“Η άνοδος της ακροδεξιάς τραντάζει συθέμελα την Ευρώπη”

Η Αυστρία είναι μια χώρα που συνηθίζει να σπάει τα πολιτικά ταμπού στην Ευρώπη. Πλησιάζοντας μια ανάσα από το να κάνουν τον Νόρμπερτ Χόφερ τον πρώτο ακροδεξιό αρχηγό κράτους μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Αυστριακοί ψηφοφόροι νομιμοποίησαν το Κόμμα της Ελευθερίας, του οποίου ο ρεβιζιονισμός και ο αντισημιτισμός θεωρούνταν κάποτε ανεπίτρεπτοι.

Η νίκη του Αλεξάντερ Βαν ντερ Μπέλεν, του υποψηφίου των Πρασίνων, δεν είναι λόγος εφησυχασμού, σημειώνει η Heather Grabbe στο σημερινό της άρθρο στους Financial Times. Η καθηγήτρια στο European University Institute αναφέρει επίσης ότι το ποσοστό που έλαβε ο κ. Χόφερ θα ωφελήσει άλλα κόμματα, όπως το Εθνικό Μέτωπο στην Γαλλία, τα οποία ακολουθούν μια στρατηγική «απολύμανσης».

Ακόμα και αν κέρδιζε ο κ. Χόφερ, οι άλλες κυβερνήσεις της Ε.Ε. δεν θα είχαν κάτι παραπάνω από το να κάθονται άπραγες και να ανησυχούν για τις εξελίξεις. Ο οστρακισμός δεν είναι πλέον επιλογή. Πολλά έχουν αλλάξει από το 2000, όταν άλλα κράτη-μέλη επιφύλαξαν ψυχρή υποδοχή σε έναν αυστριακό κυβερνητικό συνασπισμό που περιελάμβανε και το Κόμμα της Ελευθερίας, τότε υπό τον ηγεσία του Γκέοργκ Χάιντερ.

Πολλοί πρωθυπουργοί παρατηρούν ανήσυχοι την άνοδο του λαϊκισμού. Λίγοι ωστόσο είναι πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν τους μηχανισμούς της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση απειλών κατά του κράτος δικαίου, υπό τον φόβο ότι θα παραβιάσουν οι ίδιοι αυτά τα μέτρα στο μέλλον.

Ορισμένοι πολιτικοί των παραδοσιακών κομμάτων υποστηρίζουν ότι η ψυχραιμία είναι η καλύτερη στρατηγική. Ορισμένοι λαϊκιστές τείνουν να μετριάζουν τις θέσεις τους όταν είναι στην κυβέρνηση. Κατά την διάρκεια της θητείας του στην επαρχία της Καρινθίας στην Αυστρία, ο κ. Χάιντερ υιοθέτησε συμβατικές πολιτικές και το κόμμα του έχασε σε αξιοπιστία μετά από ένα σκάνδαλο διαφθοράς. Τα λαϊκιστικά κόμματα που συμμετέχουν τώρα στις κυβερνήσεις της Φινλανδίας και του Βελγίου δεν κράτησαν τις υποσχέσεις τους.

Ωστόσο, με το κλίμα που επικρατεί λόγω της προσφυγικής κρίσης, η ανοιχτή κοινωνία δεν απειλείται μόνο από μια άνοδο των ακραίων κομμάτων στην εξουσία, αλλά και από την ενίσχυση της ίδιας ξενοφοβικής λογικής από τα παραδοσιακά κόμματα. Τα τελευταία γεγονότα στην Αυστρία δείχνουν όπως η πολιτική του φόβου μπορεί γρήγορα να βγει εκτός ελέγχου. Άλλωστε, τα ίδια τα παραδοσιακά κόμματα της Αυστρίας ήταν που υπέγραψαν διμερείς συμφωνίες με τα γειτονικά βαλκανικά κράτη για το κλείσιμο των συνόρων. Ο κυβερνητικός συνασπισμός έχει περιορίσει δραστικά το δικαίωμα του ασύλου, παραβιάζοντας την Συνθήκη της Γενεύης, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ΟΗΕ.

Η λογική που κερδίζει έδαφος σε όλη την Ευρώπη είναι πως πρέπει να στραφούμε προς τα μέσα και να υψώσουμε υψηλότερα τείχη, φυσικά και εικονικά, για να προστατευθούμε από εξωτερικές απειλές. Μετά την προσφυγική κρίση και τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες, το ευρωπαϊκό πολιτικό κέντρο έχει μετατοπιστεί προς τα δεξιά.

Μετατρέποντας τις πολιτικές για το μεταναστευτικό σε ζήτημα ασφαλείας, τα παραδοσιακά κόμματα ενισχύουν την ιδέα ότι οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί είναι ευάλωτοι σε ξένους εισβολείς.

Αυτού του είδους ο τοπικισμός (nativism) δεν έχει επιπτώσεις μόνο για την μεταναστευτική πολιτική και την πολιτική για το άσυλο. Ένας ακροδεξιός λαϊκισμός που παρουσιάζει ως απειλή κάθε μορφή αλληλεξάρτησης, αντί για την καλύτερη μορφή ασφάλειας, απειλεί και την οικονομική ενοποίηση: από την ευρωπαϊκή ενιαία αγορά ως το διεθνές εμπόριο.

Επηρεάζει επίσης και τις κοινωνίες. Όταν οι πολιτικοί των παραδοσιακών κομμάτων εκφράζουν και αυτοί ξενοφοβικές απόψεις, υπονομεύουν τις αντι-ρατστιστικές νόρμες και ενθαρρύνουν την προκατάληψη.

Θα έχουν εκλογικά οφέλη από αυτήν την στάση; Είναι πολύ δύσκολα να ξεπεράσουν την άκρα δεξιά με την υιοθέτηση πιο ακραίων θέσεων. Οι ψηφοφόροι προτιμούν τους ακραίους από αυτούς που κάνουν «κωλοτούμπες», όπως διαπίστωσε την περασμένη εβδομάδα ο Βέρνερ Φάιμαν όταν αναγκάστηκε να παραιτηθεί από καγκελάριος της Αυστρίας.

Ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπιστεί η απήχηση μιας Ευρώπης Φρούριο είναι να παρουσιαστεί η ανοιχτή κοινωνία ως η καλύτερη μορφή ασφάλειας. Φυσικά, χρειάζεται ένας γενναίος πολιτικός για να εξηγήσει ότι η εκτεταμένη μετανάστευση είναι ο νέος κανόνας, που απαιτεί καλύτερες πολιτικές ενσωμάτωσης παρά περισσότερους φράχτες. Αλλά η εναλλακτική είναι να εγκαταλειφθεί η πολιτική του φόβου, που δεν θα σώσε τα παλαιά κόμματα από την λήθη.

Το πιο σημαντικό μάθημα της Αυστρίας για την Ευρώπη είναι ότι ακόμα και αν τα παραδοσιακά κόμματα συνεργήσουν στην εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών αξιών και στην υπονόμευση του διεθνούς δικαίου, θα χάσουν την εξουσία αν οι υποψήφιοι τους δεν έχουν θετικό όραμα να προσφέρουν.