Πώς η παρουσία του Κατάρ στην κυπριακή ΑΟΖ επηρεάζει την τουρκική επιθετικότητα

Το Κατάρ έχει ενισχύσει την παρουσία του στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία είναι πλούσια σε αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, σε μια εποχή που οι εντάσεις είναι υψηλές στην περιοχή για τα θαλάσσια σύνορα και τα δικαιώματα έρευνας υδρογονανθράκων, γράφει το Al Monitor.

Η Qatar Energy, που ανήκει στην κυβέρνηση του Κατάρ, και ο αμερικανικός κολοσσός ExxonMobil υπέγραψαν σύμβαση στις 10 Δεκεμβρίου με την Κύπρο για εξερεύνηση και εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Τεμάχιο 5 στα ανοικτά των ακτών της διαιρεμένης νήσου Κύπρου.

Αυτή είναι η δεύτερη περιοχή εξερεύνησης του Κατάρ στην Κύπρο.

Τον Φεβρουάριο του 2019, η Qatar Energy και η ExxonMobil ανακοίνωσαν επίσης την ανακάλυψη ενός τεράστιου αποθέματος φυσικού αερίου στο κοίτασμα «Γλαύκος» στα ανοικτά των ακτών της Κύπρου, στο Οικόπεδο 10, τη μεγαλύτερη ανακάλυψη στην ΑΟΖ του νησιού μέχρι στιγμής, που περιέχει περίπου 5-8 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια.

Σύμφωνα με τη νέα συμφωνία με την κυβέρνηση της Λευκωσίας, η Qatar Energy θα κατέχει μερίδιο 40% στο Οικόπεδο 5, ενώ η ExxonMobil θα κατέχει το 60% και θα είναι ο διαχειριστής στην περιοχή.

Η Τουρκία, αφενός, και η Ελλάδα και η Κύπρος, αφετέρου, εμπλέκονται εδώ και χρόνια σε μια διαμάχη για διεκδικήσεις κυριαρχίας στην Ανατολική Μεσόγειο, εκτός από το καθεστώς ορισμένων νησιών στο Αιγαίο Πέλαγος, για να μην αναφέρουμε τη διαφορά πάνω από το διχοτομημένο νησί της Κύπρου μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας.

Η Ελλάδα και η Τουρκία, και οι δύο μέλη του ΝΑΤΟ, δεν συμφωνούν για τα όρια της υφαλοκρηπίδας τους.

Όσον αφορά την Κύπρο, η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη υφαλοκρηπίδας, ούτε την κυβέρνηση της Λευκωσίας.

Η Κύπρος διαιρέθηκε μετά την τουρκική εισβολή στο νησί το 1974 λόγω ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος που υποκινήθηκε από την Ελλάδα.

Στα βόρεια ελέγχεται από τους Τουρκοκύπριους και στο νότο ελέγχεται από τους Ελληνοκύπριους.

Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα που αναγνωρίζει τη Βόρεια Κύπρο ως ανεξάρτητο κράτος και δεν έχει διπλωματικές σχέσεις με την κυβέρνηση της Κύπρου, μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Τουρκία ανακοίνωσε σύντομα την απόρριψη της νέας συμφωνίας και κατηγόρησε την Κύπρο για παραβίαση της υφαλοκρηπίδας της με τη χορήγηση άδειας ερευνών στην ExxonMobil και την Qatar Petroleum.

Η Τουρκία απείλησε να απαγορεύσει στις δύο εταιρείες τη γεώτρηση.

Ωστόσο, η Τουρκία είναι ισχυρός σύμμαχος του Κατάρ και οι σχέσεις της έχουν ενισχυθεί πολύ μετά την κρίση του Κόλπου τον Ιούνιο του 2017, όταν η Ντόχα έγινε διπλωματικός παρίας μετά την απόφαση της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ), του Μπαχρέιν και της Αιγύπτου να διακόψουν τις διπλωματικές τους σχέσεις μαζί της και την κατηγόρησαν για υποστήριξη και χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.

Διευθέτησαν τις διαφορές τους στις αρχές του τρέχοντος έτους υπογράφοντας συμφωνία στη σαουδαραβική πόλη Αλ Ούλα.

Η Αίγυπτος, ένας περιφερειακός αντίπαλος της Τουρκίας, έχει στενούς δεσμούς με την Κύπρο και την Ελλάδα από τότε που ο Αιγύπτιος Πρόεδρος Άμπντελ Φατάχ αλ-Σίσι ανέλαβε την εξουσία το 2014.

Οι τρεις χώρες έχουν πραγματοποιήσει πολλές τριμερείς συνόδους κορυφής για την ενέργεια, την εξερεύνηση φυσικού αερίου, την αντιτρομοκρατία και την οριοθέτηση των θαλασσίων ορίων και συχνά επιτίθενται στις πολιτικές της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ο Andreas Krieg, αναλυτής Μέσης Ανατολής με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, είπε στο Al-Monitor ότι η σύμβαση με την Κύπρο έχει διαμορφωθεί εδώ και μερικά χρόνια και τώρα έχει γίνει πραγματικά εφικτή εν μέσω ενός περιφερειακού κλίματος αποκλιμάκωσης.

Ο Krieg είπε, «Το Κατάρ παραμένει ένας αρκετά ουδέτερος παίκτης στην Ανατολική Μεσόγειο υποστηρίζοντας τουρκικές αξιώσεις που βασίζονται στις συμφωνίες GNA [ισλαμιστικής Λιβύης]-Άγκυρας, ενώ επίσης συνεργάζεται με την Κύπρο τώρα για να αποκτήσει πρόσβαση σε μια δυνητικά προσοδοφόρα ευκαιρία εκμετάλλευσης».

Τον Αύγουστο του 2020, η Αίγυπτος και η Ελλάδα υπέγραψαν συμφωνία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ορίων μεταξύ τους, η οποία ουσιαστικά ακύρωσε μια συμφωνία που είχε υπογράψει η Τουρκία με τη Λιβυκή Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) κατά τη διάρκεια της θητείας της στην Τρίπολη τον Νοέμβριο του 2019 για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ορίων.

Η Αίγυπτος και η Ελλάδα χαρακτήρισαν τη συμφωνία παράνομη και ότι παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και η Ελλάδα τη θεωρεί παραβίαση της υφαλοκρηπίδας της, συγκεκριμένα στα ανοιχτά της Κρήτης.

Οι ειδικοί που μίλησαν στο Al-Monitor πιστεύουν ότι η αυξανόμενη επιρροή του Κατάρ στην Ανατολική Μεσόγειο μπορεί να αποτελέσει σημείο εκκίνησης για ευρύτερη πολιτική συνεργασία με την Αίγυπτο και ότι θα διευκολύνει την ευκαιρία για τη Ντόχα να παίξει το ρόλο του μεσολαβητή για την προώθηση της προσέγγισης μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου.

Ο Μοχάμεντ Σόλιμαν, μελετητής στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής, είπε στο Al-Monitor ότι η Αίγυπτος θα δει θετικά τη συμφωνία εξερεύνησης υπεράκτιου φυσικού αερίου μεταξύ της Κύπρου με την Qatar Energy και την ExxonMobil.

Ο Σόλιμαν είπε: «Η Ανατολική Μεσόγειος είναι γεμάτη με εμπορικές και πολιτικές ευκαιρίες και θα μπορούσε να είναι άλλη μια ευκαιρία συνεργασίας για την Αίγυπτο και το Κατάρ».

Ο πρόεδρος Σίσι και ο εμίρης του Κατάρ, σεΐχης Ταμίμ μπιν Χαμάντ, συναντήθηκαν στα τέλη Αυγούστου 2021 στη Βαγδάτη για πρώτη φορά μετά τη Συμφωνία της Αλ Ούλα, η οποία έβαλε τέλος στην ένταση που είχε προκαλέσει περισσότερα από τρία χρόνια αποξένωσης μεταξύ τους.

Η Αίγυπτος και το Κατάρ διόρισαν πρεσβευτές η μία στη χώρα της άλλης, ως ένδειξη βελτίωσης των σχέσεων.

Ο Krieg είπε, «Από όλες τις προσεγγίσεις μεταξύ του Κατάρ και των πρώην κρατών που είχαν αποκλειστεί, η σχέση με την Αίγυπτο έχει γίνει η πιο στενή.

»Η Αίγυπτος και το Κατάρ συνδέθηκαν ξανά χωρίς προϋποθέσεις, διευκολύνοντας την επιστροφή σε μια κανονική σχέση».

Σημείωσε, «Εκτός από τη στενή συνεργασία για τον φάκελο της Παλαιστίνης, το Κατάρ και η Αίγυπτος έχουν συμφωνήσει σε επενδύσεις που είναι αμοιβαία επωφελείς και αποφέρουν όχι μόνο οικονομικές αλλά πολιτικές αποδόσεις, ειδικά στον τομέα της ενέργειας, της επιμελητείας και των υποδομών».

Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι το έργο του Κατάρ όσον αφορά τη μεσολάβηση μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας δεν είναι εύκολο.

Οι δύο χώρες είναι αντίπαλες περιφερειακές δυνάμεις και οι σχέσεις μεταξύ τους επιδεινώθηκαν αφότου ο αιγυπτιακός στρατός ανέτρεψε τον πρώην πρόεδρο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Μοχάμεντ Μόρσι μετά τις λαϊκές διαδηλώσεις κατά της διακυβέρνησής του το 2012-13.

Τον Νοέμβριο του 2013, τόσο η Αίγυπτος όσο και η Τουρκία ανακάλεσαν τους πρεσβευτές τους και πάγωσαν τις σχέσεις τους.

Έκτοτε, το Κάιρο και η Άγκυρα έχουν εγκλωβιστεί σε μια διαμάχη που έχει μετατραπεί σε μια ευρύτερη περιφερειακή πάλη εξαιτίας του πολιτικού Ισλάμ.

Οι Αρχές στην Αίγυπτο χαρακτήρισαν τη Μουσουλμανική Αδελφότητα τρομοκρατική οργάνωση, ενώ η Τουρκία παρείχε καταφύγιο σε εκατοντάδες μέλη και ηγέτες της Αδελφότητας που έφυγαν από το Κάιρο με την υποστήριξη του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ηγέτη του Ισλαμικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.

Στη Λιβύη, οι δύο χώρες βρέθηκαν σε αντιπαράθεση καθώς υποστήριζαν τα αντιμαχόμενα λιβυκά κόμματα πριν εκλεγεί προεδρικό συμβούλιο και κυβέρνηση εθνικής ενότητας τον Φεβρουάριο του 2020, για να οδηγηθεί η χώρα σε μια μεταβατική περίοδο υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τις γενικές εκλογές μέχρι το τέλος του 2021.

Πριν από αυτό, η Τουρκία ανέπτυξε στρατιώτες και χιλιάδες Σύρους μισθοφόρους στη Λιβύη για να βοηθήσει την [ισλαμιστική] GNA που έδρευε στην Τρίπολη να αποκρούσει μια επίθεση που εξαπέλυσαν οι δυνάμεις της ανατολικής Λιβύης με επικεφαλής τον Χαλίφα Χάφταρ με την υποστήριξη της Αιγύπτου, των ΗΑΕ και της Ρωσίας.

Η Αίγυπτος έχει επανειλημμένα ζητήσει την αποχώρηση ξένων δυνάμεων και μισθοφόρων από τη Λιβύη.

Ωστόσο, η Τουρκία λέει ότι η παρουσία των δυνάμεών της στη Λιβύη είναι μέρος μιας συμφωνίας στρατιωτικής συνεργασίας που υπογράφηκε με την GNA εν μέσω ενός σκληρού εμφυλίου πολέμου μεταξύ της ανατολικής και της δυτικής Λιβύης.

Σε απάντηση, η Αίγυπτος προσπάθησε να απομονώσει την Τουρκία περιφερειακά στη σύγκρουση συμμαχιών στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς η Αίγυπτος, η Κύπρος και η Ελλάδα, όπως και το Ισραήλ, η Ιταλία, η Ιορδανία και η Παλαιστινιακή Αρχή δημιούργησαν το Φόρουμ Αερίου Ανατολικής Μεσογείου με έδρα το Κάιρο τον Ιανουάριο του 2019 ως μια κυβερνητική οργάνωση με εμπορικούς και πολιτικούς στόχους και κατά της Τουρκίας.

Ως εκ τούτου, στις αρχές του τρέχοντος έτους, η Τουρκία υιοθέτησε μια πιο ευέλικτη προσέγγιση στην αναδιαμόρφωση των περιφερειακών συμμαχιών της με την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εκτός από το Ισραήλ, ως μέρος μιας προσπάθειας να οικοδομήσει γέφυρες συνεργασίας με χώρες που είναι σύμμαχοι με τις Ηνωμένες Πολιτείες, μετά από χρόνια πολιτικών ανταγωνισμών και στρατιωτικών επεμβάσεων που κατέδειξαν την επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή, αλλά χάλασαν τις συμμαχίες της στον αραβικό κόσμο.

Ο Krieg είπε ότι το Κατάρ έχει την ευκαιρία να παίξει τον ρόλο του ενδιάμεσου βοηθήματος για την προσέγγιση μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου, η οποία μέχρι στιγμής είδε την Άγκυρα να ενδιαφέρεται περισσότερο από το Κάιρο για την ομαλοποίηση.

«Τουλάχιστον, το Κατάρ μπορεί να βοηθήσει στην αποκλιμάκωση των εντάσεων όταν προκύψουν, καθώς τώρα έχει μερίδιο και στην περιοχή — αν και μικρότερης γεωστρατηγικής σημασίας από ό,τι για άλλους παίκτες της Ανατολικής Μεσογείου.

»Αλλά και πάλι, αυτός θα μπορούσε να είναι ένας ακόμη λόγος για το Κατάρ να προσπαθεί να αποκλιμακώσει εδώ αντί να τροφοδοτήσει τη σύγκρουση», σημείωσε.

Στις αρχές Μαρτίου, Αιγύπτιοι και Τούρκοι αξιωματούχοι ανακοίνωσαν την επανέναρξη των διπλωματικών επαφών μεταξύ τους.

Οι δύο χώρες ανέφεραν σε κοινή δήλωση στις 8 Σεπτεμβρίου ότι συμφώνησαν να συνεχίσουν τις συνομιλίες για την αποκατάσταση και τελικά την εξομάλυνση των σχέσεων, μετά την ολοκλήρωση του δεύτερου γύρου «διερευνητικών συνομιλιών» με στόχο τη διευθέτηση των διαφορών.

Αξιωματούχοι των δύο χωρών έχουν πραγματοποιήσει μέχρι στιγμής δύο γύρους διμερών συνομιλιών τον Μάιο και τον Σεπτέμβριο.

Όμως οι συνομιλίες μεταξύ των δύο χωρών έχουν παγώσει απότομα έκτοτε, και το Κάιρο θεωρεί ότι η Άγκυρα δεν είναι σοβαρή ακόμη για τη διόρθωση των δεσμών.

«Η συμφωνία υπεράκτιας εξερεύνησης φυσικού αερίου στην Κύπρο με την ExxonMobil και την Qatar Energy προφανώς είχε προηγουμένως συζητηθεί με την Τουρκία κατά την επίσκεψη Ερντογάν στη Ντόχα [Δεκ. 6].

»Η Τουρκία συμφώνησε σε αυτό με την ελπίδα ότι το Κατάρ μπορεί να βοηθήσει στην προώθηση μιας προσέγγισης με την Αίγυπτο», κατέληξε ο Krieg.