Ο Ερντογάν δεν θα αλλάξει μετά το δημοψήφισμα

«Το πραγματικό πρόβλημα της τουρκικής δημοκρατίας δεν είναι το αν θα είναι κοινοβουλευτική ή προεδρική αλλά το ότι δεν λειτουργεί και η κυβέρνηση ή κομμάτια του κράτους μπορούν να ασκούν “εξω-συνταγματικές” εξουσίες», σημειώνει εύστοχα ο Juan Cole, θυμίζοντας την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης του Ερντογάν μετά το πραξικόπημα, την πιθανή νοθεία ή τα διάφορα νομότυπα πραξικοπήματα μετά το 1980, γράφει ο Σωτήρης Ρούσσος στην Εφημερίδα των Συντακτών σε άρθρο γνώμης με τίτλο “Ο Ερντογάν δεν θα αλλάξει μετά το δημοψήφισμα”.

Το δημοψήφισμα δεν θα λύσει αυτό το πρόβλημα, συνεχίζει ο Σωτήρης Ρούσσος, γιατί η Τουρκία είναι μια κοινωνία χωρισμένη σε τρία ουσιαστικά κομμάτια.

Το κοσμικό, μορφωμένο κεμαλικό κομμάτι των μεγάλων αστικών κέντρων, το ευσεβές, συντηρητικό κομμάτι της μεσαίας τάξης της Ανατολίας και των φτωχών περιθωριοποιημένων στρωμάτων των μεγαλουπόλεων και, τρίτον, το κουρδικό κομμάτι που βρίσκεται κάτω από άγρια πολιτική και κοινωνική καταστολή.

Το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου δεν δημιούργησε καμία γέφυρα μεταξύ των κομματιών αυτών, αντιθέτως γκρέμισε και όσες πιθανόν είχαν διασωθεί.

Είναι λάθος να θεωρούμε ότι ο Ερντογάν υπέστη εκλογική ήττα στις μεγάλες πόλεις (εκτός της Σμύρνης που ήταν πάντοτε κοσμική κεμαλική).

Αν υπολογίσουμε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων της Ακροδεξιάς του Μπαχτσελί δεν ακολούθησε την ηγεσία της και ψήφισε «όχι», τότε είναι φανερό ότι ο Ερντογάν διατήρησε τα υψηλότατα εκλογικά ποσοστά του στις πόλεις αυτές.

Η αποτυχία του Ερντογάν ήταν στην ιδεολογική του πλατφόρμα.

Δεν κατάφερε δηλαδή να συγκροτήσει μια πειστική ιδεολογία που θα υπερβαίνει τον κεμαλισμό και το πολιτικό Ισλάμ.

Ο «ισλαμοκεμαλισμός» του δεν έπεισε του ακραίους κεμαλικούς του Μπαχτσελί και δεν μπόρεσε να δημιουργήσει ευρύτερες συναινέσεις.

Οι χαμηλοί τόνοι του Ερντογάν μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων αποσκοπούν σε μια νέα αναζήτηση συμμάχων, ακόμη και μεταξύ του κουρδικού στοιχείου.

Αυτή, όμως, η προσπάθεια θα είναι πολύ δύσκολη, αφού κανείς πια δεν έχει εμπιστοσύνη στους τακτικούς ελιγμούς του.

Η αντιπολίτευση βγαίνει πολιτικά ενδυναμωμένη από την εκλογική μάχη, παρά την καταστολή και τις άδικες και άνισες συνθήκες της εκλογικής εκστρατείας.

Θα έχει ένα χρονικό περιθώριο προστασίας από την άγρια καταστολή και στρατηγικής ανασύνταξης.

Παραμένει βέβαια εξαιρετικά διχασμένη.

Οι κεμαλιστές είναι αδύνατον να βρουν κοινή πολιτική πλατφόρμα με το φιλοκουρδικό HDP και κινήματα πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.

Ίσως έφτασε στην Τουρκία η ώρα να αλλάξουν άρδην οι βάσεις συγκρότησης των πολιτικών κομμάτων πέρα από τον κεμαλισμό και τις παραδόσεις του στη βάση πολιτικών προγραμμάτων που θα αναφέρονται στις σημερινές κοινωνικές ανάγκες.

Άλλωστε, όπως δήλωσε ο Ερντογάν, το δημοψήφισμα αυτό κλείνει μια συζήτηση για τον χαρακτήρα του τουρκικού πολιτεύματος που κράτησε περίπου εκατό χρόνια, δηλαδή από τη δημιουργία της σύγχρονης Τουρκίας.

Ο Ερντογάν δεν θα αλλάξει μετά το δημοψήφισμα. Θα παραμείνει αυταρχικός, συγκεντρωτικός, τακτικιστής και απρόβλεπτος αλλά και με ένα ασύγκριτο χάρισμα πολιτικής επιβίωσης και ηγεμονίας.

Δεν θα υπάρξει κάποια αλλαγή στις βασικές πολιτικές της χώρας, στη Συρία ή στο Κυπριακό.

Πιθανή και καλοδεχούμενη θα είναι μια μείωση της ρητορικής για τη Συνθήκη της Λωζάνης και το Αιγαίο, αφού η εκστρατεία του δημοψηφίσματος τελείωσε.

Η Τουρκία δεν θα γίνει περισσότερο μεσανατολική χώρα από ό,τι ήταν τα χρόνια των διαφόρων πραξικοπημάτων που κατάπιναν αμάσητα η Ουάσινγκτον και οι μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Ούτε θα εξωθηθεί εκτός NATO, γιατί απλούστατα η δυτική συμμαχία δεν έχει, ούτε θα έχει, αντικαταστάτριά της σε μια περιοχή όπου βρίσκονται η Ρωσία, το Ιράν και το Ισραήλ.

Η σχέση της με την Ευρωπαϊκή Ένωση θα παραμείνει προβληματική, αλλά καμία από τις δύο δεν έχει συμφέρον να τη διαλύσει.

Ας μην ξεχνάμε, εδώ στην Ελλάδα, ότι η αντιμετώπιση του προσφυγικού θέματος κατέστη εφικτή με μια ευρωτουρκική συμφωνία και όχι με μια ελληνοτουρκική, ούτε βέβαια με μονομερείς ενέργειες.

Με δεδομένο ότι μια ήττα του Ερντογάν δημιουργούσε ένα ιδιαίτερα θολό τοπίο για την επόμενη μέρα, η νίκη, έστω οριακή, δημιουργεί συνθήκες σχετικής σταθερότητας.

Η πιο σοβαρή όμως δοκιμασία για τον Ερντογάν και τη στρατηγική του θα είναι η κατάσταση της τουρκικής οικονομίας, η οποία έχει πάρει την «κάτω βόλτα».

Αν δεν καταφέρει να προσελκύσει ξανά ξένους επενδυτές, κεφάλαια και χαρούμενους τουρίστες, τότε τα στρώματα των σχετικά μορφωμένων αλλά άνεργων και απελπισμένων νέων που διογκώνονται ραγδαία θα απειλήσουν το νέο καθεστώς του Ερντογάν πριν καν θεμελιωθεί, καταλήγει ο Σωτήρης Ρούσσος.

Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών.