Ανάλυση: Η Ρωσία δεν εμπιστεύεται και τόσο τον Άσαντ – Ποιες οι σχέσεις της με Κούρδους, Τούρκους, Ιράν και Ισραήλ

Μετά από σχεδόν επτά χρόνια ο συριακός εμφύλιος πόλεμος τελικά κοπάζει και οι διάφορες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής κοιτούν τι θα ακολουθήσει, γράφει ο Ρώσος αναλυτής Ντμίτρι Τρενίν στο Foreign Affairs.

Στις 22 Νοεμβρίου οι ηγέτες του Ιράν, της Ρωσίας και της Τουρκίας συναντήθηκαν στο ρωσικό θέρετρο Σότσι και συζήτησαν σχετικά με το μέλλον της Συρίας.

Στις 28 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε ακόμα ένας γύρος συνομιλιών υπό την αιγίδα του ΟΗΕ μεταξύ της συριακής κυβέρνησης και της συριακής ισλαμικής αντιπολίτευσης στη Γενεύη. Νέες συνομιλίες στο Σότσι προγραμματίζονται για τις αρχές του 2018.

Μέσω στρατιωτικής εμπλοκής και διπλωματικών ελιγμών, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλάντιμιρ Πούτιν κατέστησε τη χώρα του ως μία από τους κεντρικούς παίκτες στον συριακό πόλεμο.

Η Ρωσία ενεπλάκη στη Συρία τον Σεπτέμβριο του 2015 για να νικήσει το Ισλαμικό Κράτος (ISIS) και να εμποδίσει την απόπειρα αλλαγής καθεστώτος στη χώρα από ξένες δυνάμεις όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σαουδική Αραβία.

Δύο χρόνια μετά και η στρατιωτική εμπλοκή της Μόσχας απέδωσε. Το καθεστώς του Άσαντ επιβίωσε και το Ισλαμικό Κράτος ηττήθηκε. Ο πόλεμος δεν έχει ακόμα τελειώσει, αλλά όλοι επικεντρώνονται σε μία μελλοντική πολιτική διευθέτηση.

Η Ρωσία δεν θα καταφέρει να φέρει εις πέρας αυτή την πολιτική διευθέτηση μόνη της, ή ακόμα από κοινού με τους συμμάχους της, Ιράν και Τουρκία.  Θα έχει όμως ανάμιξη στη συριακή ειρήνη όπως είχε και στον συριακό πόλεμο.

Μεταξύ των θεμάτων που παίζουν τώρα στη Συρία είναι και η μοίρα του Μπασάρ Αλ Άσαντ.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η Μόσχα τον είδε ως κάποιον που έπρεπε να προστατευτεί για να αποφευχθεί το χάος.

Τώρα ο Άσαντ δείχνει και συμπεριφέρεται ως νικητής και ίσως να σκέφτεται ότι δεν χρειάζεται τους Ρώσους όσο πριν.

Ο Άσαντ κοιτάζει αφ υψηλού την αντιπολίτευση και επιθυμεί το κόμμα του, το (σοσιαλαραβικό) Μπάαθ, να γίνει κυρίαρχο ξανά.

Το Κρεμλίνο, ωστόσο, κατανοεί ότι η αποκατάσταση της εξουσίας του σε όλη τη Συρία είναι αδύνατη και επιπλέον μη επιθυμητή, από τη στιγμή που άλλες ομάδες, από τη σουνιτική αντιπολίτευση έως τους Κούρδους, απορρίπτουν κατηγορηματικά αυτή την εκδοχή.

Ο Άσαντ ίσως να παραμείνει στην εξουσία στη Δαμασκό, αλλά το πολιτικό τοπίο της χώρας έχει αλλάξει αμετάτρεπτα.

Ακόμα, η Μόσχα έχει να κάνει με έναν δύστροπο Άσαντ, λαμβάνοντας υπόψη την επιρροή που του ασκείται από τον άλλο σύμμαχό της, την Τεχεράνη.

Ακόμα και χωρίς επίσημη ομοσπονδοποίηση, η Συρία είναι ντε φάκτο διαιρεμένη σε πολλούς θύλακες που ελέγχονται από διαφορετικές δυνάμεις: η κυβέρνηση Άσαντ, οι αντι-Ασαντικές οργανώσεις, οι φιλότουρκες και φιλοϊρανικές παραστρατιωτικές μονάδες και οι Κούρδοι.

Η Ρωσία συνεργάστηκε με πολλούς παίκτες, τόσο στο έδαφος της Συρίας όσο και στην ευρύτερη περιοχή, για να δημιουργήσει αρκετές ζώνες αποκλιμάκωσης, όπου οι μάχες σταμάτησαν και επιτράπηκε στην αντιπολίτευση να διατηρήσει τον έλεγχό τους.

Μέσω των προσπάθειών της στην Αστάνα, στη Γενεύη και στο Σότσι, η Μόσχα επιδίωξε να οικοδομήσει έναν κοινό τόπο μεταξύ των αντιμαχόμενων φατριών, στρώνοντας τον δρόμο για τον σχηματισμό ενός είδους κυβέρνησης συνασπισμού.

Ο Άσαντ διστάζει να συμφωνήσει για να μοιραστεί πραγματικά την εξουσία του και το Ιράν έχει τις δικές του επιφυλάξεις.

Έτσι, η Μόσχα θα πρέπει να ασκήσει πολλές πειστικές και περιστασιακές πιέσεις για να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Οι Ρώσοι πιστεύουν, ωστόσο, ότι μια διανομή των εξουσιών μεταξύ των κοινοτήτων, όπως ισχύει στον Λίβανο, θα μπορούσε να είναι μια συνταγή σταθερότητας.

Η Ρωσία επιμένει στην εδαφική ενότητα της Συρίας. Η Μόσχα πήρε μια παρόμοια θέση απέναντι στο Ιράκ, όταν πρόσφατα αρνήθηκε να υποστηρίξει την ανεξαρτησία του ιρακινού Κουρδιστάν.

Στη Συρία όμως όπως και στο Ιράκ, η Ρωσία ευνοεί μια πραγματική αυτονομία για τους Κούρδους.

Για πολλές δεκαετίες η Μόσχα είχε μακρά σχέση με τις κουρδικές οργανώσεις στη Μέση Ανατολή και ενίοτε τους βοηθούσε πολιτικά και στρατιωτικά.

Η Ρωσία είναι συνηθισμένη να εξισορροπεί τις σχέσεις της με τους Κούρδους και τους Άραβες, Τούρκους και Ιρανούς γείτονές τους και η ίδια φιλοξενεί μια μικρή κουρδική διασπορά που διευκολύνει τις ρωσοκουρδικές επαφές και μεταφέρει αιτήματα σχετικά με τα κουρδικά συμφέροντα.

Στην τελική είναι προς το εθνικό συμφέρον της Ρωσίας να διατηρήσει σχέσεις με όλους τους παίκτες που θα βγουν νικητές.

Η Ρωσία, βεβαίως, δεν είναι η μόνη ξένη δύναμη στη Συρία. Όσο η Μόσχα υποστήριζε με την αεροπορική της δύναμη το καθεστώς Άσαντ, το Ιράν και οι παραστρατιωτικοί του σύμμαχοι μάχονταν στο έδαφος.

Μετά τον πόλεμο η Τεχεράνη επιθυμεί να εγκαθιδρύσει την παρουσία της στο έδαφος της Συρίας, τόσο για να επηρεάσει το μέλλον αυτής της χώρας όσο και να υπάρχει χερσαίος σύνδεσμος με τον κυρίως περιφερειακό της σύμμαχο, τη λιβανέζικη σιιτική παραστρατιωτική οργάνωση και κόμμα, τη Χεζμπολάχ.

Η Ρωσία κατανοεί τα συμφέροντα του Ιράν δίχως να τα υιοθετεί, αλλά επίσης κατανοεί και το Ισραήλ και αναζητά μια ισορροπία μεταξύ των δύο.

Η Μόσχα κατανοεί τις ανησυχίες του Ισραήλ για την ασφάλειά του εξαιτίας της παρουσίας ενόπλων σιιτικών ομάδων τόσο κοντά στα σύνορά του και ευελπιστεί να χρησιμοποιήσει τη ρωσική διασπορά στο Ισραήλ [σ.σ. Ρωσοεβραίοι] για οικονομικά και τεχνολογικά οφέλη.

Αλλά δεν μπορεί να αγνοήσει το Ιράν, μια περιφερειακή δύναμη και γείτονα της, που επίσης προσφέρει ευκαιρίες σε ένα ευρύ πεδίο, από πωλήσεις όπλων μέχρι πυρηνική ενέργεια.

Για αυτό στη Συρία η Ρωσία θα επιδιώξει ένα συμβιβασμό μεταξύ Ιράν και Ισραήλ που θα βασίζεται στα θεμιτά συμφέροντά τους. Οι σιίτες παραστρατιωτικοί σύμμαχοι του Ιράν θα μπορέσουν να παραμείνουν στη Συρία αλλά θα πρέπει να κρατήσουν τις αποστάσεις τους από το Ισραήλ.

Η αλληλεπίδραση της Ρωσίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες στη Συρία επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στη στρατιωτική αποσυμφόρηση, η οποία αποσκοπεί στην πρόληψη συμβάντων μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων των δύο χωρών.

Η Μόσχα και η Ουάσιγκτον έχουν επίσης συνεργαστεί για τη δημιουργία ζωνών αποκλιμάκωσης, αλλά ο διπλωματικός συντονισμός του Κρεμλίνου με τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι τόσο στενός υπό τη διακυβέρνηση του Ντόναλντ Τράμπμ, όσο ήταν με τον προκάτοχό του, Μπαράκ Ομπάμα.

Το 2015 και το 2016, οι Ρώσοι εξακολουθούσαν να έχουν τη σκέψη να αναπτύξουν από κοινού και να εφαρμόσουν μια διπλωματική λύση με τους Αμερικανούς. Αλλά σήμερα, χάρη στο μειωμένο ενδιαφέρον και την έλλειψη ενδιαφέροντος από την Ουάσιγκτον, η Μόσχα συνεργάστηκε με τους Τούρκους και τους Ιρανούς.

Η Ρωσία συνειδητοποιεί ότι με την ύφεση του πολέμου και την ανασυγκρότηση, κι άλλες δυνάμεις θα αρχίσουν να έρχονται στη Συρία, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας.

Η Μόσχα θα επιδιώξει να συνεργαστεί μαζί τους για να εξασφαλίσει ένα κομμάτι της προσοδοφόρας προσπάθειας ανασυγκρότησης, το οποίο θα χρηματοδοτηθεί από διεθνείς δωρητές.

Το κύριο πλεονέκτημα της Ρωσίας είναι η επιρροή της στη Δαμασκό, όπου παραμένει ο πρώτος εγγυητής της ασφάλειας του καθεστώτος Άσαντ.

Αυτή η επιρροή στον Άσαντ μπορεί να μειωθεί με την πάροδο του χρόνου, καθώς οι άμεσες απειλές στο πρόσωπό του θα απομακρύνονται.

Αλλά προς το παρόν, καθώς η κατάσταση στη Συρία ενδέχεται να παραμείνει επισφαλής για χρόνια, η Ρωσία θα συνεχίσει να αποτελεί σημαντικό παράγοντα στη χώρα.

Η Μόσχα, εξάλλου, ενδιαφέρεται να εξασφαλίσει τα δικά της βασικά συμφέροντα στη Συρία, όποια κι αν είναι η πολιτική κατάσταση στη χώρα.

Μεταξύ αυτών είναι η μόνιμη αεροπορική και ναυτική παρουσία της.

Σύμφωνα με τις συμφωνίες μίσθωσης που υπογράφηκαν το 2015 και το 2016 με τη Δαμασκό, τόσο η αεροπορική βάση Χμέιμιμ όσο και η ναυτική εγκατάσταση στην Ταρτούς, η οποία αναβαθμίζεται σε κανονικό ναύσταθμο, θα παραμείνουν σε ισχύ για πολλές δεκαετίες μετά το τέλος του πολέμου.

Οι συριακές ένοπλες δυνάμεις θα εξακολουθήσουν να βασίζονται σε ρωσικά όπλα και εξοπλισμό και οι Ρώσοι στρατιωτικοί ειδικοί θα συνεχίσουν να συμβουλεύουν και να εκπαιδεύουν τους Σύρους συναδέλφους τους. Αυτό θα σφραγίσει τον ρόλο της Συρίας ως το κύριο γεωπολιτικό και στρατιωτικό έδαφος της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή.

Η ειρήνευση στη Συρία δεν θα είναι λιγότερο δύσκολη από τη νίκη του πολέμου εκεί.

Η Ρωσία αντιμετωπίζει ένα άλλο δύσκολο στοίχημα, όπου οι οικονομικές της δυνατότητες είναι πιο περιορισμένες και όπου οι ανταγωνιστές της έχουν περισσότερους πόρους, και οι περιστασιακοί της σύμμαχοι στη Δαμασκό, δηλαδή η Τεχεράνη και η Άγκυρα, θα επιδιώξουν να προωθήσουν τις δικές τους ατζέντες.

Η επιτυχία στο διπλωματικό μέτωπο θα είναι ακόμη πιο δύσκολη από τη νίκη στο πεδίο της μάχης.