμπ στη βορειοδυτική Συρία τον Φεβρουάριο του 2022.

Ο Αϊμάν αλ Ζαουάχρι, ο οποίος έγινε ηγέτης της Αλ Κάιντα μετά τη δολοφονία του ιδρυτή της οργάνωσης, Οσάμα μπιν Λάντεν, τον Μάιο του 2011, σκοτώθηκε από επίθεση αμερικανικού μη επανδρωμένου αεροσκάφους στο Αφγανιστάν τον Ιούλιο του 2022.

Το Ισλαμικό Κράτος εξακολουθεί να δραστηριοποιείται στο Ιράκ και τη Συρία, όπου εν υπνώσει πυρήνες διαπράττουν περίπου 500 επιθέσεις χαμηλού προφίλ και χαμηλής κλίμακας κάθε χρόνο.

Δεδομένης της σχετικά ήπιας φύσης των επιθέσεων, το Ισλαμικό Κράτος θεωρείται μια οργάνωση που έχει χάσει την προηγούμενη επιχειρησιακή ικανότητά της.

Ομάδες που συνδέονται με το Ισλαμικό Κράτος δραστηριοποιούνται επίσης στις Φιλιππίνες, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν και ακόμη περισσότερο στην Αφρική.

Ομάδες που συνδέονται με την Αλ Κάιντα δραστηριοποιούνται κυρίως στη Μέση Ανατολή και το Αφγανιστάν, αλλά έχουν κάνει σημαντικές εισβολές στην Αφρική.

Και οι δύο οργανώσεις, ωστόσο, σκοπεύουν να διαδώσουν την επιρροή τους και τις τζιχαντιστικές πεποιθήσεις τους και έχουν κάνει την Αφρική το νέο επίκεντρο της τζιχαντιστικής βίας.

Το Africa Center for Strategic Studies, για παράδειγμα, ανέφερε ότι οι τζιχαντιστικές ομάδες –κυρίως το Ισλαμικό Κράτος και η Αλ Κάιντα– ευθύνονται για 5.110 βίαια γεγονότα στην Αφρική το 2021.

Τα περισσότερα από αυτά τα γεγονότα έγιναν σε πέντε θέατρα: τη Σομαλία, την περιοχή του δυτικού Σαχέλ, τη λεκάνη της λίμνης Τσαντ, τη βόρεια Μοζαμβίκη και τη χερσόνησο του Σινά.

Η παρουσία του Ισλαμικού Κράτους στην Αφρική, σύμφωνα με το Παράρτημα Στατιστικών Πληροφοριών του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ για το 2020, είναι μεγαλύτερη από της Αλ Κάιντα.

Αντιπροσωπεύεται από οκτώ θυγατρικές: ISIS-Σομαλία, ISIS-Λιβύη, ISIS-Sinai (με επιχειρήσεις στη χερσόνησο του Σινά της Αιγύπτου), στην επαρχία ISIS-Κεντρικής Αφρικής (με επιχειρήσεις στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία), ISIS-Μεγάλη Σαχάρα (με επιχειρήσεις στο Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο και Νίγηρα), ISIS-Μοζαμβίκη (με επιχειρήσεις στη Μοζαμβίκη και την Τανζανία), ISIS-Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό ή ISIS-DRC (με επιχειρήσεις στο Κονγκό και την Ουγκάντα) και ISIS-Δυτική Αφρική (με επιχειρήσεις στη Νιγηρία, τον Νίγηρα και το Καμερούν).

Αντίθετα, η Αλ Κάιντα έχει τρεις θυγατρικές στην Αφρική: Jama’at Nasr al-Islam wal Muslimin (JNIM), Al-Shabaab και Ansaru.

Όσον αφορά τα περιστατικά και τους θανάτους το 2020, η Al Shabaab ήταν η πιο ενεργή θυγατρική της Αλ Κάιντα ενώ το ISIS-DRC ήταν η πιο ενεργή θυγατρική του ISIS.

Οι αριθμοί που αναφέρονται εδώ πιθανότατα υποτιμούν την πραγματική αύξηση της βίας που συνδέεται με τις δύο συνδεδεμένες ομάδες, καθώς το Παράρτημα Στατιστικών Πληροφοριών αναφέρει τον δράστη ως «άγνωστο» εάν η ομάδα που είναι υπεύθυνη για ένα περιστατικό ή το θάνατο δεν κατονομάζεται ή δεν προσδιορίζεται από αξιόπιστη πηγή.

Για παράδειγμα, ο αριθμός των επιθέσεων από άγνωστους δράστες το 2020 ήταν περίπου 82% (400 περιστατικά) στην περιοχή Σαχέλ, όπου οι Jama’at Nasr al-Islam wal Muslimin (JNIM) και ISIS-Greater Sahara ήταν οι πιο ενεργές ομάδες.

Το ISIS και η Αλ Κάιντα σε κινητικότητα στην Αφρική, με πρόθεση να διαδώσουν την επιρροή τους και την τζιχαντιστική ιδεολογία

Τα κίνητρα για τη σύνδεση με την αρχική ομάδα του ISIS (συχνά αναφέρεται ως ISIS-Core) ποικίλλουν.

Το ISIS-Λιβύη, για παράδειγμα, ορκίστηκε πίστη στο ISIS με βάση μια γνήσια ιδεολογική ευθυγράμμιση.

Το ISIS-Σινά στράφηκε στο ISIS για καθοδήγηση αφού έχασε την ανώτερη ηγεσία του, ενώ το ISIS-Σομαλίας προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την εικόνα της βασικής ομάδας.

Οι θυγατρικές του ISIS στη Δυτική Αφρική και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία υποσχέθηκαν πίστη στον πυρήνα του ISIS-Core επειδή ανέμεναν είτε ατομικά είτε ομαδικά οφέλη, όπως παγκόσμια δημοτικότητα, από την ευθυγράμμιση με τον μεγαλύτερο οργανισμό.

Στην περιοχή του δυτικού Σαχέλ, μια ομάδα ηγετών της Αλ Κάιντα έσπασε από αυτήν την οργάνωση και ορκίστηκε πίστη στο Ισλαμικό Κράτος επειδή πίστευε ότι ήταν πιο εκδημοκρατική δύναμη από την Αλ Κάιντα. Η αποσχισθείσα ομάδα τότε αυτοαποκαλούνταν ως ISIS-Μεγάλη Σαχάρα.

Το ISIS-Core έχει πραγματικούς και απτές δεσμούς με αυτές τις θυγατρικές, καθεμία από τις οποίες έχει σημαντική αυτονομία και δεν ελέγχονται σε καμία περίπτωση από τον πυρήνα της οργάνωσης.

Το ISIS-Core χρησιμεύει ως το κύριο σημείο διάδοσης για τα προϊόντα μέσων ενημέρωσης των θυγατρικών του.

Η βασική ομάδα προσφέρει μεταθέσεις προσωπικού, εγκρίνει την αντικατάσταση ηγετών, παρέχει εκπαίδευση, μοιράζεται τις τακτικές και τις διαδικασίες της, μεταφέρει χρήματα και όπλα στις θυγατρικές της και ενορχηστρώνει επιθέσεις σε περιοχές όπου δραστηριοποιούνται οι θυγατρικές της.

Παρά την αυτονομία τους, οι συνεργάτες αλληλεπιδρούν μερικές φορές μεταξύ τους για να μάθουν διάφορες τρομοκρατικές τακτικές.

Οι θυγατρικές συμμετέχουν σε εξαιρετικά βίαιες δραστηριότητες που περιλαμβάνουν αποκεφαλισμούς, βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας, αποδράσεις από φυλακές και τη βίαιη κατάληψη πόλεων που θέλουν να κυριαρχήσουν ή να κυβερνήσουν.

Συχνά ο στόχος είναι η κατάληψη και ο έλεγχος εδάφους και παροχή διακυβέρνησης στους ντόπιους.

Η Αλ Κάιντα, εν τω μεταξύ, έχει επίσης αυξήσει την επιρροή της στην αφρικανική περιοχή.

Με έδρα τη Σομαλία, η Αλ Σεμπάμπ υπήρξε μια από τις πιο δραστήριες ομάδες της Αλ Κάιντα στον κόσμο.

Η επιρροή της επεκτείνεται στη γειτονική Κένυα.

Η Jama’at Nasr al-Islam wal Muslimin (JNIM), η οποίο προέκυψε από τη συγχώνευση τεσσάρων τζιχαντιστικών ομάδων που δρούσαν στην περιοχή Σαχέλ της βόρειας Αφρικής, είναι μια άλλη ενεργή θυγατρική της Αλ Κάιντα στην Αφρική.

Εδρεύει στο Μάλι, αλλά συνέχισε να πραγματοποιεί επιθέσεις στη Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα.

Το 2021, για παράδειγμα, η JNIM πραγματοποίησε τρομοκρατικές επιθέσεις στο Τόγκο και στο Μπενίν, όπου η ομάδα έχει εμπλακεί σε συγκρούσεις με τον στρατό των δύο χωρών.

Γιατί Αφρική;

Διάφοροι παράγοντες παίζουν βασικό ρόλο στη διάδοση της τζιχαντιστικής ιδεολογίας στην Αφρική.

Κρατική ικανότητα και ενδημική διαφθορά

Η στρατηγική κοντινού εχθρού της Αλ Κάιντα (δηλαδή η στόχευση τοπικών καθεστώτων) και η στρατηγική μακρινού εχθρού (δηλαδή η στόχευση χωρών του δυτικού κόσμου), την οποία υιοθέτησε μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις Ηνωμένες Πολιτείες, δίνουν προτεραιότητα στη μάχη ενάντια στις τοπικές κυβερνήσεις που αντιτίθενται στις τζιχαντιστικές ιδεολογίες.

Σύμφωνα με το Παράρτημα Στατιστικών Πληροφοριών του 2020, ο αριθμός των θανάτων στις μουσουλμανικές χώρες ήταν περίπου 24.000 από τους συνολικά 29.000 θανάτους. Οι τζιχαντιστικές ομάδες είχαν βάλει στο στόχαστρο κρατικούς αξιωματούχους και πολίτες.

Οι τζιχαντιστικές ομάδες στην Αφρική έχουν επιτύχει να πραγματοποιούν επιθέσεις, να ελέγχουν εδάφη και να νικούν στρατιωτικούς αντιπάλους.

Στις περισσότερες αφρικανικές χώρες, οι τζιχαντιστικές ομάδες είναι καλύτερα εξοπλισμένες και χρησιμοποιούν πιο προηγμένα τεχνολογικά όπλα από τους στρατιωτικούς τους εχθρούς.

Οι ειρηνευτικές αποστολές των Ηνωμένων Εθνών υπήρξαν μόνο οριακά αποτελεσματικές στον περιορισμό της βίας, κυρίως επειδή οι ειρηνευτικές δυνάμεις δεν έχουν την ικανότητα να αντιμετωπίσουν τις βαθύτερες αιτίες των ένοπλων αντιπαραθέσεων στην περιοχή.

Η ενδημική διαφθορά στην αφρικανική περιοχή επιτείνει το πρόβλημα.

Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος σαν αυτό που συνέβη στο Ιράκ και το Αφγανιστάν όπου εκατομμύρια δυτικά δολάρια εισρέουν στις τσέπες διεφθαρμένων Αφρικανών πολιτικών και κυβερνητικών αξιωματούχων.

Αυτή η διαφθορά, δυστυχώς, είναι αναπόσπαστο στοιχείο του κυβερνητικού συστήματος στις περισσότερες αφρικανικές χώρες.

Τα διάτρητα σύνορα στην ήπειρο διευκολύνουν επίσης τη μεταφορά χρημάτων και όπλων από παράνομους προμηθευτές σε τρομοκρατικές οργανώσεις.

Οι μαχητές του ISIS-Δυτικής Αφρικής, για παράδειγμα, διασχίζουν εύκολα τα σύνορα μεταξύ Νιγηρίας και Νίγηρα και Νιγηρίας και Καμερούν για να πραγματοποιήσουν επιθέσεις.

Ομοίως, η Al Shabaab εκμεταλλεύεται τα σύνορα μεταξύ Σομαλίας και Κένυας για να έχει πρόσβαση στην επιμελητεία που απαιτείται για επιθέσεις σε αυτές τις δύο χώρες.

Συνεχείς συγκρούσεις και το κυνήγι της δημοτικότητας

Εκτός από τις τζιχαντιστικές ομάδες, η Αφρική έχει δει βίαιες συγκρούσεις μεταξύ ομάδων για θρησκευτικές και εθνοτικές διαφορές.

Αυτές οι ίδιες ομάδες, ωστόσο, παρακολούθησαν στενά την αυξανόμενη δημοτικότητα του ISIS και των θυγατρικών της Αλ Κάιντα στην ήπειρο και κατανοούν ότι οι μάχες κάτω από τη σημαία οποιασδήποτε ομάδας θα οδηγούσαν σε μεγαλύτερη δημοτικότητα και αυξημένη πρόσβαση στους πόρους που χρειάζονται για να συντρίψουν τον εχθρό.

Το ISIS-Μοζαμβίκη, για παράδειγμα, εξελίχθηκε από την τοπική θρησκευτική/εθνοτική ομάδα Ansar al Sunna στη βίαιη τρομοκρατική οργάνωση που είναι σήμερα.

Η μετάβαση έλαβε χώρα το 2017 όταν η Ansar al Sunna δήλωσε την πίστη της στο ISIS και άλλαξε το όνομά της σε ISIS-Mozambique.

Αρκετά χρόνια αργότερα, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ πρόσθεσε το ISIS-Μοζαμβίκη στον επίσημο κατάλογο ξένων τρομοκρατικών οργανώσεων (FTO).

Μια άλλη τοπική θρησκευτική/εθνοτική ομάδα, οι Συμμαχικές Αμυντικές Δυνάμεις στο Κονγκό, δήλωσε την πίστη της στο ISIS και στη συνέχεια προστέθηκε στον επίσημο κατάλογο των FTO του Στέιτ Ντιπάρτμεντ το 2021.

Στρατηγικές Πολιτικές Ομάδων Τζιχαντιστών

Οι τρομοκρατικές οργανώσεις σπάνια είναι τυχαίες και παράλογες στις επιθέσεις τους.

Αντίθετα, είναι οξυδερκείς και υπολογίζουν όσον αφορά την επιλογή στόχου, το μήνυμα και το κοινό που προορίζεται.

Οι θυγατρικές της Αλ Κάιντα και του ISIS στην Αφρική, για παράδειγμα, ακολουθούν μια πολιτική «καρδιάς και μυαλού» που περιλαμβάνει τον έλεγχο μιας περιοχής, τη λειτουργία σαν ένα de facto κράτος και την παροχή υλικοτεχνικής υποστήριξης για τους ντόπιους.

Το επιδιωκόμενο μήνυμα προς τους ντόπιους μουσουλμάνους είναι ότι η τρομοκρατική ομάδα θα διασφαλίσει την ασφάλειά τους στην κοινότητα.

Για παράδειγμα, το JNIM που συνδέεται με την Αλ Κάιντα και το ISIS-Μεγάλη Σαχάρα στην περιοχή Σαχέλ και το ISIS-Δυτική Αφρική στη Νιγηρία στοχεύουν στρατηγικά κρατικούς θεσμούς και χριστιανικές ομάδες και απέχουν από τη στόχευση ντόπιων μουσουλμάνων.

Οι ντόπιοι μουσουλμάνοι, με τη σειρά τους, αντιλαμβάνονται τις συνδεδεμένες ομάδες ως πιο ισχυρές από τους κρατικούς αξιωματούχους στα εδάφη που ελέγχουν οι ομάδες.

Οι προσπάθειες να κερδίσουν τις καρδιές και το μυαλό των ντόπιων μουσουλμάνων δημιουργούν συμπάθεια για τις ομάδες και δημιουργούν ευκαιρίες για την απόκτηση λειτουργικών κεφαλαίων και την πρόσληψη νέων μελών.

«Διαδώστε τη βίαιη εκδοχή του σαλαφισμού»

Σχεδόν όλες οι ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις βρίσκονται υπό την επιρροή μιας διεστραμμένης εκδοχής του Σαλαφισμού που περιλαμβάνει μια αυστηρή (και αμφιλεγόμενη) ερμηνεία του Κορανίου όπως υποστηρίζεται από τους Σαλαφίτες μελετητές.

Η επικράτηση της σαλαφιστικής ιδεολογίας στο Μπαγκλαντές, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, την Ινδονησία και τις Φιλιππίνες απλώς επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την κακή κατάσταση αυξάνοντας τον αριθμό των τρομοκρατικών ομάδων στην Ασία.

Η κατάσταση στην Αφρική είναι αρκετά παρόμοια.

Ο σαλαφισμός στη Σομαλία, για παράδειγμα, έπαιξε βασικό ρόλο στην εμφάνιση της Αλ Σεμπάμπ που συνδέεται με την Αλ Κάιντα στη χώρα αυτή.

Τα κράτη του Κόλπου που έχουν υποστηρίξει τις προσπάθειες για τη διάδοση της σαλαφιστικής ιδεολογίας έχουν ανοίξει τζαμιά στην Αφρική και έχουν αναθέσει κληρικούς ακόμη και σε μικρότερα χωριά στην αγροτική Αφρική όπου διδάσκουν μια βίαιη εκδοχή του Σαλαφισμού.

Επιπλέον, οι περισσότεροι Αφρικανοί φοιτητές που έχουν επιλέξει να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους σε ένα από τα κράτη του Κόλπου επιστρέφουν στην πατρίδα τους ως οπαδοί μιας διεστραμμένης εκδοχής του Σαλαφισμού.

Συμπερασματικά, τόσο το Ισλαμικό Κράτος όσο και η Αλ Κάιντα έχουν εντείνει τις προσπάθειες επέκτασής τους στην Αφρική, αν και οι ομάδες που συνδέονται με το ISIS συνεχίζουν να υπερτερούν αριθμητικά των ομάδων της Αλ Κάιντα στην ήπειρο.

Οι τοπικές κυβερνήσεις δεν διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους για να νικήσουν αυτές τις οργανώσεις.

Από την άλλη πλευρά, οι αντιτρομοκρατικές στρατηγικές των ΗΠΑ στην περιοχή στοχεύουν ηγέτες ομάδων που συνδέονται με το ISIS και την Αλ Κάιντα διεξάγοντας στρατιωτικές επιχειρήσεις, προσφέροντας προγράμματα εκπαίδευσης για την επιβολή του νόμου και στρατιωτικό προσωπικό και αναπτύσσοντας drones για να στοχεύσουν τζιχαντιστές.

Αυτές οι στρατηγικές είναι αποτελεσματικές και συμβάλλουν στον μετριασμό των κινδύνων που ενέχουν οι ομάδες που συνδέονται με το ISIS και την Αλ Κάιντα.

Ωστόσο, απαιτούνται πολιτικές που είναι πιο στρατηγικές για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της τζιχαντιστικής τρομοκρατίας στην Αφρική για να νικήσουμε αυτές τις οργανώσεις και να αποτρέψουμε την εκ νέου ανάδυσή τους.

Πηγή: HomeLand Security Today