Ο Ζάεφ έβαλε φωτιά στη Βουλγαρία – Ισχυρίστηκε ότι η Εξέγερση του Ίλιντεν ήταν «μακεδονική»

Την έντονη αντίδραση της αρχηγού του Βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, Κορνέλια Νίνοβα, προκάλεσε η δήλωση του Σκοπιανού πρωθυπουργού Ζόραν Ζάεφ ότι η Εξέγερση του Ίλιντεν ήταν «μακεδονική».

Ο Ζόραν Ζάεφ δήλωσε, σύμφωνα με πρακτορεία BTA και Focus, ότι η Εξέγερση του Ιλίντεν είναι «μακεδονική» και ότι οι Βούλγαροι μπορούν να συμμετέχουν στις εορταστικές εκδηλώσεις αν θέλουν.

Ο Ζάεφ προέβη στην αμφιλεγόμενη δήλωση σε τηλεοπτική συνέντευξη για το τηλεοπτικό κανάλι 1TV, μετά την επιστροφή του από το Μπλαγκόεβγκραντ, όπου, μαζί με τον Βούλγαρο ομόλογό του Μπορίσοφ, τίμησαν την 115η επέτειο της εξέγερσης.

Σε ανάρτησή της στο Facebook, η Νινόβα έγραψε:

«Η φιλία μου με τον κ. Ζάεφ, οι κοινές μας ιδέες και η συνεργασία μεταξύ του Βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόμματος και της Σοσιαλδημοκρατικής Ένωσης της «Μακεδονίας», το κοινό μέλλον των δύο χωρών στο πλαίσιο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ είναι πολύ σημαντικά [πράγματα] και τα στηρίζουμε, αλλά η ιστορική αλήθεια είναι μία και δεν πρέπει να αγνοείται και παρερμηνεύεται.

»Κατανοούμε την πολύπλοκη πολιτική κατάσταση στην «Μακεδονία», το επερχόμενο δημοψήφισμα και τις ευαίσθητες ισορροπίες, αλλά [αυτά] δεν πρέπει να επιλυθούν εις βάρος της Βουλγαρίας και δεν πρέπει να θέσουν σε δοκιμασία τα εύθραυστα θεμέλια της καλής γειτονίας που χτίστηκαν με πόνο και ελπίδα τον περασμένο χρόνο».

Επιπλέον, η Νίνοβα επέκρινε τον Βούλγαρο πρωθυπουργό για το ότι δεν αντέδρασε στη δήλωση Ζάεφ.

Απαντώντας τηλεφωνικώς σε ερώτημα της εφημερίδας «24 ώρες» σχετικά με το θέμα, η υπουργός Εξωτερικών της Βουλγαρίας, Εκατερίνα Ζαχάριεβα, δήλωσε ότι η κυβέρνηση δεν δέχεται μαθήματα για το πώς θα υπερασπιστεί τα εθνικά συμφέροντα από ένα κόμμα, το οποίο, το 1946 παρέδωσε τα λείψανα του Γκότσε Ντέλτσεφ στη Γιουγκοσλαβία του Τίτο και ανάγκασε τους δικούς του πολίτες να αναγνωριστούν ως «Μακεδόνες».

«Ναι, η Εξέγερση του Ιλίντεν και της Μεταμόρφωσης μπορεί να χαρακτηριστεί από γεωγραφικής άποψης τόσο «μακεδονική» όσο και «θρακική», αλλά από ιστορικής άποψης είναι βουλγαρική.

»Πριν από λίγες μόνο ημέρες ο πρωθυπουργός Ζόραν Ζάεφ τίμησε την επέτειο της εξέγερσης στο κέντρο του Μπλαγκόεβγκραντ και σ’όλες τις εορταστικές εκδηλώσεις υπογραμμίστηκε ο βουλγαρικός χαρακτήρας της εξέγερσης για την απελευθέρωση της «Μακεδονίας» και της «Θράκης».

»Χάρη στη δουλειά μας, η «Δημοκρατία της Μακεδονίας» θα γίνει μέλος του ΝΑΤΟ και θα αρχίσει τις συνομιλίες για ένταξη στην ΕΕ, ενώ η βουλγαρική σημαία θα κυματίζει ήσυχα στα Σκόπια την ώρα που θα ηχεί ο βουλγαρικός εθνικός ύμνος, όπως συνέβη στην πρόσφατη μουσική περιοδεία «One Love».

»Η πολιτική της αντιπαράθεσης είναι εκτός μόδας. Μ’αυτό τον τρόπο ομιλίας δεν μπορείς παρά να χάνεις εκλογές. Μπορείτε να ρωτήσετε τον Νικόλα Γκρούεφσκι», είπε η ΥΠΕΞ Βουλγαρίας.

«Ο καθένας φέρει την ευθύνη για τα λόγια του, ανεξαρτήτως του αν τα είπε εσκεμμένα ή όχι. Όταν έρθει ο καιρός η Βουλγαρία να εκφράσει τη γνώμη της σχετικά με την ένταξη της «Μακεδονίας» στην ΕΕ, η χώρα μας θα θυμηθεί αυτές τις δηλώσεις του Ζάεφ και θα πει την άποψή της», σχολίασε και ο Βούλγαρος πρωθυπουργός Μπόικο Μπορίσοφ από το πεδίο ασκήσεων Νόβο Σέλο όπου παρέστη στην τελευταία ημέρα της πολυεθνικής άσκησης «Platinum Lion2018».

Όπως αντιλαμβάνεστε, Βούλγαροι και Σκοπιανοί ερίζουν γύρω από την ταυτότητα της Εξέγερσης του Ίλιντεν (1903), η οποία είχε στόχο τον εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας και της Θράκης.

Η Εξέγερση του Ίλιντεν κατατροπώθηκε τελικά από τους Οθωμανούς, με την υποστήριξη Ελλήνων πρακτόρων εκείνης της εποχής ενώ ένα χρόνο μετά, το 1904, ξεκίνησε ο ηρωικός Μακεδονικός Αγώνας που «καθάρισε» τη Μακεδονία μας από τα υπολείμματα των βουλγαρικών άτακτων συμμοριών, τους γνωστούς κομιτατζήδες.

Είναι απορίας άξιο τι γιορτάζουν Βούλγαροι και Σκοπιανοί. Μια αποτυχημένη εξέγερση; Λογικό να τη γιορτάζουν, αφού οι Βούλγαροι, έθνος κατασκευασμένο από το 1870 και μετά από τον ρωσικό πανσλαβισμό, δεν επαναστάτησαν ποτέ κατά των Τούρκων. Δημιουργήθηκαν ως οντότητα από τους Ρώσους και τους Οθωμανούς για να ανακοπεί η επέκταση της Ελλάδας μέχρι τον Δούναβη.

Πριν το 1870 οι σλαβόφωνοι («βουλγαρόφωνοι») της Μακεδονίας και της Θράκης είχαν ελληνική συνείδηση και όσοι μορφώνονταν γίνονταν Έλληνες.

Εξέγερση του Ίλιντεν

Η εξέγερση του Ίλιντεν (ή αλλιώς Εξέγερση του Προφήτη Ηλία-Μεταμορφώσεως) ήταν μία επανάσταση σλαβοφώνων ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, που οργανώθηκε και υλοποιήθηκε από την αυτονομιστική οργάνωση Εσωτερική Μακεδονο-Αδριανουπολίτικη Επαναστατική Οργάνωση το 1903.

Το όνομα της εξέγερσης αναφέρεται στο Ίλιντεν, όπως αποκαλούν οι Βούλγαροι την ημέρα εορτής του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου με το Ιουλιανό ημερολόγιο/2 Αυγούστου) και στο Πρεομπραζένιε, το οποίο σημαίνει την ημέρα εορτής της Μεταμορφώσεως (6 Αυγούστου με με το Ιουλιανό ημερολόγιο/19 Αυγούστου).

Η εξέγερση στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας εκδηλώθηκε στο βιλαέτι του Μοναστηρίου, κυρίως στα κεντρικά και νοτιοδυτικά τμήματα του από τους βουλγαρόφωνους των αγροτικών περιοχών και υποστηρίχθηκε σε κάποιο βαθμό και από τους Έλληνες βλαχόφωνους της περιοχής.

Μια προσωρινή κυβέρνηση σχηματίστηκε στο Κρούσοβο, όπου οι αντάρτες κήρυξαν τη Δημοκρατία του Κρουσόβου υπό την ηγεσία του δάσκαλου Νίκολα Κάρεφ, η οποία καταλύθηκε μετά από μόλις δέκα ημέρες, στις 12 Αυγούστου.

Στις 19 Αυγούστου, μια στενά συνδεδεμένη εξέγερση διοργάνωσαν οι σλαβόφωνοι χωρικοί στο βιλαέτι της Αδριανούπολης που οδήγησε στην απελευθέρωση μιας μεγάλης περιοχής στα βουνά της Στράντζας στην περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών και στη δημιουργία μιας προσωρινής κυβέρνησης στην πόλη Βασιλικό, τη Δημοκρατία της Στράντζας.

Αυτή διήρκεσε περίπου είκοσι μέρες πριν καταλυθεί από τους Οθωμανούς.

Σήμερα αυτή η εξέγερση γιορτάζεται στην Βουλγαρία και στην ΠΓΔΜ.

Γεωπολιτική κατάσταση

Στις αρχές του 20ού αιώνα η Οθωμανική αυτοκρατορία κατέρρεε κάτω από το παλιό μοντέλο διοίκησης, τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά, την αύξηση των εισαγωγών με βιομηχανικά προϊόντα, την αύξηση της τιμής των αγροτικών προϊόντων, την αδυναμία της να εκβιομηχανιστεί.

Η οικονομική δύναμη του μουσουλμανικού πληθυσμού στη Μακεδονία και τη Θράκη εξασθενούσε και οι χριστιανικοί και εβραϊκοί πληθυσμοί, ιδιαίτερα των πόλεων και των κωμοπόλεων, είχαν αποκτήσει μεγάλη ευρωστία που αντικατοπτρίζονταν στην άνοδο του βιοτικού και του μορφωτικού επιπέδου.

Οι χριστιανικοί και εβραϊκοί πληθυσμοί είχαν αποκτήσει τον έλεγχο του εμπορίου, της οικιακής βιοτεχνίας ακόμα και της τουρκικής διοίκησης, όπου παρατηρούνται συχνά φαινόμενα διαφθοράς.

Στις αγροτικές περιοχές, ενώ τις εκτάσεις τις είχαν παλαιότερα οι μεγάλοι Τούρκοι γαιοκτήμονες οι οποίοι συμπεριφέρονταν άδικα και βάναυσα στους χριστιανούς εργάτες με παρακράτηση της αμοιβής τους, σε πολλές περιπτώσεις, όπως στο βιλαέτι του Μοναστηρίου, οι χριστιανικοί και οι εβραϊκοί πληθυσμοί είχαν αποκτήσει ακόμα και τις μισές εκτάσεις των παλαιών τσιφλικιών.

Τα ανταρτικά σώματα των διάφορων εθνικών ομάδων προσπαθούσαν με θεμιτά ή όχι μέσα, συχνά με τη βία, να εκφοβίσουν τον αντίπαλο εθνικό πληθυσμό.

Τα νέα σλαβόφωνα κράτη (Βουλγαρία και Σερβία) αλλά και η Ελλάδα άρχισαν να διεκδικούν τα κομμάτια της Μακεδονίας και της Θράκης βασιζόμενα σε ιστορικούς και εθνοτικούς λόγους.

Ο χριστιανικός πληθυσμός της περιοχής ήταν εθνοτικά μικτός, αλλά με πατριαρχική πλειοψηφία (σ.σ. δηλαδή με ελληνική συνείδηση), και οι διεκδικήσεις κάθε κράτους βασίζονταν σε ανταγωνιστικές αξιώσεις από διάφορες αυτοκρατορίες του μακρινού παρελθόντος.

Ο ανταγωνισμός για τον έλεγχο των εδαφών βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε εκστρατείες προπαγάνδας και ανταγωνισμού μέσω των εκκλησιών, της Βουλγαρικής Εξαρχίας και του Πατριαρχείου, για την κυριότητα των ναών και της γλώσσας την ώρα της Θείας Λειτουργίας, αλλά ιδιαίτερα των σχολείων, που ελέγχονταν κυρίως από τον τοπικό μητροπολίτη, με σκοπό τη δημιουργία εθνικής συνείδησης στον τοπικό πληθυσμό.

Στην περιοχή εμφανίζονται διάφορες ομάδες εντεταλμένων παραστρατιωτικών και ανταρτών, οι οποίοι σε αρκετές περιπτώσεις υποστηρίζονται από τον τοπικό πληθυσμό ή τον τρομοκρατούν, και υποστηρίζονται ανεπίσημα από τις κυβερνήσεις βαλκανικών κρατών εκείνης της περιόδου.

Κάθε τάση προσπαθούσε να ελέγξει τη λειτουργία των σχολείων και των εκκλησιών, ώστε να μπορεί να δηλώσει σε δεύτερο χρόνο τη δύναμη της κοινότητάς της απέναντι κυρίως στους προξένους, εκπροσώπους των δυνάμεων της Δύσης στην περιοχή, και σε κάθε επόμενη μεταστροφή των γεγονότων.

Προετοιμασία της εξέγερσης

Το 1897 δημιουργήθηκε η Σλαβόφωνη Εσωτερική Μακεδονο-Αδριανουπολιτική Επαναστατική Οργάνωση (ΕΜΑΕΟ) ώστε να οργανώσει και να προκαλέσει μια εξέγερση, με την υπόσχεση αυτοδιάθεσης και αυτονομίας στον τοπικό πληθυσμό.

Αρχική επιδίωξη της ήταν έπειτα από την αυτονόμηση της Μακεδονίας και της Θράκης, να ενταχθούν οι δυο περιοχές στο Βουλγαρικό Βασίλειο, όπως έγινε στην περίπτωση της Ανατολικής Ρωμυλίας όταν- με τη Συνθήκη του Βερολίνου (1878)- η περιοχή αυτονομήθηκε και αργότερα, με πραξικόπημα ενάντια στην οθωμανική Αρχή, προσαρτήθηκε στη Βουλγαρία.

Ωστόσο πριν την εξέγερση του Ίλιντεν η οργάνωση είχε ανοιχθεί σε μεγαλύτερο μέρος του μακεδονικού πληθυσμού και η ιδέα της ένωσης με τη Βουλγαρία είχε εγκαταλειφθεί.

Η οργάνωση, που άλλαζε διάφορα ονόματα πριν και μετά την εξέγερση, ξεκίνησε κυρίως ως Βουλγαρομακεδονική υποστηρίζοντας την ιδέα της αυτόνομης Μακεδονίας αλλά και των περιοχών της Αδριανούπολης με τη Θράκη που ανήκαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία και την προστασία της βουλγαρικής εθνικής ταυτότητας.

Η οργάνωση είχε ως σύνθημα το «Η Μακεδονία για τους Μακεδόνες».

Σύντομα στην οργάνωση αυτή δημιουργήθηκαν δύο ρεύματα.

Το ένα, οι Αυτονομιστές, υποστήριζε την αυτονόμηση της Μακεδονίας ως υπόσχεση για την διαφύλαξη της υπόσχεσης της αυτονομίας και αυτοδιάθεσης της περιοχής, ενώ η άλλη ομάδα, που δημιουργήθηκε από μέλη του Ανώτατου Μακεδονικού Κομιτάτου, μιας οργάνωσης που ιδρύθηκε το 1894 στη Σόφια, υποστήριζε την άμεση προσχώρηση στη Βουλγαρία.

Τα μέλη της ομάδας αυτής ονομάστηκαν Ενωτικοί ή Βερχοβιστές, σε αντίθεση με τους Αυτονομιστές, επειδή πίστευαν στον υπέρτατο στόχο, την άμεση προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία.

Έτσι η οργάνωση ΕΜΑΕΟ που δημιούργησε το Ίλιντεν φαίνεται πως είχε ως τελικό στόχο την απελευθέρωση των υπόδουλων Χριστιανών από τον Σουλτάνο και τους Οθωμανούς -τη στιγμή που οι ντόπιοι έβλεπαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία να καταρρέει και να δημιουργούνται τα πρώτα βαλκανικά κράτη (με εξαίρεση την Ελλάδα που είχε ήδη δημιουργήσει το πρώτο εθνικό κράτος το 1830)- και μία αυτόνομη ή ανεξάρτητη Μακεδονία πιθανότατα μέσα σε μία ομόσπονδη ένωση βαλκανικών κρατών.

Γεγονότα

Η επιλογή της 20ής Ιουλίου, ημέρας του Προφήτη Ηλία, ήρθε ύστερα από μια σειρά πολλών αναβολών, ώστε να οργανωθεί με τον κατάλληλο τρόπο και με τη συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού.

Η εξέγερση στη Μακεδονία εκδηλώθηκε στο βιλαέτι του Μοναστηρίου και υποστηρίχθηκε από βουλγαρόφιλους και σλαβόφωνους των αγροτικών περιοχών αλλά και σε κάποιο βαθμό και από τον αρμανικό (βλάχικο) και ελληνόφωνο πληθυσμό της περιοχής.

Χωρικοί που συμμετείχαν μαζικά στην εξέγερση οπλισμένοι με αγροτικά εργαλεία επιτέθηκαν σε πύργους και κατοικίες Μουσουλμάνων, αλλά και Χριστιανών, μεγαλοϊδιοκτητών γης προξενώντας καταστροφές και λεηλασίες ακόμα και προβαίνοντας σε ωμότητες και δολοφονίες σε κάποιες περιπτώσεις.

Η ανηλεής καταστροφή της περιουσίας των μεγαλοϊδιοκτητών οδήγησε την ηγεσία της ΕΜΑΕΟ να εκδώσει τρεις μέρες μετά το ξέσπασμα της εξέγερσης μια ειδική διαταγή που επέβαλλε την ποινή του θανάτου σε όσους κατέστρεφαν τη σοδειά των τσιφλικιών.

Σε μήνυμα του προς τον πατέρα του, Στέφανο, στις 25 Ιουλίου ο Ίων Δραγούμης έγραψε ότι «έχομεν σλαυικήν επανάστασιν εν Μακεδονία […] Άπαντες οι σλαυόφωνοι πληθυσμοί ηκολούθησαν το κομιτάτον, ορθόδοξοι και σχισματικοί, και οι πλείστοι εκουσίως» και ότι οι επαναστάτες καταλάμβαναν κωμοπόλεις και χωριά κατοικούμενα από βλαχόφωνους και αλβανόφωνους, όπως το Κρούσοβο, το Πισοδέρι και το Νυμφαίο. Η κατοχή του Κρουσόβου από τους επαναστάτες κράτησε ακριβώς δέκα μέρες μέχρι τις 12 Αυγούστου ανακηρύσσοντας τη Δημοκρατία του Κρούσεβο υπό την προεδρία του δασκάλου Νικόλα Κάρεβ».

Βιλαέτι της Αδριανούπολης

Στις 6 Αυγούστου 1903 / 19 Αυγούστου, ημέρα εορτής της Μεταμορφώσεως, έγινε η εξέγερση βουλγαρόφωνων αγροτών στο βιλαέτι της Αδριανούπολης και οδήγησε στον έλεγχο μιας μεγάλης περιοχής στα όρη της Στράντζα κοντά στη Μαύρη Θάλασσα και ανακηρύχτηκε η δημιουργία αυτόνομης διοίκησης των ελεύθερων περιοχών με το όνομα Δημοκρατία της Στράντζα και μιας προσωρινής κυβέρνησης με έδρα την πόλη Βασιλικό (σήμερα Τσάρεβο της Βουλγαρίας, στην επαρχία Μπουργκάς).

Η προσωρινή κυβέρνηση διατηρήθηκε συνολικά για είκοσι μέρες μέχρι την καταστολή της εξέγερσης από τον οθωμανικό στρατό.

Η στάση της Ελλάδας

Η στάση του τότε ελληνικού κράτους, αν και δεν έχει ξεκαθαριστεί απόλυτα ιστορικά, επάνω στη βουλγαρική επανάσταση του Ίλιντεν δεν φαίνεται να ήταν θετική γιατί προφανώς μια αυτόνομη ή ανεξάρτητη Μακεδονία θα ήταν κόντρα στις εδαφικές βλέψεις της χώρας στην περιοχή.

Σύμφωνα με τον Πεζά, τον τότε πρόξενο της Ελλάδας στο τότε Οθωμανικό Μοναστήρι (Μπίτολα), και τα όσα γράφει σε έκθεση προς τον πρόεδρο της ελληνικής κυβέρνησης το 1902, η επερχόμενη εξέγερση (Ίλιντεν) έχει ως στόχο μια αυτόνομη ή ανεξάρτητη Μακεδονία, προτίθενται να την ακολουθήσουν και πατριαρχικοί και εξαρχικοί πληθυσμοί και περιγράφονται οι άθλιες συνθήκες ζωής πολλών Μακεδόνων (κυρίως αγροτών).

Ο ίδιος ο Πεζάς αναφέρει πως ο ίδιος και το ελληνικό κράτος επιδιώκει μια συνεργασία με τις οθωμανικές αρχές και δίνει μάλιστα σε αυτές όλες τις πληροφορίες που έχει μαζέψει σχετικά με τις κινήσεις των αυτονομιστών, καθώς επιθυμεί τη συντριβή του κινήματος.

Αναφέρει ακόμα πως η Ελλάδα ενδιαφέρεται για την ηρεμία και την ευημερία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς φοβάται πως η αναταραχή θα μπορούσε να επεκταθεί και μέσα στην Ελλάδα.

Τις παραμονές της επανάστασης ο νέος πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστήρι Κ. Κυπραίος αναφέρει πως υπάρχει συνεργασία του με την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε επίπεδο πληροφοριών για την επερχόμενη επανάσταση και πως ξοδεύονται χρήματα για προπαγάνδα που θα απέτρεπε τον πατριαρχικό (ελληνικής συνείδησης) πληθυσμό να μπει στην επανάσταση.

Τέλος, ο τότε μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης χαρακτηρίζει με ύβρεις τους επαναστάτες, ενώ φαίνεται πως ο συνεργάτης του και συνεργάτης των Οθωμανών Βαγγέλης Στρεμπενιώτης με τους άντρες του είχε συμμετοχή σε μία εκστρατεία κατά των επαναστατών στις 4 Αυγούστου.