Σύροι που επεστράφησαν κρατούνται αυθαίρετα στην Τουρκία

Σε επείγουσα δράση καλεί η Διεθνής Αμνηστία τα μέλη, τους υποστηρικτές της και τους πολίτες στην Ελλάδα, στην Τουρκία και στην Ευρώπη, ώστε οι τουρκικές αρχές να απελευθερώσουν άμεσα τους 12 Σύρους πρόσφυγες, συμπεριλαμβανομένων τεσσάρων παιδιών, που τελούν υπό αυθαίρετη κράτηση, όπως υποστηρίζει, σε ανακοίνωσή της, στο κέντρο Düziçi από τις 27 Απριλίου.

Πρόκειται για ορισμένους από τους πρώτους Σύρους που επέστρεψαν οικειοθελώς από την Ελλάδα στην Τουρκία μετά την υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας.

Ειδικότερα, η Διεθνής Αμνηστία απευθύνει κάλεσμα προς τη Γενική Διεύθυνση για τη Διαχείριση της Μετανάστευσης στην Τουρκία, ζητώντας από τους τουρκικές αρχές: να αφήσουν αμέσως ελεύθερους τους 12 Σύρους πρόσφυγες και να τους εγγυηθούν καθεστώς προσωρινής προστασίας στην Τουρκία, σύμφωνα με το ‘Αρθρο 91 του Νόμου περί Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας και να διασφαλίσουν ότι όσοι βρίσκονται υπό κράτηση στο κέντρο Düziçi θα έχουν πρόσβαση σε κατάλληλη  ιατρική περίθαλψη και σε δικηγόρους.

Οι Σύροι πρόσφυγες δήλωσαν στη Διεθνή Αμνηστία ότι δεν τους εξήγησαν τους λόγους για τους οποίους κρατούνται, για πόσο καιρό θα παρέμεναν υπό κράτηση ή πώς θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν νομικά αυτήν την κράτηση. Έχει καταγραφεί η άρνηση πρόσβασης ενός δικηγόρου που αντιπροσωπεύει έναν από τους πρόσφυγες στον πελάτη του. Μερικά μάλιστα από τα μέλη της ομάδας αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας για τα οποία δεν λαμβάνουν κατάλληλη αγωγή.

Όταν η Διεθνής Αμνηστία επικοινώνησε με τις αρχές στις 16 Μαΐου, δήλωσαν ότι οι 12 πρόσφυγες θα αφήνονταν ελεύθεροι και θα τους χορηγούνταν καθεστώς προσωρινής προστασίας σύμφωνα με τον Νόμο της Τουρκίας περί Αλλοδαπών και Διεθνούς Προστασίας «την επόμενη εβδομάδα».

Η Διεθνής Αμνηστία είχε νωρίτερα καταγράψει πρόσφυγες που κρατούνταν στον καταυλισμό Düziçi,οι οποίοι είχαν στερηθεί την πρόσβαση στους δικηγόρους τους. Οι τουρκικές αρχές δεν θεωρούν το κέντρο Düziçi ως ένα κέντρο κράτησης, αλλά ως ένα κέντρο φιλοξενίας. Κατά τη διάρκεια της έρευνας που διενεργήθηκε και δημοσιεύτηκε στην έκθεση “Τουρκία: ο «θυρωρός» της Ευρώπης και οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων”, οι αρχές δήλωσαν στη Διεθνή Αμνηστία πως οι άνθρωποι που φιλοξενούνταν εκείνη την περίοδο στον εν λόγω καταυλισμό ήταν «άστεγοι ή επαίτες».

Αξιωματούχοι επιβεβαίωσαν, σύμφωνα με την ανακοίνωση, ότι πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο μεταφέρθηκαν στο εν λόγω κέντρο βάσει  μιας απόφασης των αρχών και όχι με τη δική τους βούληση και πως δεν τους επετράπη να φύγουν από εκεί, μετατρέποντας ντε φάκτο τον χώρο σε κέντρο κράτησης. Οι τουρκικές αρχές δήλωσαν στη Διεθνή Αμνηστία πως οι άνθρωποι που κρατούνταν στο κέντρο θα αφήνονταν ελεύθεροι εάν μπορούσαν να αποδείξουν ότι είχαν κάπου αλλού να μείνουν και τα μέσα να συντηρηθούν ή εάν συμφωνούσαν να επιστρέψουν στη Συρία εθελούσια.

Μία ομάδα 12 Σύρων προσφύγων που περιλαμβάνει  έξι άνδρες, δύο γυναίκες  και τέσσερα παιδιά από τεσσάρων μέχρι δώδεκα ετών, ταξίδεψαν αεροπορικώς από τη Λέσβο στην Τουρκία στις 27 Απριλίου. Πρόκειται για ορισμένους από τους πρώτους Σύριους που επέστρεψαν οικειοθελώς στην Τουρκία από την Ελλάδα μετά την υπογραφή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας. Όταν μίλησαν με Τούρκους αξιωματούχους στη Λέσβο, τους είπαν ότι θα ακολουθούσε η επανεισδοχή τους στην Τουρκία, θα τους παρείχαν έγγραφα ταυτοποίησης μέσα σε δύο ή τρεις μέρες και ότι εκείνοι που είχαν οικογένεια στην Τουρκία θα επανενώνονταν με αυτές. Παρόλα αυτά, όταν έφτασαν στην Τουρκία, μεταφέρθηκαν στο κέντρο Düziçi, στην επαρχία Osmaniye, στη νοτιοανατολική Τουρκία, όπου και κρατούνται από τότε.

Η Διεθνής Αμνηστία μίλησε στους τέσσερις από τους οκτώ ενήλικες οι οποίοι εξήγησαν ότι οι αξιωματούχοι του κέντρου τούς πήραν συνέντευξη τρεις φορές. Τους είπαν ότι θα παρέμεναν στο κέντρο για τουλάχιστον τρεις μήνες καθώς εκκρεμούσε η απόφαση για την υπόθεσή τους από τις αρχές στην  ‘Αγκυρα. Όταν ρώτησαν εάν μπορούν να φύγουν νωρίτερα, τους είπαν ότι θα μπορούσαν να τους μεταφέρουν στα σύνορα μέσα στις επόμενες μέρες εάν υπέγραφαν ένα έγγραφο για οικειοθελή επιστροφή στη Συρία.

Η Διεθνής Αμνηστία έχει ασκήσει κριτική στη Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, καθώς ανοίγει το δρόμο για την άμεση επιστροφή στην Τουρκία όλων των ανθρώπων που καταφθάνουν παράτυπα στα ελληνικά νησιά, επί τη βάσει ότι η Τουρκία θεωρείται «ασφαλής τρίτη χώρα». Η Διεθνής Αμνηστία έχει καταγράψει σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων των προσφύγων στην Τουρκία και επιμένει ότι η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί ασφαλής τρίτη χώρα αυτή τη στιγμή. Η Συμφωνία υπονομεύει το δικαίωμα άσκησης αιτήματος ασύλου και το σύστημα διεθνούς προστασίας μεταθέτοντας την ευθύνη από την ΕΕ σε μία τρίτη χώρα, την Τουρκία, η οποία ήδη φιλοξενεί 3 εκατομμύρια πρόσφυγες.

Το δικαίωμα υποβολής αίτησης και απόλαυσης ασύλου σε περιπτώσεις δίωξης αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Κατοχυρώνεται στην Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948 και προστατεύεται  από τη Σύμβαση για το Καθεστώς των Προσφύγων του 1951 (Σύμβαση για τους Πρόσφυγες), που η Τουρκία έχει κυρώσει. Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί τη Συρία ως μια χώρα στην οποία τα άτομα θα αντιμετώπιζαν πραγματικό κίνδυνο σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή κακομεταχειρίσεων  κατά την επιστροφή τους.

Οι Σύριοι που βρίσκονται στην Τουρκία εμπίπτουν στον Κανονισμό Προσωρινής Προστασίας (Temporary Protection Regulation/TRP) του Οκτωβρίου του 2014, το άρθρο 5 του οποίου προβλέπει  ότι δεν θα πρέπει να τιμωρούνται για την παράτυπη είσοδο ή διαμονή τους στην Τουρκία. ‘Αλλες διατάξεις του Νόμου για τους Αλλοδαπούς και τη Διεθνή Προστασία (Law on Foreigners and International Protection) του Απριλίου του 2014 προβλέπουν διοικητική κράτηση είτε κατά τη διάρκεια της εξέτασης της αίτησης για διεθνή προστασία (άρθρο 68), είτε για τους σκοπούς της απομάκρυνσής τους. Ωστόσο, καμία από τις εν λόγω διατάξεις δεν πρέπει να εφαρμόζεται στους Σύριους, καθώς σύμφωνα με την τουρκική νομοθεσία οι Σύριοι δεν είναι αιτούντες «διεθνούς προστασίας» και δεν θα πρέπει ποτέ να επιστρέφονται στη χώρα προέλευσής τους, διότι στην περίπτωση αυτή θα κινδύνευαν από σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους (άρθρο 6 TRP).

Η αναγκαστική επιστροφή προσφύγων στη Συρία παραβιάζει τις διεθνείς υποχρεώσεις της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της μη επαναπροώθησης (η οποία απαγορεύει τη μεταφορά οποιουδήποτε ανθρώπου με οποιοδήποτε τρόπο σε μέρος όπου θα εκτίθετο σε σοβαρό κίνδυνο παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων), αναφέρει η οργάνωση.

Η αυθαίρετη κράτηση απαγορεύεται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Το δικαίωμα να μην υποβάλλεται κανένας σε αυθαίρετη κράτηση έχει θεσπιστεί στο άρθρο 9 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, το οποίο έχει κυρώσει και η Τουρκία.

Η έννοια της «αυθαιρεσίας» περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά της έλλειψης νόμιμης βάσης, της αδικίας, της έλλειψης προβλεψιμότητας και εγγυήσεων δίκαιης δίκης, όπως επίσης και αυτά του εύλογου, της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας.

Επιπλέον, το δικαίωμα αμφισβήτησης της νομιμότητας της κράτησης (habeas corpus), όπως κατοχυρώνεται για παράδειγμα στο άρθρο 9 παρ. 4 του Διεθνούς Συμφώνου  για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, παρέχει τη δυνατότητα σε όποιον έχει στερηθεί την ελευθερία του να προσφύγει ενώπιον δικαστηρίου, ώστε να είναι σε θέση το δικαστήριο να αποφασίσει χωρίς καθυστέρηση σχετικά με τη νομιμότητα της κράτησης και – σε περίπτωση που δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις κράτησης – να διατάξει την απόλυση. Προκειμένου η κράτηση να μην θεωρείται αυθαίρετη, πρέπει να προβλέπεται στο νόμο, να καθίσταται αναγκαία σε συγκεκριμένες περιστάσεις και να είναι ανάλογη προς τον επιδιωκόμενο νόμιμο σκοπό, καταλήγει η οργάνωση.