Πρώην ΥΠ. ΕΞ. Ισπανίας: Τα Bαλκάνια ακροβατούν ανάμεσα στα συμφέροντα

Λίγες περιφέρειες του κόσμου είναι πιο πολιτιστικά και πολιτικά πολύπλοκες από τα Βαλκάνια αναφέρει σε άρθρο του ο Χαβιέ Σολάνα) ο οποίος ήταν Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για την Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας, Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ και Υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας. Σήμερα είναι Πρόεδρος του Κέντρου για την Παγκόσμια Οικονομία και τη Γεωπολιτική του ESADE, διακεκριμένο μέλος του Ινστιτούτου Brookings.

Και δεν μπορεί να υπάρξει σαφέστερη εικόνα μεταξύ του παρελθόντος και παρόντος στην περιοχή των Βαλκανίων από την κληρονομιά που άφησε ο φυσικός και εφευρέτης Nikola Tesla (Νίκολα Τέσλα).

Γεννημένος από μια Ορθόδοξη Σερβική οικογένεια το 1856 σε μια πόλη που είναι τώρα μέρος της Κροατίας, η εθνικότητα του Tesla παραμένει αντικείμενο συζητήσεων στην περιοχή.

Ο Tesla πίστευε ότι οι επιστημονικές εξελίξεις θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την οικοδόμηση γεφυρών μεταξύ των χωρών και τελικά για την επίτευξη παγκόσμιας ειρήνης.

Αλλά υπάρχουν και στην Κροατία και στη Σερβία, δυνάμεις που θέλουν να προσαρμόσουν την κληρονομιά τους με διαφορετικούς τρόπους.Το Διεθνές Σύστημα Μονάδων ή tesla είναι μια μέτρηση για την πυκνότητα ροής ενός μαγνητικού πεδίου.

Και όπως ανέφερε πριν από μερικούς μήνες η Μογκερίνι, η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, «τα Βαλκάνια μπορούν εύκολα να γίνουν μία από τις σκακιέρες όπου μπορεί να παίξουν παιχνίδια στρατηγικής οι μεγάλες δυνάμεις».Πράγματι, η περιοχή βρισκόταν ανέκαθεν μεταξύ ανταγωνιστικών πόλων, μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Για την ΕΕ, οι πόλεμοι που συνόδευσαν τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του 1990 αποτέλεσαν αποτυχία.Μετά τη μείωση της βίας, η ΕΕ προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τη δική της μαγνητική έλξη για προσετεριστεί τις πρώην γιουγκοσλαβικές περιοχές μέσω μιας διαδικασίας ανασυγκρότησης και συμφιλίωσης.
Αλλά αυτή η στρατηγική έχει προκαλέσει άνισα αποτελέσματα.

Αν και ορισμένες χώρες της Ανατολικής Ορθόδοξης πλειοψηφίας – η Ελλάδα, η Βουλγαρία και η Ρουμανία – έχουν προσχωρήσει στην ΕΕ, οι μοναδικές μετασυγκροτούμενες χώρες – Κροατία και Σλοβενία – είναι κατά κύριο λόγο καθολικές, παραμένουν εκτός.

Όταν η Γερμανία και το Βατικανό αναγνώρισαν γρήγορα την Κροατία και τη Σλοβενία το 1991 και το 1992, ενίσχυσαν την επιχειρηματολογία του πολιτικού επιστήμονα Samuel P. Huntington στο έργο του «σύγκρουση πολιτισμών».

Για τον Huntington οι πόλεμοι της Γιουγκοσλαβίας αποτελούν τις μάχες μεταξύ του Δυτικού Χριστιανισμού – Καθολικισμό και τον Προτεσταντισμό – από τη μια πλευρά, και τους ορθόδοξους χριστιανούς από την άλλη.

Η Κροατία και η Σλοβενία ζήτησαν να ενσωματωθούν στην ΕΕ και τα “Δυτικά Βαλκάνια 6” – Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κοσσυφοπέδιο, FYROM, Μαυροβούνιο και Σερβία.

Ωστόσο, η πρόοδος είναια ργή από τις συνεχείς διμερείς πολιτικές διαμάχες μεταξύ των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων και των χωρών της ΕΕ, π.χ. η Σλοβενία, εκμεταλλευόμενη την ένταξη στην ΕΕ, εμπόδισε προσωρινά την ένταξη της Κροατίας.

Επιπλέον, οι συνθήκες εντός της ίδιας της ΕΕ – οι οικονομικές κρίσεις και η άνοδος των ξενοφοβικών πολιτικών κομμάτων τα τελευταία χρόνια – παρεμπόδισαν την πολιτική διεύρυνση, ενώ ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιούνκερ ανακοινώνει το 2014 ότι δεν θα γίνουν δεκτά νέα μέλη το 2019.
Ταυτόχρονα, τα δημοκρατικά πρότυπα και τα θεσμικά όργανα στα Δυτικά Βαλκάνια έχουν διαβρωθεί.

Άλλες χώρες με ισχυρή επιρροή στην περιοχή – μεταξύ άλλων, η Ρωσία, η Τουρκία και η Ουγγαρία, υπό τον πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπάν – προσφέρουν εναλλακτικά πολιτικά πρότυπα για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Εξετάστε τη σχέση μεταξύ της Σερβίας και της Ρωσίας.Κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Βελιγράδι το 2014, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν πήγε τόσο μακριά να λέει ότι “η Ρωσία, όπως και στο παρελθόν, θα βλέπει πάντα τη Σερβία ως τον πιο στενό σύμμαχό μας”.

Εκτός από τους μακροχρόνιους πολιτιστικούς δεσμούς με τη Ρωσία, η Σερβία εξαρτάται από το ρωσικό ενεργειακό εφοδιασμό, καθώς και από το veto της Ρωσίας ως μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Όσο η Σερβία παραμένει σε καλή σχέση με την Ρωσία, μπορεί να εμποδίσει το Κοσσυφοπέδιο να ενταχθεί στον ΟΗΕ.
Αυτοί οι παράγοντες εξηγούν γιατί η Σερβία δεν εντάχθηκε στην ΕΕ που επέβαλε κυρώσεις κατά της Ρωσίας μετά την προσάρτηση της Κριμαίας τον Μάρτιο του 2014.

Η Βοσνία και η FYROM επέλεξαν επίσης να μην συμμετάσχουν στις κυρώσεις της ΕΕ.
Ακόμα, οι βαλκανικές χώρες δεν είναι απλώς κρατίδια που έλκονται παθητικά προς τους μαγνητικούς πόλους των ισχυρών δυνάμεων.

Η Σερβία, για παράδειγμα, βρίσκει έμπνευση στην κληρονομιά του στρατάρχη Τίτο, ο οποίος ήταν πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας για μεγάλο μέρος του Ψυχρού Πολέμου.

Όντας ο στενότερος σύμμαχος της Σοβιετικής Ένωσης, ο Τίτο ήταν ιδρυτής του Κινήματος των Μη Ευθυγραμμισμένων Κανόνων και διέκρινε το παιχνίδι μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης.

Ομοίως, η Σερβία σήμερα χαρακτηρίζεται επίσημα ως ουδέτερο κράτος. Συνεργάζεται όμως στενά με το ΝΑΤΟ μέσω της Σύμπραξής της για την Ειρήνη, ενώ ταυτόχρονα φιλοξενεί στρατιωτικές ασκήσεις με το ρωσικό στρατό.

Ομοίως, ενώ ο Πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς ισχυρίζεται ότι είναι σταθερά υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, δεν εξέφρασε την προθυμία να αποστασιοποιηθεί από την Ρωσία.

Φυσικά, εκτός από τη Ρωσία, η Κίνα έχει επίσης αντιταχθεί στην αναγνώριση του Κοσσυφοπεδίου.
Μέσα από την πρωτοβουλία “Belt and Road Initiative”, η Κίνα έχει κινητοποιήσει τους οικονομικούς της πόρους, επενδύοντας εκατομμύρια δολάρια σε έργα υποδομής στη Σερβία και σε άλλα μέρη της περιοχής.

Μια πρωτοβουλία είναι μια σιδηροδρομική γραμμή υψηλής ταχύτητας μεταξύ Βελιγραδίου και Βουδαπέστης, η οποία έχει ως στόχο να συνδέσει το ελληνικό λιμάνι του Πειραιά με την Κεντρική Ευρώπη.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διερευνά επί του παρόντος τη γραμμή Βελιγραδίου-Βουδαπέστης για ενδεχόμενες παραβιάσεις των κανόνων ανταγωνισμού της ΕΕ.
Η έρευνα υποδηλώνει μια υποκείμενη τάση: αν και η Κίνα δεν εμπλέκεται στις φιλοδοξίες της Ρωσίας, οι δράσεις της ενδέχεται να απομακρύνουν τα Δυτικά Βαλκάνια από το θεσμικό μοντέλο της ΕΕ.

Παρά τις προκλήσεις αυτές, η ΕΕ διατηρεί μια ευνοϊκή θέση έναντι των Δυτικών Βαλκανίων.
Εξαιρουμένης της Κροατίας, το συνολικό εμπόριο των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων ανέρχεται στο 74%, έναντι μόνο 6% με την Κίνα, 5% με τη Ρωσία και 4% με την Τουρκία.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ δεν πρέπει να επιτρέψει τις τρέχουσες προκλήσεις να αποδυναμώσουν τη συνολική στρατηγική της για τη διεύρυνση.
Η Διάσκεψη Κορυφής των Δυτικών Βαλκανίων τον Ιούλιο 2017 ήταν ένα θετικό βήμα, υπό την προϋπόθεση ότι οι χώρες που εξακολουθούν να είναι πρόθυμες να ενταχθούν στην ΕΕ αποδέχονται την εφαρμογή βαθιών μεταρρυθμίσεων.

Η ΕΕ δεν πρέπει να υπολείπεται των προσδοκιών που θα είχε αναμφισβήτητα ο Tέσλα. Όλοι οι Ευρωπαίοι πρέπει να έχουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν στο ευρωπαϊκό σχέδιο και να επωφεληθούν από το μετασχηματισμό της Ευρώπης.Αυτό ακριβώς θέλει ακόμα ένα μεγάλο τμήμα του βαλκανικού πληθυσμού.

Οι ηγέτες της ΕΕ δεν μπορούν να εγγυηθούν ότι η διαδικασία ένταξης στο μπλοκ θα είναι γρήγορη και εύκολη.Αλλά πρέπει να εξασφαλίσουν ότι το ταξίδι θα αξίζει τον κόπο.