«Μια νέα κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών είναι μια πραγματική πιθανότητα»

Η επιθετικότητα του Ρώσου προέδρου θέτει σε δοκιμασία το σύστημα ελέγχου των πυρηνικών όπλων και έτσι οι ειδικοί προειδοποιούν για αγώνα δρόμου, σύμφωνα με την γερμανική εφημερίδα Handelsblatt.

Τη Δευτέρα, 3 Ιανουαρίου 2022 οι πέντε επίσημες πυρηνικές δυνάμεις είχαν συντάξει ένα κοινό ανακοινωθέν σύμφωνα με το οποίο επαναβεβαίωναν πως «ο πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί και δεν πρέπει ποτέ να διεξαχθεί».

Αυτό γέννησε ελπίδες πως οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της Ρωσίας, των ΗΠΑ, της Κίνας, της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας θα μπορούσαν να θέσουν εκτός νόμου τις πυρηνικές κεφαλές.

Τρεις μήνες αργότερα, το έγγραφο μοιάζει σαν κάτι από έναν άλλο κόσμο.

Ο επιθετικός πόλεμος του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία και οι δηλώσεις του για πιθανά πυρηνικά πλήγματα θέτουν σε δοκιμασία το διεθνές σύστημα ελέγχου των πυρηνικών όπλων και μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων.

«Μια νέα κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών είναι μια πραγματική πιθανότητα», προειδοποιεί η Sarah Bidgood, διευθύντρια του Κέντρου Μελετών για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων James Martin στην Καλιφόρνια.

Η Δύση πρέπει τώρα να βρει απαντήσεις στις προκλήσεις της Ρωσίας «χωρίς να σπρώξει τον κόσμο πιο κοντά στην πυρηνική άβυσσο».

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έγραψε ήδη το 2018 σχετικά με το πυρηνικό δόγμα της Ρωσίας «ότι η απειλή πυρηνικής κλιμάκωσης θα αποκλιμάκωνε μια σύγκρουση υπέρ της Ρωσίας».

Αλλά μια ρωσική στρατηγική «κλιμάκωσης για την αποκλιμάκωση» ή ακόμη και μια στρατηγική «κλιμάκωσης για να κερδηθεί ο πόλεμος» θα ήταν το τέλος της πυρηνικής τάξης που εξακολουθεί να υπάρχει, λέει η Bidgood.

Η εντολή αυτή βασίζεται στη Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων και στον σεβασμό της Συνθήκης για την ολοκληρωμένη απαγόρευση των δοκιμών, η οποία δεν έχει ακόμη τεθεί σε ισχύ.

Επιπλέον, εξακολουθεί να υπάρχει μία μόνο συμφωνία ελέγχου των όπλων μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Sipri της Στοκχόλμης, οι δύο αντίπαλοι διαθέτουν το 90% των περισσότερων από 13.000 πυρηνικών κεφαλών παγκοσμίως.

Κεντρικό ρόλο στην πυρηνική τάξη μέχρι σήμερα έχει διαδραματίσει η ισορροπία του τρόμου.

Όπως και στην ακμή του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και ΗΠΑ, η καταπιεστική λογική της αποτροπής εξακολουθεί να ισχύει για τα πυρηνικά όπλα: Ένα πρώτο χτύπημα οδηγεί σε αποκαλυπτικά σενάρια – από την πλευρά του επιτιθέμενου και από την πλευρά του επιτιθέμενου.

Ακόμη και πριν ο Πούτιν στείλει τα στρατεύματά του στην Ουκρανία, οι ειδικοί αμφέβαλλαν για τη σταθερότητα της πυρηνικής τάξης.

Το 2020, ο Βόλφγκανγκ Ρίχτερ του Γερμανικού Ινστιτούτου για τις Διεθνείς Υποθέσεις και την Ασφάλεια (Stiftung Wissenschaft und Politik) δήλωσε ότι η πυρηνική τάξη βρίσκεται «σε κρίση».

Η έναρξη ισχύος της Συνθήκης για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων το 2021 δεν επέφερε αλλαγή προς το καλύτερο.

Μέχρι στιγμής, στο σύμφωνο έχουν προσχωρήσει μόνο όσοι δεν έχουν πυρηνικά.

Τα κράτη που διαθέτουν πυρηνικά όπλα απορρίπτουν την απαγόρευση της βόμβας με σπάνια ομοφωνία.

Τώρα ο Πούτιν έχει καταστρέψει την ελάχιστη εμπιστοσύνη που έχει απομείνει στη Δύση στην πολιτική του, σύμφωνα με διεθνείς παρατηρητές.

Και όχι μόνο με τις βίαιες ενέργειές του στην Ουκρανία.

Έχει επίσης καταστρέψει την εμπιστοσύνη απειλώντας τη Δύση με συνέπειες «μεγαλύτερες από οτιδήποτε άλλο έχετε βιώσει στην ιστορία».

Και κατέστρεψε την εμπιστοσύνη αυξάνοντας δημοσίως το επίπεδο συναγερμού για το πυρηνικό του οπλοστάσιο.

Έτσι, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας για νέες συνθήκες ελέγχου των πυρηνικών όπλων απομακρύνονται στο απώτερο μέλλον.

Στην πραγματικότητα, είναι προς το αμερικανικό, αλλά και το ρωσικό συμφέρον «να περιοριστεί ο παγκόσμιος πυρηνικός εξοπλισμός», λέει ο διευθυντής του πυρηνικού προγράμματος στην Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων, Hans Kristensen.

Αλλά ο Πούτιν έχει προφανώς πετάξει τις αρχές της ορθολογικής διακυβέρνησης στη θάλασσα.

Όμως η αξιοπιστία αποτελεί βασική πρώτη ύλη για επιτυχείς διαπραγματεύσεις, ιδίως όταν πρόκειται για ένα εξαιρετικά εκρηκτικό θέμα όπως τα πυρηνικά όπλα, λέει ο Ρώσος ειδικός στον αφοπλισμό Petr Topychkanov.

«Τα μέρη πρέπει να εμπιστεύονται το ένα το άλλο για να διαπραγματεύονται με καλή πίστη, να υπογράφουν συμφωνίες και να εφαρμόζουν τις συνθήκες».

Η μόνη συνθήκη ελέγχου των όπλων μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ, η Συμφωνία Νέας Εκκίνησης για τα διηπειρωτικά όπλα, λήγει το 2026.

Εάν η Μόσχα και η Ουάσιγκτον δεν ανανεώσουν τη συμφωνία, δεν θα υπάρχουν καθόλου συμβατικά όρια στην ανάπτυξη, παραγωγή και ανάπτυξη πυρηνικών όπλων μαζικής καταστροφής.

Στην ουσία, το New-Start περιορίζει το στρατηγικό πυρηνικό οπλοστάσιο των Ρώσων και των Αμερικανών σε 1.550 σταθμευμένες πυρηνικές κεφαλές και 700 σταθμευμένα συστήματα εκτόξευσης το καθένα.

Επιπλέον, τα μέρη μπορούν να έχουν ένα απόθεμα 100 συστημάτων παράδοσης.

Άλλες διμερείς συμφωνίες για τα πυρηνικά όπλα αποτελούν παρελθόν: οι Αμερικανοί και οι Ρώσοι άνοιξαν μια ιδιαίτερα μεγάλη τρύπα στην αρχιτεκτονική του αφοπλισμού όταν κατήγγειλαν τη Συνθήκη INF το 2019.

Στη συμφωνία, οι αντίπαλοι είχαν συμφωνήσει στην καταστροφή όλων των χερσαίων συστημάτων μεσαίου βεληνεκούς.

Ρώσοι και Αμερικανοί επενδύουν μαζικά

Με άλλα λόγια, οι δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις έχουν ήδη μόνο μια πολύ περιορισμένη συμβατική υποχρέωση να περιορίσουν τον πυρηνικό τους εξοπλισμό.

Όπου οι Ρώσοι και οι Αμερικανοί έχουν τη δυνατότητα, επενδύουν σημαντικά – από ακόμη πιο ισχυρά διηπειρωτικά συστήματα μέχρι τακτικά όπλα.

«Και οι δύο έχουν δρομολογήσει εκτεταμένα και δαπανηρά προγράμματα για την αντικατάσταση και τον εκσυγχρονισμό των πυρηνικών κεφαλών τους, των συστημάτων παράδοσης καθώς και των εγκαταστάσεων παραγωγής», έγραφαν ήδη από το 2021 οι εμπειρογνώμονες του Sipri για τον αφοπλισμό.

«Οι προοπτικές για πρόσθετο διμερή έλεγχο των πυρηνικών όπλων μεταξύ των πυρηνικών υπερδυνάμεων παραμένουν φτωχές».

Και η κατάσταση χειροτερεύει. Πάνω απ’ όλα, ο αναπόδεικτος ισχυρισμός της Μόσχας ότι η Ουκρανία θέλει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα προκαλεί τεράστια παράπλευρη απώλεια στο σύστημα μη διάδοσης. Το υπόβαθρο είναι η Συνθήκη Μη Διάδοσης (NPT) του 1968.

Η ΝΡΤ επιτρέπει μόνο σε μια προνομιούχα ομάδα να κατέχει πυρηνικά όπλα: τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Κίνα, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία.

Σε αντάλλαγμα, τα πέντε κράτη αναλαμβάνουν την ευθύνη να διασφαλίσουν ότι η βόμβα δεν θα περιέλθει στην κατοχή άλλων χωρών.

Λειτουργούν ως εγγυητές του συστήματος. Μετά την ψευδή αναφορά για την Ουκρανία, η Ρωσία «δεν είναι πλέον αξιόπιστος εγγυητής του καθεστώτος μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων», κρίνει ο εμπειρογνώμονας Topychkanov.

Σε κάθε περίπτωση, το σύστημα μη διάδοσης καταρρέει εδώ και χρόνια.

Τρεις χώρες δεν προσχώρησαν ποτέ στην NPT: Ινδία, Ισραήλ και Πακιστάν.

Η Βόρεια Κορέα δήλωσε την αποχώρησή της από το σύμφωνο και δημιούργησε ένα πρόγραμμα πυρηνικών όπλων.

Όλες οι προσπάθειες να σταματήσουν οι Βορειοκορεάτες την αρπαγή των καταστροφικών πολεμικών συσκευών απέβησαν άκαρπες.

Οι διεθνείς διαπραγματεύσεις για τον περιορισμό του πυρηνικού σχεδίου του Ιράν επίσης καθυστερούν.

Ο Ρόμπερτ Μάλεϊ, ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στο Ιράν, δήλωσε πριν από λίγες ημέρες σχετικά με μια πιθανή επικείμενη συμφωνία:

«Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος ότι επίκειται».

Η Ρωσία έχει σημαντικό λόγο στις διαπραγματεύσεις με το Ιράν – είτε αρέσει είτε όχι στην Ουάσιγκτον και στα άλλα συνεργαζόμενα δυτικά κράτη της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας.

Η επίδειξη πυρηνικής δύναμης του Πούτιν έναντι της Δύσης είναι επίσης πιθανό να ενθαρρύνει την ηγεσία της Τεχεράνης στη μακροπρόθεσμη προσπάθειά της για πυρηνικό εξοπλισμό.

Και ένα πυρηνικά οπλισμένο Ιράν θα οδηγούσε τότε πολύ πιθανόν και άλλα κράτη της περιοχής να φτάσουν στη βόμβα.