Middle East Eye: Η Μουσουλμανική Αδελφότητα ανασυντίθεται

Οι συνθήκες για τα ισλαμιστικά κινήματα, κόμματα και οργανώσεις σε όλη την περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής δεν φάνηκαν ποτέ πιο ζοφερές.

Τα σύντομα πολιτικά ανοίγματα που ακολούθησαν τις αραβικές εξεγέρσεις του 2010-11 είδαν ορισμένα σουνιτικά ισλαμιστικά κινήματα, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα της Αιγύπτου και η Ενάχντα της Τυνησίας, να κεφαλαιοποιούν την απομάκρυνση μακροχρόνιων δικτατόρων και τις ελεύθερες εκλογές για να αποκτήσουν πολιτική εξουσία μετά από χρόνια στην αντιπολίτευση.

Ωστόσο, οι επιτυχίες τους ήταν βραχύβιες.

Η αιγυπτιακή Μουσουλμανική Αδελφότητα απομακρύνθηκε με στρατιωτικό κίνημα τον Ιούλιο του 2013.

Έκτοτε, η αντεπανάσταση στην Αίγυπτο σηματοδότησε μια παγκόσμια αλλαγή στην οποία στοχοποιήθηκαν τα ισλαμιστικά κινήματα με στόχο την εξάλειψή τους.

Οι ισλαμιστές έχουν χαρακτηριστεί ως αντιδημοκρατικές πολιτικές οντότητες, ακόμη και ως τρομοκρατικές ομάδες.

Περισσότερο από μια δεκαετία μετά τις εξεγέρσεις [σ.σ. «Αραβική Άνοιξη»], τα ισλαμιστικά κινήματα σε όλη την περιοχή διανύουν ανανεωμένη καταστολή, πολιτική και κοινωνική πόλωση.

Ωστόσο, είναι πολύ νωρίς για να γράψουμε το μοιρολόγι του ισλαμισμού.

Οι ισλαμιστικές ομάδες έχουν αποδειχθεί ιστορικά ότι είναι εξαιρετικά ανθεκτικές και ικανές να προσαρμοστούν σε καταστροφικές συνθήκες, επομένως το σημερινό ζοφερό πλαίσιο θα μπορούσε να είναι μια ευκαιρία για ανανέωση, παρά τις ενδείξεις περί επικείμενης εξάλειψής τους.

Όπως σημειώνει ο πολιτικός επιστήμονας Μαρκ Λιντς (Marc Lynch), η «σημερινή καταστροφή» του πολιτικού Ισλάμ χαρακτηρίζεται από ορισμένες σαφείς τάσεις.

Πρώτον, τα ισλαμιστικά κινήματα κατέλαβαν τον πολιτικό χώρο μετά από εξεγέρσεις, αλλά αυτή η ευκαιρία ήταν βραχύβια και συχνά αποκάλυψε την απροετοιμασία τους να κυβερνήσουν, με αποτέλεσμα μια εκτεταμένη αντίδραση.

Δεύτερον, η παγκόσμια εκστρατεία κατά του ισλαμισμού που διεξάγεται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) έχει περιορίσει τους τρόπους με τους οποίους τα ισλαμιστικά κινήματα μπορούν να αποκτήσουν νομιμότητα και πόρους.

Οι ισλαμιστές δαιμονοποιούνται ευρέως, εμποδίζοντας σημαντικά την πιθανή επιστροφή τους στην πολιτική ζωή.

Τρίτον, η ανανεωμένη καταστολή και η αναγκαστική εξορία έχουν επιφέρει βαρύ πλήγμα στις οργανωτικές δομές των ισλαμιστικών κινημάτων.

Περιουσιακά στοιχεία κατασχέθηκαν και οι ιεραρχίες καταστράφηκαν, οδηγώντας σε εκτεταμένες αποστασιοποιήσεις και εσωτερικές διασπάσεις σχετικά με την ιδεολογία, την κατεύθυνση και τις στρατηγικές για την αντιμετώπιση της καταστολής.

Τέλος, τα ισλαμιστικά κινήματα αντιμετωπίζουν βαθιές ιδεολογικές και στρατηγικές προκλήσεις, καθώς η δέσμευσή τους για μετριοπάθεια και ειρηνική πολιτική συμμετοχή, που τους επέτρεψε να ευδοκιμήσουν για δεκαετίες, έχει οδηγήσει σε καταστροφή και διώξεις.

Καλούνται τώρα να καθορίσουν μια νέα σειρά στρατηγικών για να ξαναχτίσουν τις λαϊκές τους βάσεις και να κατευνάσουν τα νεότερα στελέχη που δεν είναι ικανοποιημένα με την παθητική αντίσταση που υιοθετούν οι ανώτεροι ηγέτες.

Παρόλα αυτά, τα ισλαμιστικά κινήματα έχουν αποδειχθεί ανθεκτικά σε δύσκολες συνθήκες στο παρελθόν, υποδηλώνοντας ότι το ίδιο μπορεί να συμβεί και τώρα, αν και η πορεία τους παραμένει αβέβαιη.

Σκληρή καταστολή

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα, το παλαιότερο ισλαμιστικό κίνημα με το οποίο πολλές σύγχρονες ισλαμιστικές ομάδες και κόμματα μοιράζονται μια σειρά από κοινά οργανωτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά, αντιμετωπίζει μια από τις σκληρότερες καταστολές στην ιστορία της από τη δεκαετία του 1950.

Στην Αίγυπτο, η ομάδα μπόρεσε να αξιοποιήσει τη σύντομη περίοδο πολιτικού ανοίγματος που ακολούθησε την απομάκρυνση του Χόσνι Μουμπάρακ το 2011, εξασφαλίζοντας εκλογικές νίκες στο κοινοβούλιο και την προεδρία.

Αλλά το κίνημα απέτυχε θεαματικά στη διακυβέρνηση, και από το στρατιωτικό κίνημα του 2013, που ανέτρεψε την Αδελφότητα, παραμένει υπό βαριά καταστολή.

Χιλιάδες βασικοί ηγέτες και μέλη και υποστηρικτές έχουν συλληφθεί, σκοτωθεί ή αναγκαστεί να ζήσουν στην εξορία.

Ωστόσο, οι άνευ προηγουμένου δύσκολες συνθήκες που υφίσταται η Αδελφότητα, μαζί με τις εξωτερικές και εσωτερικές προκλήσεις, δημιουργούν επίσης σημαντικές πιθανότητες για αναζωπύρωση.

Η διάσταση της εξορίας δημιουργεί χώρο για τη συμμετοχή σε νέες μορφές πολιτικής οργάνωσης, ιδεολογικής αναθεώρησης και μακροπρόθεσμης στρατηγικής σκέψης.

Από την ίδρυσή της το 1928, η Αδελφότητα αντιμετώπισε επανειλημμένες καταστολές από αιγυπτιακά καθεστώτα.

Σε όλες τις περιπτώσεις, η Αδελφότητα επέδειξε την ικανότητα να αντιστέκεται στην καταστολή και να επανεμφανίζεται ως ισχυρή κοινωνικοπολιτική δύναμη όταν προέκυψαν ευνοϊκές συνθήκες για συμμετοχή.

Πράγματι, η Αδελφότητα έχει μάθει να κεφαλαιοποιεί την καταστολή, μετατρέποντάς την σε πηγή δύναμης και συνοχής.

Η καθεστωτική καταστολή βοήθησε έτσι την οργάνωση να συγκεντρώσει την υποστήριξη της κοινής γνώμης ενισχύοντας την εικόνα της ως νόμιμης αντιπολίτευσης, ενισχύοντας τη δέσμευση των μελών στον σκοπό της και αποφεύγοντάς της την ανάγκη να αναθεωρήσει βασικά ιδεολογικά χαρακτηριστικά ή στρατηγικές.

Η Αδελφότητα είναι επομένως σε θέση να επιβιώσει από το τρέχον κύμα καταστολής βασιζόμενη σε εργαλεία αντίστασης, όπως η οργανωτική δύναμη και η ικανότητά της να καλλιεργεί μια ισχυρή συλλογική ταυτότητα μεταξύ των μελών.

Αβέβαιο μέλλον

Υπάρχουν τέσσερις διαστάσεις της τρέχουσας καταστολής που την κάνουν ποιοτικά διαφορετική από τις διώξεις της Αδελφότητας στο παρελθόν, δημιουργώντας έτσι αβεβαιότητα για το πώς το κίνημα μπορεί στο μέλλον να αναδυθεί από την καταστολή.

Πρώτον, η βαναυσότητα του καθεστώτος Σίσι εις βάρος της ήταν αδιάκριτη και δεύτερον, η καταστολή ξεκίνησε αμέσως μετά την αποτυχία της Αδελφότητας στην πρώτη της εμπειρία στην κυβέρνηση, με αποτέλεσμα πολλά μέλη της να αμφισβητήσουν το πολιτικό της όραμα και το σχέδιό της.

Τρίτον, η καταστολή άνοιξε ένα σημαντικό χώρο στα νεότερα μέλη να δράσουν ανεξάρτητα από την οργάνωση και να προωθήσουν τις δικές τους πρωτοβουλίες, πολιτικές ατζέντες και ιδέες, αμφισβητώντας βασικές αρχές όπως η τυφλή εμπιστοσύνη και η υπακοή στην ηγεσία.

Και τέλος, η Αδελφότητα αντιμετωπίζει τώρα το άνευ προηγουμένου καθήκον να πρέπει να επανενωθεί ενώ βρίσκεται σε εξορία.

Η διάσταση της εξορίας ευνόησε επίσης τον περαιτέρω εσωτερικό κατακερματισμό, με το πιο ορατό αποτέλεσμα να είναι η ίδρυση ενός δεύτερου Γραφείου Καθοδήγησης το 2015 από μια μικρή ομάδα μελών ύστερα από διαφωνίες σχετικά με τον τρόπο αντίδρασης στην καταστολή του καθεστώτος.

Αυτό σηματοδότησε την πρώτη σοβαρή εσωτερική διάσπαση από τη δεκαετία του 1950.

Είναι σημαντικό ότι μετά το 2013, η Αδελφότητα βρέθηκε κατακερματισμένη σε κάθετες γραμμές, καθώς οι ιεραρχικές της δομές αμφισβητήθηκαν όλο και περισσότερο και σε γεωγραφικά πλαίσια λόγω της νέας διάστασης της εξορίας.

Τα μέλη της διασποράς στην Τουρκία οδήγησαν στην εσωτερική ανανέωση μέσω της εμπλοκής τους σε νέες μορφές ακτιβισμού και διαγενεακών, διασταυρούμενων ιδεολογικών συμμαχιών, εκμεταλλευόμενοι ένα κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο ευνοϊκότερο για την παρουσία και τις δραστηριότητές τους.

Ποιοτική μετατόπιση

Ο κατακερματισμός της Αδελφότητας, μαζί με την έλλειψη εξοικείωσης με την εξορία και το άνοιγμα ευκαιριών σε υποομάδες όπως γυναίκες και νέους για να ασκήσουν μεγαλύτερη δράση, περιπλέκει τη διαδικασία της ανασυγκρότησης.

Δημιουργεί τις απαραίτητες συνθήκες για εσωτερική αλλαγή, καθώς τα μέλη κάνουν απολογισμό και βασίζονται σε προηγούμενες εμπειρίες για να επανενώσουν και να ξαναχτίσουν την Αδελφότητα.

Νεαρά μέλη και εκείνοι που εγκατέλειψαν για λίγο το κίνημα επειδή απογοητεύτηκαν ή εκδιώχθηκαν για ακτιβισμό που ερχόταν σε αντίθεση με τις πολιτικές της Αδελφότητας, επιστρέφουν σιγά σιγά στη μητρική οργάνωση.

Ωστόσο, πολλοί συνεχίζουν να επιδιώκουν εναλλακτικούς χώρους ακτιβισμού και εμπλέκονται στη διαδικασία επανεξέτασης των βασικών ιδεολογικών αρχών και στόχων της Αδελφότητας.

Τα ισλαμιστικά κινήματα δεν είναι μονολιθικοί παράγοντες.

Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στους ρόλους των μεμονωμένων μελών.

Η τροχιά που έχει ακολουθήσει η Αδελφότητα από το 2013 δείχνει ότι το κίνημα βρίσκεται σε διαδικασία ανανέωσης, που υποκινείται από εσωτερικές συζητήσεις για βασικά ζητήματα όπως οργανωτικές δομές, ιδεολογία, ηγεσία και αξίες, που συχνά καθοδηγούνται από παράγοντες που κατείχαν περιθωριακές θέσεις στην οργάνωση.

Αυτό που μένει να δούμε είναι τα διδάγματα που θα αντλήσουν κίνημα και μέλη από τις εμπειρίες τους από την εξέγερση.

Καθώς ο τρόπος λειτουργίας της Αδελφότητας αμφισβητείται και αναδιαμορφώνεται, το κίνημα βρίσκεται σε μια μοναδική θέση.

Οι παρατηρητές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις βασικές σύγχρονες δυνάμεις που διαμορφώνουν τα ισλαμιστικά κινήματα, προκειμένου να καταγράψουν πλήρως τις τρέχουσες και μελλοντικές τους τροχιές.

Αυτό απαιτεί μια ποιοτική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο μελετάμε και κατανοούμε τα ισλαμιστικά κινήματα, απομακρυνόμενοι από κατηγοριοποιήσεις όπως οι «ριζοσπαστικοί» και οι «μετριοπαθείς» που κυριαρχούν εδώ και καιρό στις αναλύσεις.

Τα ισλαμιστικά κινήματα δεν είναι μονολιθικοί παράγοντες. Θα πρέπει να δοθεί περισσότερη έμφαση στους ρόλους των μεμονωμένων μελών και στο πώς διαμορφώνουν ζητήματα που σχετίζονται με την πολιτική και την ιδεολογία, καθώς και στο πώς τα γεωγραφικά πλαίσια συμβάλλουν στην εμφάνιση ιδεολογικής διασταύρωσης με άλλους πολιτικούς παράγοντες, οδηγώντας σε νέες συνεργασίες και συμμαχίες.

Οι ρόλοι των προηγουμένως περιθωριοποιημένων παικτών πρέπει επίσης να αποτυπωθούν πλήρως, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και των νέων.

Ενώ υπάρχουν ορισμένες παγκόσμιες ενδείξεις ότι ο ισλαμισμός μπορεί να «ξεμένει από καύσιμο», μια πιο προσεκτική εξέταση δείχνει ότι κινήματα όπως η Αδελφότητα δεν έχουν πεθάνει – και υπάρχει μια ισχυρή ευκαιρία να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα και η εσωτερική αναζωογόνηση.

Αρχικό κείμενο εδώ: It is too soon to write the Muslim Brotherhood’s obituary