Ο Αχμέτ Ινσέλ απαντά «τι είναι ο Ερντογανισμός;»: Ένα «κράτος φυλών»

Άρθρο του Αχμέτ Ινσέλ (Ahmet Insel), με τίτλο «What exactly is Erdoganism?» (Τι ακριβώς είναι ο Ερντογανισμός;), που δημοσιεύεται στον ιστότοπο της δεξαμενής σκέψης «Open Democracy», υποστηρίζει ότι το φαινόμενο του ερντογανισμού είναι πολύ πιο κοντά σε ένα «κράτος φυλών» (tribal state) μάλλον, παρά σε ένα κράτος που διέπεται από το κράτος δικαίου.

Το άρθρο σημειώνει τα ακόλουθα:

Το ισχύον καθεστώς στην Τουρκία είναι μια απολυταρχία, ένα καθεστώς φτιαγμένο στα μέτρα του ισχυρού άνδρα.

Αυτό το καθεστώς μπορεί να ονομαστεί Ερντογανισμός (Erdoganism).

Είναι ένα υπερ-προεδρικό καθεστώς που καθιστά τον διαχωρισμό των εξουσιών ξεπερασμένο και λειτουργεί με κάθετη δομή εξουσίας.

Αυτός ο όρος, που χρησιμοποιείται από τον Πούτιν για να περιγράψει την αρχιτεκτονική της εξουσίας στη Ρωσία, ταιριάζει απόλυτα για να περιγράψει την πολιτική και θεσμική αρχιτεκτονική του Ερντογανισμού.

Σίγουρα πρόκειται για μια κάθετη εξουσία, τουρκικού τύπου, πολύ πιο αλλοπρόσαλλη, που εφαρμόζεται πιο ακατάστατα.

Κατά συνέπεια, με πολύ περισσότερη αυθαιρεσία και τυχαιότητα από ό, τι στα κλασικά αυταρχικά καθεστώτα.

Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του Ερντογανισμού είναι ότι είναι πάνω απ’ όλα ένα καθεστώς αυθαιρεσίας.

Είναι ένα καθεστώς που δεν σέβεται τους δικούς του κανόνες και εφευρίσκει νέους σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες της κατάστασης.

Η κατάχρηση της καταστολής από τη δικαστική εξουσία και η εξαφάνιση της νομικής ασφάλειας εν γένει είναι οι πιο ορατές συνέπειες.

Η μαζική απόλυση δασκάλων και δημοσίων υπαλλήλων με απλή διοικητική απόφαση, χωρίς επίσημο λόγο και χωρίς δυνατότητα προσφυγής, ο διορισμός διοικητικών στελεχών στη θέση Κούρδων δημάρχων εκλεγμένων που απολύθηκαν όμως από το Υπουργείο Εσωτερικών, η φυλάκιση δικηγόρων, δημοσιογράφων και ακόμη και βουλευτών, είναι μερικές από τις εκδηλώσεις αυτής της κατασταλτικής αυθαιρεσίας.

Το Κοινοβούλιο έχει απογυμνωθεί από τις λειτουργίες του υπέρ των προεδρικών διαταγμάτων.

Οι ίδιοι οι νόμοι εφαρμόζονται τυχαία από τις Αρχές και το δικαστικό σώμα.

Αυτή η καταστολή ενορχηστρώνεται απευθείας από το προεδρικό παλάτι.

Φυσικά υπάρχουν κλίκες και διαγκωνισμοί για την εξουσία εντός της εθνικιστικής ισλαμικής συμμαχίας, αλλά η κλίκα του Ερντογάν συνεχίζει να έχει την τελευταία λέξη.

Η κατάσταση είναι πολύ παρόμοια με την κατάσταση που περιγράφει ο Γερμανός νομικός Ερνστ Φράνκελ (Ernest Fraenkel) στο βιβλίο του Dual State που γράφτηκε το 1941, το οποίο περιγράφει τη λειτουργία της γερμανικής δικαιοσύνης υπό τον ναζισμό*.

Η ιεραρχία των κανόνων στον νομικό τομέα μερικές φορές λειτουργεί και μερικές φορές όχι.

Το πιο πρόσφατο παράδειγμα εξαφάνισης της ιεραρχίας των κανόνων είναι η άρνηση αναγνώρισης της νομιμότητας της απόφασης του συνταγματικού δικαστηρίου από ποινικό δικαστήριο.

Αυτή η πρακτική, η οποία είναι παρόμοια με εκείνες που χρησιμοποιούνται από τα ολοκληρωτικά κράτη, δεν εφαρμόζεται με συστηματικό αλλά με σχεδόν τυχαίο τρόπο.

Η αυθαιρεσία της εξουσίας είναι η απώλεια προβλεψιμότητας, η βασιλεία της τυχαιότητας και της ανασφάλειας.

Επιτρέπει στο καθεστώς να εμφανίζει, εάν είναι απαραίτητο, σκηνές που έχουν μια δημοκρατική πτυχή, ιδίως την ύπαρξη κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης, αλλά με ένα κοινοβούλιο που είναι πολύ περιορισμένο στις εξουσίες του.

Πραγματική εκλογική αναμέτρηση αλλά με τεράστια ανισότητα προς όφελος του κόμματος του προέδρου.

Η ελευθερία του λόγου παραβιάζεται ευρέως αλλά όχι συστηματικά. [Εμφανίζεται] μια επιθυμία για ένα συντηρητικό ιδεολογικό πλαίσιο αλλά χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο εκτός από τη χρήση των πηγών του θρησκευτικού εθνικισμού.

Παρά τις μαζικές αυθαίρετες συλλήψεις, τις άδικες δίκες και τις καταδίκες, τις απαγορεύσεις που καλύπτουν όλο και περισσότερο τον κοινωνικό χώρο και τον κραυγαλέο συγκεντρωτισμό όλης της εξουσίας στα χέρια εκείνου που είναι ταυτόχρονα αρχηγός κράτους, αρχηγός κυβέρνησης και αρχηγός του πλειοψηφούντος κόμματος, η κατάσταση στην Τουρκία παραμένει παράδοξη.

Ούτε ολοκληρωτική δικτατορία, αν και την πλησιάζει, ούτε ανελεύθερη δημοκρατία.

Η καταστολή που ασκείται από την κυβέρνηση είναι τέλεια, θορυβώδης και υπερβολική, διότι ο Ερντογανισμός δεν έχει καταφέρει να εδραιώσει την ηγεμονία του με την Gramscian έννοια του όρου.

Δεν είναι σε θέση να αποτελέσει μια πολιτιστική κυριαρχία που τροποποιεί τις συλλογικές πεποιθήσεις και τις συλλογικές πρακτικές, προκειμένου να καθιερώσει ένα νέο σύστημα κυριαρχίας.

Περίπου η μισή κοινωνία αρνείται να υποταχθεί στην ιδεολογική του κυριαρχία και διατηρεί την ελπίδα να τον εκδιώξει από την εξουσία μέσω εκλογών.

Εξ ου και η μαζική χρήση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης για καταστολή, ποινικοποίηση και φίμωμα.

Συνοψίζοντας, αντιμετωπίζουμε πραγματικά μια κατάσταση που μοιάζει με αυτήν που περιγράφεται από τον Fraenkel.

Από τη μία, μια λειτουργία του κράτους που ακολουθεί τους κανόνες που ορίζονται από το σύνταγμα, τους νόμους και τους κανονισμούς, και από την άλλη μια άλλη λειτουργία του κράτους που είναι σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένη από όλους τους νομικούς και θεσμικούς περιορισμούς.

Μια πραγματική διπλή κατάσταση. Η Τουρκία είχε μια μακρά παράδοση αυταρχικής εξουσίας και ένα είδος κράτους εντός του κράτους: το λεγόμενο βαθύ κράτος.

Το διπλό κράτος του Ερντογανισμού με την κάθετη άσκηση εξουσιών λειτουργεί διαφορετικά από την παραδοσιακό κράτος εντός του κράτους.

Το τελευταίο ήταν διακριτικό, τριχοειδές εντός των θεσμικών οργάνων και, πάνω απ’ όλα, εξαρτώμενο από την ανθεκτικότητα της κρατικής εξουσίας.

Το διπλό κράτος του Ερντογανισμού είναι θορυβώδες, ομιλητικό, μόνιμα οργανωμένο και εμμονικό με τις πιθανές συνέπειες της απώλειας της εξουσίας από τα μέλη της κυρίαρχης κλίκας.

Είναι μια εξουσία που φέρει το έργο της αποθεσμοποίησης, της καταστροφής των θεσμών που κληρονομήθηκαν από το παρελθόν, αλλά χωρίς ένα καθολικό, συνεκτικό σχέδιο για μια νέα θεσμοποίηση.

Υπό αυτήν την έννοια, ο Ερντογανισμός είναι ένα αυταρχικό καθεστώς που θεωρεί ότι όλες οι πολιτικές του ενέργειες με την ευρύτερη έννοια είναι πέραν του νομικού ελέγχου.

Η ποινική δικαιοσύνη μπορεί να λειτουργεί σύμφωνα με τις ανάγκες αυτής της πολιτικής.

Νόμοι και κανονισμοί μπορούν να θεσπίζονται σύμφωνα με τις ανάγκες αυτής της πολιτικής, όπως ένας αμφιλεγόμενος νόμος που ψηφίστηκε τον Ιούλιο του 2020 που επιτρέπει τη δημιουργία πολλών δικηγορικών συλλόγων σε κάθε επαρχία για να ευνοήσει τους δικηγόρους υπέρ του καθεστώτος και να φέρει τους δικηγορικούς συλλόγους και την εθνική τους οργάνωση υπό μεγαλύτερο κυβερνητικό έλεγχο, καθώς και ο νόμος ότι ο κρατικός προϋπολογισμός μπορεί να γίνεται δεσμευτικός χωρίς σημαντικό κοινοβουλευτικό ή νομικό έλεγχο.

Επαγγελματικές οργανώσεις όπως των ιατρών κατηγορούνται για τρομοκρατία.

Ο Ερντογάν ισχυρίζεται συχνά ότι το κράτος του οποίου ηγείται δεν είναι κράτος φυλών.

Αλλά το φαινόμενο του Ερντογανισμού είναι πολύ πιο κοντά σε ένα φυλετικό κράτος παρά σε ένα κράτος που διέπεται από το κράτος δικαίου.

*Το λεγόμενο «διπλό κράτος», όπως το αποκαλούσε ο Γερμανός νομικός Ερνστ Φράνκελ, συνίσταται από το «κανονιστικό κράτος», των θεσμών, των υπουργείων, των δικαστηρίων, και το «προνομιακό κράτος» των Ες Ες, των γκαουλάιτερ, των στρατοπέδων συγκέντρωσης, όλων όσα δηλαδή προκύπτουν από την προσωπική εξουσία του Χίτλερ. Στην πορεία, αυτά τα δύο συγκλίνουν: οι πολιτικοί αντίπαλοι, ας πούμε, αρχικά κλείνονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, εν συνεχεία όμως θεσμοθετούνται για αυτούς νόμοι περί προδοσίας και τα δικαστήρια επιφορτίζονται με την ευθύνη να διαιωνίσουν το ναζιστικό καθεστώς.