Στο “στόχαστρο” της φυλλάδας “Πολίτης” Μαυρογιάννης-Λεφαντζής για τον τάφο του Πτολεμαίου στην Κύπρο

Η γνωστή φυλλάδα της Κύπρου “Πολίτης” (αν και θα της ταίριαζε το “Ραγιάς” όπως έχουμε ξαναγράψει), εξαπέλυσε την Παρασκευή επίθεση στους επιστήμονες που ανακοίνωσαν ότι το περίοπτο ταφικό μνημείο που υπάρχει στην Πάφο είναι του Πτολεμαίου Ευπάτορα.

Με πρωτοσέλιδο ειρωνικό τίτλο «Ξέσπασε πόλεμος για την Αμφίπολη Πάφου», η φυλλάδα της πιο χυδαίας ελληνοφοβικής προπαγάνδας έγραψε ότι αμφισβητούνται οι ανακοινώσεις για τον τάφο του Ευπάτορα και επικαλέστηκε δηλώσεις του αρχαιολόγου Σοφοκλή Χατζησάββα, πρώην διευθυντή του Τμήματος Αρχαιοτήτων και υπεύθυνου της ανασκαφής στους Τάφους των Βασιλέων, ότι οι ανακοινώσεις είναι αυθαίρετες και χωρίς τεκμηρίωση.

«Ένας πόλεμος ανάλογος αυτού της Αμφίπολης ξέσπασε γύρω από τις ανακοινώσεις για εντοπισμό του τάφου του Πτολεμαίου Ευπάτορα στην Πάφο. Ο πρώην διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων και υπεύθυνος της ανασκαφής στους Τάφους των Βασιλέων Σοφοκλής Χατζησάββας χαρακτήρισε αυθαίρετο συμπέρασμα και ατεκμηρίωτες τις ανακοινώσεις των κ. Θεόδωρου Μαυρογιάννη, αναπλ. καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας στο Παν/μιο Κύπρου, και Μιχάλη Λεφαντζή, αρχιτέκτονα του Ελλ. Υπουργείου Πολιτισμού. Ανάλογη ήταν και η δυσφορία που εξέφρασε και η διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων, η οποία μίλησε για πιθανολογίες και όχι αρχαιολογικά δεδομένα».

Η αναφορά της αφελληνισμένης φυλλάδας στην Αμφίπολη δεν είναι τυχαία, αφού ο Μιχάλης Λεφαντζής είναι ο αρχιτέκτονας – αναστηλωτής της Αμφίπολης και ουσιαστικά ο άνθρωπος που ανακάλυψε τις αίθουσες στον Τύμβο Καστά.

Ο Σοφοκλής Χατζησάββας ανέφερε πως ο ίδιος, που έχει εργαστεί και ασχοληθεί με τον συγκεκριμένο αρχαιολογικό χώρο σχεδόν 40 χρόνια, δεν είναι σε θέση ακόμη να πει πως οι τάφοι ανήκουν στους Πτολεμαίους παρότι, όπως είπε υπάρχουν αρκετά στοιχεία.

Προσέξτε, ενώ υπάρχουν αρκετά στοιχεία, όπως παραδέχεται, επί 40 χρόνια δεν είναι ακόμα σε θέση να πει σε ποιους ανήκουν οι τάφοι. Αυτό προφανώς το αναφέρει γιατί; Για να διαλαλήσει στο Πανελλήνιο τη σχολαστικότητά του ή την ανεπάρκειά του; Εύλογο το ερώτημα, δεν νομίζετε;

Ο Σοφοκλής Χατζησάββας πρόσθεσε ότι δεν είναι βέβαιο αν πρόκειται για τάφο που ανήκει στη δυναστεία των Πτολεμαίων ή σε συγγενικά τους πρόσωπα ή αν ανήκει στον τελευταίο Πτολεμαίο βασιλιά της Κύπρου ο οποίος αυτοκτόνησε εδώ.

Αυτά συνέχεια θα προκύπτουν από σοβαρή μελέτη όλων των δεδομένων και στοιχείων από διάφορες ειδικότητες αρχαιολόγων και ιστορικών.

Ο Σοφοκλής Χατζησάββας δήλωσε πολύ ενοχλημένος από την αντιδεοντολογική συμπεριφορά που επιδείχθηκε από τους συναδέλφους του και ιδιαίτερα την ενέργεια του κ. Λεφαντζή να εισέλθει σε ανασκαφή συναδέλφου του δίχως άδεια.

Προφανώς ο Σοφοκλής Χατζησάββας θεωρεί ότι τα μνημεία αποτελούν ιδιοκτησία εκείνων που τα σκάβουν.

Ο κ. Μαυρογιάννης, ανέφερε ο κ. Χατζησάββας, έχει κάθε δικαίωμα να κάνει μελέτες και να δημοσιεύει ό,τι θέλει αλλά πρέπει να βασίζεται σε δημοσιευμένα στοιχεία και ευρήματα.

Είναι εντελώς απαράδεκτο για την επιστημονική κοινότητα της Κύπρου, τόνισε ο κ. Χατζησάββας, η ενέργεια του να φέρει μυστικά κάποιον αρχιτέκτονα [ο “κάποιος” αρχιτέκτονας είναι εκείνος που βρήκε τις αίθουσες στην Αμφίπολη, ενώ ο κ. Χατζησάββας εδώ και 40 χρόνια, κατά ομολογία του… σκέπτεται] να εισέλθει σε ανασκαφή άλλου συναδέλφου και χωρίς να ξέρουν το υλικό να φθάνουν στο σημείο μετά από μελέτη μιας εβδομάδας να κάνουν και εισηγήσεις.

Αυτό που είναι επίσης απαράδεκτο, ανέφερε ο πρώην διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων, είναι η πρόταση για ναό πάνω από τον τάφο. Όλοι οι τάφοι είναι υπόγειοι στην Ελλάδα, τη Μακεδονία και την Αλεξάνδρεια, είπε. Ούτε στην Βεργίνα όπου τάφηκαν οι βασιλείς στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ναοί πάνω από το έδαφος.

Για το τελευταίο ας μην παίρνει και όρκο…

Αλλά φαίνεται ότι του “χάλασαν” την υστεροφημία του κ. Χατζησάββα, επειδή όπως είπε ετοιμάζεται να κάνει σχετική δημοσίευση σε δύο χρόνια.

Αυτό το χρονοδιάγραμμα, είπε, συμφωνήθηκε με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και το Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ της Αυστραλίας το οποίο συμμετείχε στις ανασκαφές.

Σε κάθε περίπτωση, συνέχισε, απαιτείται σοβαρότητα και όταν ανακοινώνεται κάτι ανάλογο θα πρέπει να μπορεί να γίνει αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα.

Τι υποστηρίζουν οι Μαυρογιάννης – Λεφαντζής

Οι δύο καθηγητές υποστηρίζουν πως ο Θάλαμος 8 αποτελεί τον τάφο του Πτολεμαίου Ευπάτορα, αν και διευκρινίζουν πως πρόκειται για προκαταρκτική προσέγγιση και ότι για να καταστεί βέβαιο πρέπει να γίνει τεκμηρίωση του υλικού και να υπάρξει μια πολύ προγραμματισμένη μελέτη για το μνημείο.

Αξίζει να σημειωθεί πως Λεφαντζής και Μαυρογιάννης έχουν άμεση σχέση με το μνημείο της Αμφίπολης.

Ο πρώτος ως επικεφαλής των ανασκαφών, ο δε κ. Μαυρογιάννης ως ο πρώτος ιστορικός –αρχαιολόγος ο οποίος με βάση τις ενδείξεις διατύπωσε την θέση ότι το ταφικό μνημείο στην Αμφίπολη ανήκει στον εταίρο του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον Ηφαιστίωνα.

Η μελέτη για τον τάφο του Πτολεμαίου Ευπάτορα, θα δημοσιευθεί για πρώτη φορά στο περιοδικό Εθνική Φρουρά και Ιστορία.

Οι σχετικές ανακοινώσεις έγιναν στο πλαίσιο του β΄διεθνούς συνεδρίου αρχαίας κυπριακής γραμματείας που διεξήχθη στο λύκειο Εθνάρχη Μακαρίου στην Πάφο την Τρίτη και την Τετάρτη και είχε ως θέμα την Αφροδίτη.

Οι κ. Μαυρογιάννης και Λεφαντζής, στη σχετική μελέτη που παρουσίασαν την οποία αποκάλυψε την Δευτέρα ο «Φιλελεύθερος» συμφωνούν στην εκτίμηση ότι ο ναός για τον οποίο γίνεται λόγος ανήκει στον Πτολεμαίο Ευπάτορα ο οποίος ήταν συμβασιλεύς του πατρός του με δικαιοδοσία επί της Κύπρου.

Σύμφωνα με το κ. Μαυρογιάννη εντοπίστηκαν επιγραφές που τον αναφέρουν ως Πτολεμαίο Ευπάτορα Θεών.

Από την πλευρά του ο κ. Λεφαντζής ανέφερε πως το Μνημείο έχει μια ιδιαιτερότητα.

Όπως επεξήγησε, ενώ όλοι οι τάφοι που υπάρχουν στην Αλεξάνδρεια όπως και στην Πάφο, στην περιοχή Τάφοι των Βασιλέων, είναι υπόσκαπτοι τάφοι με αίθριο περιστύλιο δωρικό, το συγκεκριμένο μνημείο στο οποίο γίνεται αναφορά στη θέση του αιθρίου έχει ένα έξαρμα βράχου ορθογωνικό επάνω στο οποίο έδραζε μια μεγάλη κατασκευή.

Σύμφωνα με τον ίδιο, από τα γεωμετρικά δεδομένα και τις χαράξεις οι οποίες εξάγονται από τις βαθύνσεις στην άνω επιφάνεια αυτού του εξάρματος και από το διάσπαρτο υλικό το οποίο υπάρχει δίπλα στο μνημείο, εξήχθησαν συμπεράσματα και από την ανωδομή.

O κ. Λεφαντζής είπε πως η ανωδομή αυτή είναι ένας περίπτερος δωρικός ναός με ιδιαιτερότητες γιατί είναι του 2ου αιώνα π.χ., είναι πτολεμαϊκός.

Αυτό, συνέχισε, δίνει την ευκαιρία να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι το συγκεκριμένο μνημείο σε αντίθεση με όλα τα υπόλοιπα της Πάφου και σε αντίθεση με όλα αυτά στην Αλεξάνδρεια -που έχουν ανάλογα χαρακτηριστικά- έχει μάλλον τον τύπο του βασιλικού τάφου.

Όπως επεξήγησε είναι πάνω σε πόδιο, που αυτό σημαίνει πως ο τάφος ανήκει σε νεκρό που είναι αποθεωμένος που σημαίνει, όπως είπε, ότι θα πρέπει να είναι μάλλον Βασιλιάς.

Ο «Τάφος 8», όπως αριθμείται, είναι σύμφωνα με τους δυο καθηγητές το πρώτο ταφικό μνημείο που έρχεται στο φως και ανήκει σε αξιωματούχο της περιόδου ενώ η μοναδικότητά του έγκειται στο ότι δεν φέρει τα πρότυπα ενός οικείου τάφου αλλά είναι ένας τάφος που υποστηρίζει περίπτερο Ναό, κάτι το οποίο δηλώνει πως δεν πρόκειται για έναν απλό αριστοκράτη αλλά για έναν Βασιλιά.

Επιπλέον, το μαυσωλείο βρισκόταν σε τέτοια περίοπτη θέση, που αποτελούσε «Σήμα» για την πόλη, καθώς διακρινόταν από μεγάλη απόσταση.

Λεφαντζής: Ο αρχαιολογικός χώρος στους Τάφους είναι ανοιχτός σε όλους

Ο Μιχάλης Λεφαντζής, αρχιτέκτονας στο Τμήμα Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού, απάντησε με επιστολή του στους προσβλητικούς χαρακτηρισμούς του Σοφοκλή Χατζησάββα, που σκάβει επί 40 χρόνια και θα μας ανακοινώσει τι βρήκε σε δύο χρόνια.

Ο Μιχάλης Λεφαντζής αναφέρει στην επιστολή του:

«Πρώτα από όλα συνιστώ σε όλους ψυχραιμία, διότι εμφανίστηκαν αρκετοί προσβλητικοί χαρακτηρισμοί και μια πολεμική βασισμένη σε βιαστικά επιχειρήματα, δίχως να έχουν γίνει γνωστά, τα ακριβή στοιχεία των συμπερασμάτων μου για το μνημείο.

»Θα ήθελα απλά να υπενθυμίσω ότι ο αρχαιολογικός χώρος στους Τάφους των Βασιλέων είναι επισκέψιμος από το κοινό, το οποίο δύναται να εισέλθει σε όλους σχεδόν τους χώρους εκτός αυτών που είναι περισχοινισμένοι, συμπεριλαμβανομένης και της θέασης αλλά και της δυνατότητας προσέγγισης των διασπάρτων μελών.

»Ανάμεσα σε χιλιάδες ανθρώπους, επισκέφθηκα και εγώ τον χώρο και το εν θέματι μνημείο.

»Η επίσκεψή μου αυτή, έγινε μετά από πρόσκληση του κ. Θεόδωρου Μαυρογιάννη, Αναπληρωτή Καθηγητού Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, με στόχο την υποβοήθηση της έρευνάς του, συνοδευόμενη από την προκαταρκτική διάγνωση αρχιτεκτονικών και τεχνικών χαρακτηριστικών, βασισμένων σε τυπολογικά και μορφολογικά δεδομένα.

»Τα συμπεράσματά μου από την εξέταση των επιφανειών του εξάρματος βράχου και του διάσπαρτου υλικού, οδήγησαν στην σχηματοποίηση συγκεκριμένης ανωδομής, η οποία δεν συμφωνεί με τα λεχθέντα που διάβασα πρόσφατα από τις δηλώσεις του κ. Χατζησάββα.

»Υπάρχουν πολλά δεδομένα για το θέμα αυτό με τα οποία αποδεικνύεται ότι στα πλευρικά μέτωπα του κεντρικού εξάρματος δεν υπάρχουν ίχνη περιβάλλουσας κατασκευής και ειδικότερα περιστυλίου όπως ελέχθη.

»Αντιθέτως, η ύπαρξη έξεργων παραστάδων και δωρικού επιστυλίου λαξευμένου στον βράχο πάνω από ελλείπον ένθετο υπέρθυρο στην θήκη /τάφο του δυτικού μετώπου, η διάνοιξη κλίμακος ανόδου στην νοτιοανατολική γωνία με ενίσχυση τμημάτων του αστοχούντος βράχου με τοιχοποιία επικάλυψης, όπως και η ύπαρξη γεφυρώματος ή ράμπας διαμορφωμένης στον βράχο, για την επικοινωνία του περιβάλλοντος εξωτερικού χώρου με την άνω επιφάνεια του εξάρματος, δεν επιτρέπουν την οποιαδήποτε υπόθεση για περιστύλιο ή τοιχοποιία, η οποία μπορούσε να περιβάλλει τα πλευρικά μέτωπα του εξάρματος.

»Επιπρόσθετα, στην κατώτερη στάθμη του εξάρματος έχει διανοιχθεί τάφρος πλάτους περίπου 0,50μ. η οποία διακόπτεται μόνο κάτω από το γεφύρωμα/ ράμπα, δηλώνοντας πως λειτουργούσε όχι ως τάφρος θεμελίωσης, αλλά ως αποστραγγιστική ζώνη, η οποία συνέλλεγε τα όμβρια ολοκλήρου του ορύγματος προς τον αποθέτη που επιδέχεται πρόσβασης στο μέσο του νότιου μετώπου.

»Στην άνω επιφάνεια του εξάρματος, η κλίμακα πρόσβασης και το γεφύρωμα / ράμπα, συσχετιζόμενα με τις έντεχνες βαθμιδωτές βαθύνσεις και εγκοπές για την ένθεση τεμαχίων στερεοβάτη όπου υπήρχαν αδύναμα τμήματα βράχου, όπως και η ίδια η παθολογία του βράχου με χαίνουσες και διατμητικές ρωγμές τόσο στα πλευρικά μέτωπα, όσο και στην άνω επιφάνειά του, υποδηλώνουν σαφώς την καταπόνησή του από παραλαβή ισχυρών φορτίων, δηλαδή την ύπαρξη ενός οικοδομήματος.

»Στα διάσπαρτα μέλη, οι αρκετοί σωζόμενοι σφόνδυλοι των δωρικών κιόνων είναι ολόσωμοι, όπως και τα κιονόκρανα, των οποίων η διάσταση του άβακος συμφωνεί, με το πλάτος διάνοιξης του περιμετρικού στυλοβάτη στην άνω επιφάνεια του εξάρματος, όπως και τα δωρικά επιστύλια.

»Η οποιαδήποτε υπόθεση ότι αυτό το υλικό περιβάλλει στην κατώτατη στάθμη τα μέτωπα του εξάρματος είναι άστοχη, διότι τα επιστύλια στο εξωτερικό τους μέτωπο είναι δωρικά, αλλά εσωτερικά φέρουν κυμάτιο, το οποίο υποδηλώνει την ύπαρξη εσωτερικού χώρου τον οποίον πλαισίωναν και όχι αναθύρωση ή αδρή εσωτερική επιφάνεια για την επαφή τους με τον βράχο.

»Συνηγορούν στην ύπαρξη της προτεινόμενης ανωδομής, τόσο τα δύο τμήματα επαέτιου γείσου που φέρουν ανάλογο κυμάτιο (εκ των οποίων το ένα γωνιακό) που μας δίνουν την κλίση του τυμπάνου του αετώματος, όπως και τα δύο μεγάλα τεμάχια σίμας με διανοιγμένη υδροροή, στα οποία σώζεται η ίδια κλίση, φανερώνοντας τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά της δίριχτης στέγης του οικοδομήματος.

»Συμπληρωματικά σε αυτό το σύνολο, συνανήκουν και δύο τμήματα της φατνωματικής οροφής του πτερού, με τα ίδια χαρακτηριστικά επεξεργασίας και διαστάσεων με τα άλλα διάσπαρτα μέλη.

»Στην άνω επιφάνεια του εξάρματος, θα παρατηρήσετε και αύλακες απορροής σε κάποια από τις οικοδομικές φάσεις του μνημείου, που οδηγούν εν τμήματι εξωτερικά στην περιμετρική αποστράγγιση, αλλά και εσωτερικά στον αποθέτη.

»Η περιμετρική αποστράγγιση, σαφέστατα παραλάμβανε και τα κατεισδύοντα ύδατα της δίριχτης στέγης, γι’ αυτό και σχεδιάσθηκε τόσο ενισχυμένη.

»Ο δωρικός χαρακτήρας του μνημείου και η ιδιαίτερη τυπολογία του, αξίζουν μιας περαιτέρω διερεύνησης, ξεκινώντας από την έρευνα και μελέτη της γεωστατικής του επάρκειας, η οποία θα αποδώσει ακριβέστατα στοιχεία τα οποία θα βοηθήσουν την τεκμηρίωση των οικοδομικών χαρακτηριστικών της ανωδομής του με αδιαμφισβήτητα υπολογιστικά μέσα, όπως και η ενδελεχής αρχιτεκτονική τεκμηρίωση των διασπάρτων μελών του.

»Θα έλεγα εν κατακλείδι ότι από τα παραπάνω δεδομένα, θα ήταν άστοχο να συσχετίζεται η ελλείπουσα ανωδομή αυτού του μνημείου με …μασταμπά ή οποιαδήποτε άλλη μορφή βαθμιδωτού βάθρου.

»Το οικοδόμημα ήταν ένας δωρικός ναός.

»Η ειδοποιός τυπολογική διαφορά του μνημείου από όλους τους άλλους τάφους στην ευρύτερη γεωγραφική ζώνη, πιστεύω ότι πρέπει να γίνει αντικείμενο επιστημονικής συζήτησης και ανταλλαγής επιχειρημάτων και ιδεών από την αρχαιολογική κοινότητα.

»Άλλωστε θέλω να πιστεύω ότι υπάρχει ακόμη ελευθερία λόγου και έκφρασης στην δημοκρατικά ευνομούμενη κοινωνία μας, πόσο μάλλον διαλεκτική δυνατότητα ανάμεσα στους ενδιαφερομένους».