Le Monde για τους Έλληνες της Πόλης: Οι τελευταίοι κληρονόμοι του Βυζαντίου

Ρεπορτάζ της εφημερίδας «Le Monde» (κείμενο K. Cogan) σχετικά με την ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης, για την οποία σημειώνει, ότι, μετά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, «από τη θλίψη αισθάνεται τώρα στριμωγμένη, αλλά κάποιοι σκοπεύουν να αντισταθούν».

Μεταξύ των λίγων προσκυνητών στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, η πικρία είναι αισθητή, όπως της Βηθλεέμ Μαγουλά (Vithleem Magoula), εκ των τελευταίων Ελλήνων ορθοδόξων της Κωνσταντινούπολης, που οι Τούρκοι τους αποκαλούν «Ρούμα», που σημαίνει «Ρωμιοί» (σ.σ. «Ρωμαίοι»), οι οποίοι παραμένουν σήμερα, απομεινάρια μιας αιώνων ελληνικής παρουσίας, καθώς από τους 160.000, στις αρχές του 20ού αιώνα, μειώθηκαν σε 2.000, αποτέλεσμα του τούρκο-μουσουλμανικού εθνικισμού και των διώξεων που υπέστησαν.

«Είμαστε ένα είδος υπό εξαφάνιση», αναφέρει ο Μηνάς Βασιλειάδης, 37 ετών, εκδότης της «Απογευματινής», της τελευταίας ελληνικής εφημερίδας που εκδίδεται στην Κωνσταντινούπολη, η οποία, σύμφωνα με τους πρεσβύτερους, όταν ιδρύθηκε το 1925, είχε μεγαλύτερη κυκλοφορία, από ολόκληρο τον τουρκικό Τύπο, αλλά σήμερα, δεν υπερβαίνει τα 600 φύλλα.

Εάν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης εξαιρέθηκαν από την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, που θεσπίστηκε με τη Συνθήκη της Λωζάνης, ωστόσο υπέστησαν βίαιες διώξεις τις δεκαετίες μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, σημειώνει ο δημοσιογράφος, αναφερόμενος στη συνέχεια, στο διωγμό του 1942, στο πογκρόμ του 1955 και σε αυτό του 1964, όπου 10.000 κάτοχοι ελληνικών διαβατηρίων διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα και το τουρκικό κράτος κατάσχε όλη την περιουσία τους, γεγονός που, όπως τονίζει, εξηγεί την αναπόφευκτη έξοδο των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη.

Πολλοί πίστευαν, ότι αυτό το μοιραίο παρελθόν θάφτηκε.

Αλλά για ορισμένους, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί θυμίζει «παλιούς δαίμονες».

Ο Μιχαήλ Βασιλειάδης, 81 ετών, ο οποίος, μαζί με τον γιο του Μηνά, διευθύνει την καθημερινή «Απογευματινή», το βλέπει ως μια ζοφερή επανάληψη της ιστορίας.

«Τους τελευταίους μήνες, ο τουρκικός Τύπος χρησιμοποιεί την ίδια γλώσσα με αυτή που οδήγησε στο πογκρόμ.

»Καταγγέλλουν τους υποτιθέμενους εχθρούς της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένων των Ρωμιών.

»Έτσι, μετά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας, οι λίγες οικογένειες που απομένουν δεν βγαίνουν πλέον τα σπίτια τους. Φοβούνται», αναφέρει στην εφημερίδα.

Ωστόσο, η άνοδος στην εξουσία του AKP το 2002, είχε δημιουργήσει κάποιες ελπίδες, καθώς είχε εγκαινιάσει μια συμφιλιωτική στάση έναντι των μειονοτήτων, ιδίως των Χριστιανών, ενώ το 2008, με σκοπό την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκδόθηκε νόμος για χαλάρωση των κανόνων, ως προς την διαχείριση της ιδιοκτησίας της κοινότητας και το 2012, οι τουρκικές Αρχές επέτρεψαν την επανέναρξη ελληνικού σχολείου στο νησί «Gökçeada» (σ.σ. εννοεί την Ίμβρο) στο Αιγαίο Πέλαγος.

Αυτά τα μέτρα, αν και ανεπαρκή για να αναχαιτίσουν την παρακμή των Ρωμιών, ήταν άνευ προηγουμένου στην ιστορία της Δημοκρατίας της Τουρκίας.

Η Βηθλεέμ Μαγουλά, η οποία από καιρό ψήφιζε το κόμμα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δηλώνει βαθύτατα απογοητευμένη, από την απόφαση να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε τζαμί, ένδειξη απειλής του εθνικισμού.

«Για σχεδόν είκοσι χρόνια, [η κυβέρνηση] συμπεριφέρθηκε πολύ καλά απέναντί μας.

»Δεν μας άγγιξαν, μπορούσαμε να ζήσουμε ειρηνικά.

»Γιατί το κάνουν τώρα; Γυρίζουμε πίσω», λέει, ταλαντευόμενη σε ελληνικά και τουρκικά.

Η Κωνσταντινούπολη είναι ωστόσο το λίκνο του Ορθόδοξου Χριστιανισμού.

Η τουρκική μητρόπολη φιλοξενεί ακόμη το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, την πρώτη Ορθόδοξη Εκκλησία και μητέρα άλλων.

Και από τις ακτές του Βοσπόρου έφυγαν οι ιεραπόστολοι Κύριλλος και Μέθοδος τον 9ο αιώνα για να προσηλυτίσουν τους σλαβικούς λαούς, δημιουργώντας γι’ αυτούς το κυριλλικό αλφάβητο.

Παρά την οθωμανική κατάκτηση της πόλης το 1453, το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης κατάφερε να διατηρήσει την πνευματική του κατάσταση.

Και αν οι σλαβικές εκκλησίες αποσυνδέθηκαν από αυτό, ο Πατριάρχης του παραμένει ο πρώτος μεταξύ όλων, primus inter pares, των Ορθόδοξων Εκκλησιών.

Πέρα από τους Ρωμιούς, καθώς και λίγες ενορίες στην Ελλάδα και στη διασπορά, που βρίσκονται υπό τη δικαιοδοσία του, το Πατριαρχείο διαδραματίζει σημαντικό πολιτικό ρόλο στη διεθνή σκηνή.

Από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και την ανάκαμψη της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, οι Πατριάρχες της Κωνσταντινούπολης και της Μόσχας αγωνίζονται για την ηγεσία της παγκόσμιας ορθοδοξίας.

Έτσι, το 2019, ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης, Βαρθολομαίος Ι, κήρυξε το «αυτοκέφαλο» της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας, καθιερώνοντας τον διαχωρισμό της από το Πατριαρχείο της Μόσχας.

Ενώ η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία προσπαθεί να ανακτήσει εκκλησίες των Λευκών Ρώσων στη Δύση, στη Γαλλία, ορισμένες εκκλησίες διαφωνούν και εξακολουθούν να προτιμούν τη φροντίδα της Κωνσταντινούπολης από αυτήν της Μόσχας.

Μόνον ο πατριάρχης εξακολουθεί να υπόκειται στις απαιτήσεις της Άγκυρας.

Σύμφωνα με το νόμο, πρέπει να είναι Τούρκος πολίτης, και λόγω της αγωνίας της τοπικής ελληνικής κοινότητας, αυτό υπονομεύει τις δυνατότητες διαδοχής του Βαρθολομαίου Ι.

Επιπλέον, η θεολογική σχολή της Χάλκης, που έχει προορισμό την εκπαίδευση πατριαρχικού προσωπικού, παραμένει κλειστή με διάταγμα του 1971.

Όπως και η Αγία Σοφία, το Πατριαρχείο είναι ένα υπόλειμμα του Έλληνο-Βυζαντινού πολιτισμού, που άκμασε στην Κωνσταντινούπολη για σχεδόν δύο χιλιετίες και ως εκ τούτου, η Κωνσταντινούπολη διατηρεί τη θέση της στις καρδιές των Ελλήνων, εδώ και αλλού.

Μέχρι πρόσφατα, Έλληνες τουρίστες συρρέουν εκεί για προσκύνημα στη γη των προγόνων τους.

Εάν η «ανάκτηση» της Αγίας Σοφίας, όπως το γιορτάζει η τουρκική κυβέρνηση, μπορεί να έχει προκαλέσει αμηχανία στην Ευρώπη, περιττό να πούμε, ότι ήταν πολύ πιο ενοχλητικό για τον ελληνικό κόσμο.

Από αυτό το ένδοξο παρελθόν, σύντομα θα υπάρχει μόνο το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι εκατοντάδες Ορθόδοξες εκκλησίες, συχνά άδειες, που βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη, εκτός και αν σταδιακά γεμίσουν από μετά-σοβιετικούς, γεωργιανούς ή ουκρανούς μετανάστες, νέους υποστηρικτές της ορθοδοξίας της Κωνσταντινούπολης, στους οποίους, τα τελευταία χρόνια, το Πατριαρχείο κληροδότησε μερικά παρεκκλήσια.

Η «αιμορραγία» των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη συνεχίζεται, διότι πέρα από την εθνικιστική συμπεριφορά είναι και η ύφεση της τουρκικής οικονομίας.

«Οι εντάσεις αυξάνονται και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η τιμή της τουρκικής λίρας συνεχίζει να μειώνεται! Ανησυχώ πολύ », λέει ο Χρίστος, 32 ετών, απόφοιτος του Γυμνάσου Ζωγράφου, ενός από τα τρία ελληνικά σχολεία της πόλης, και ένας από τους λίγους νεολαίους των Ρωμιών.

«Το ένα τρίτο των συμμαθητών μου είναι στην Ελλάδα τώρα», λέει.

Μετά από σπουδές στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Χρίστος επέλεξε να επιστρέψει:

«Η Κωνσταντινούπολη, είναι θέμα συναισθηματικό.

»Όμως όλο και περισσότερο, η οπτική της αποχώρησης συγκεκριμενοποιείται.

»Θα ήθελα να σώσω τα παιδιά μου από αυτήν την κατάσταση», δηλώνει με λύπη.

Μεταξύ εκείνων που παραμένουν, μια άλλη πρόκληση που παρουσιάζεται είναι αυτή της αφομοίωσης.

Παρά το πολύ στενό δίκτυο της κοινότητας, οι Ρωμιοί αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της τουρκικής κοινωνίας, με αποτέλεσμα οι γάμοι μεταξύ των νεότερων γενεών με μουσουλμάνους Τούρκους αλλά και με άλλες μειονότητες, ιδίως Αρμένιους να μην είναι πολύ σπάνιοι.

Ο Μηνάς Βασιλιάδης δεν σκέφτεται να «παραδώσει τα όπλα».

Προερχόμενος από μια ελληνική οικογένεια που είναι εγκατεστημένη στην Κωνσταντινούπολη για πέντε γενιές, σκοπεύει να κρατήσει την εφημερίδα του ζωντανή όσο μπορεί.

«Δεν έχω το δικαίωμα να τα παρατήσω», υποστηρίζει, με τη Βηθλεέμ Μαγούλα από την πλευρά της να δηλώνει, ότι δεν θα εκφοβιστεί από τις τρέχουσες συνθήκες, αναφέροντας:

«Δεν πηγαίνω πουθενά. Όσοι φεύγουν κάνουν λάθος.

»Σε αυτήν τη γη υπάρχουν οι εκκλησίες μας και οι τάφοι των προγόνων μας.

»Εμείς, οι κληρονόμοι του Βυζαντίου, είμαστε εδώ στο σπίτι μας. Θα μείνω εδώ μέχρι το θάνατο».

Πηγή: A Istanbul, vive inquiétude des derniers chrétiens orthodoxes après la reconversion de Sainte-Sophie