The Panama Papers: Η μεγαλύτερη διαρροή εγγράφων για offshore κλονίζει κυβερνήσεις

The Panama Papers: Παγκόσμια σεισμό προκαλεί η μεγαλύτερη διαρροή εγγράφων στην ιστορία, τα οποία δημοσιεύει η Διεθνής Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (The International Consortium of Investigative Journalists). Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην τεράστια έρευνα μετείχαν περισσότεροι από 370 δημοσιογράφοι από 76 χώρες.

Ειδικότερα, δημοσιεύουν 11,5 εκατομμύρια εμπιστευτικά έγγραφα, στα οποία αναγράφονται τα ονόματα εκατοντάδων ανθρώπων, με καταθέσεις σε υπεράκτιες εταιρείες (offshore) σε όλο τον κόσμο.

Στα έγγραφα εμπεριέχονται τα ονόματα αρχηγών κρατών, πρωθυπουργών, πολιτικών, εμπόρων ναρκωτικών, επιχειρηματιών και πολλών άλλων επιφανών προσωπικοτήτων.

Όπως αναφέρεται στην έρευνα έχουν εντοπιστεί τουλάχιστον 140 ανώτατα πολιτικά πρόσωπα και αξιωματούχοι που συνδέονται με υπεράκτιες εταιρίες σε φορολογικούς παραδείσους.

Πέραν αυτού, η μαζική διαρροή εγγράφων εκθέτει τις υπεράκτιες δραστηριότητες 12 νυν και πρώην ηγετών του πλανήτη.

Μεταξύ των ονομάτων “βόμβα” που βγήκαν στη δημοσιότητα, είναι και αυτό του Ρώσου Προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος σύμφωνα με τους ερευνητές συνδέεται με ένα δίκτυο υπεράκτιων εταιριών, στις οποίες έχουν εντοπιστεί σχεδόν δύο δισ. δολάρια.

Τα στοιχεία που έρχονται στο φως αποκαλύπτουν υπεράκτιες εταιρείες που ελέγχονται από τους πρωθυπουργούς της Ισλανδίας και του Πακιστάν, τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας και τα παιδιά του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν.

Περιλαμβάνουν επίσης τουλάχιστον 33 ανθρώπους και εταιρείες που περιλαμβάνονται στη «μαύρη λίστα» της κυβέρνησης των ΗΠΑ, λόγω των αποδεικτικών στοιχείων ότι έχουν συνεργαστεί με το μεξικάνικο καρτέλ των ναρκωτικών, τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Χεζμπολάχ ή κράτη όπως η Βόρεια Κορέα και το Ιράν.

Μία από αυτές τις εταιρείες παρείχε καύσιμα σε πολεμικά αεροσκάφη της συριακής κυβέρνησης που βομβάρδισαν και σκότωσαν χιλιάδες σύρους πολίτες, σύμφωνα με τις αρχές των ΗΠΑ.

Ο πρόεδρος Σι, ο Ποροσένκο και ο πατέρας του Κάμερον

Στα έγγραφα υπάρχουν στοιχεία μέχρι και για ηγέτες κρατών που έχουν αγκαλιάσει και ασπαστεί μέτρα κατά της διαφθοράς.

Τα αρχεία αποκαλύπτουν υπεράκτιες εταιρείες που συνδέονται με την οικογένεια του προέδρου της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, Σι Ζιπίνγκ, ο οποίος έχει ορκιστεί να πολεμήσει τους «στρατούς της διαφθοράς», καθώς και με τον πρόεδρο της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο, ο οποίος έχει τοποθετηθεί ως μεταρρυθμιστής σε μια χώρα που συγκλονίστηκε από σκάνδαλα διαφθοράς.

Τα αρχεία περιέχουν επίσης νέες λεπτομέρειες για τις υπεράκτιες συναλλαγές του αποβιώσαντος πατέρα του βρετανού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον, πρωτοστάτη στις πιέσεις για τη μεταρρύθμιση των φορολογικών παραδείσων.

Το υπεράκτιο σύμπαν της διαφθοράς

Τα δεδομένα που διέρρευσαν καλύπτουν ένα χρονικό διάστημα τεσσάρων δεκαετιών, από το 1977 μέχρι το τέλος του 2015.

Αποκαλύπτουν μία εκ των έσω εικόνα του υπεράκτιου σύμπαντος που ποτέ δεν έχει ξαναειδωθεί, παρέχοντας μέρα με τη μέρα, δεκαετία με την δεκαετία πληροφορίες για τους τρόπους με τους οποίους σκοτεινής προέλευσης χρήμα ρέει μέσα στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, εκτρέφοντας έγκλημα και απογυμνώνοντας τα δημόσια ταμεία κρατών από φορολογικά έσοδα.

Οι περισσότερες από τις υπηρεσίες που προσφέρει η υπεράκτια βιομηχανία είναι νόμιμες εφόσον τηρείται η σχετική νομοθεσία που την διέπει.

Ομως, τα έγγραφα που διέρρευσαν δείχνουν ότι τράπεζες, δικηγορικά γραφεία και άλλοι παράγοντες του offshore στερεώματος συχνά αποτυγχάνουν να εφαρμόσουν νομικές διαδικασίες που βεβαιώνουν ότι οι πελάτες τους δεν εμπλέκονται σε εγκληματικές οργανώσεις, φοροδιαφυγή ή πολιτική διαφθορά.

Σε ορισμένες περιπτώσεις τα στοιχεία δείχνουν ότι μεσάζοντες των offshore έχουν προστατέψει τους εαυτούς τους και τους πελάτες τους αποκρύπτοντας ύποπτες συναλλαγές ή αλλοιώνοντας επίσημα αρχεία.

Τα έγγραφα καθιστούν σαφές ότι οι μεγάλες τράπεζες παίζουν βασικό ρόλο στην δημιουργία offshore, των οποίων τα ίχνη είναι ιδιαίτερα δύσκολο να ανιχνευθούν στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, στον Παναμά και σε άλλα φορολογικά κρησφύγετα.

Στα αρχεία περιλαμβάνονται περισσότερες από 15.600 υπεράκτιες εταιρείες που οι τράπεζες έχουν δημιουργήσει για πελάτες τους που θέλουν να καλύψουν τις οικονομικές υποθέσεις τους. Ανάμεσα στις χιλιάδες offshore που εντοπίστηκαν, χιλιάδες δημιουργήθηκαν από διεθνείς τραπεζικούς κολοσσούς όπως η UBS και HSBC.

Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις, η δικηγορική εταιρεία Mossack Fonseca, η οποία εδρεύει στον Παναμά, είχε δημιουργήσει ένα περίπλοκο σύστημα, με το οποίο βοηθούσε πελάτες της – συνήθως διάσημα και πλούσια άτομα – να φοροδιαφύγουν και να νομιμοποιήσουν τα έσοδά τους, από παράνομες δραστηριότητες.

Στη μακροσκελή λίστα των ονομάτων, ξεχωρίζουν:

Μαρίτσιο Μάκρι, πρόεδρος της Αργεντινής.

Ιγιάντ Αλάουι, πρώην πρωθυπουργός του Ιράκ.

Σίγκμουντουρ Νταβίντ Γκουνλάουγκσον, πρωθυπουργός της Ισλανδίας.

Σαλμάν μπιν Αμπντουλαζίζ Αλ Σαούντ, βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας.

Πέτρο Ποροσένκο, πρόεδρος της Ουκρανίας.

Κόγιο Ανάν, συγγενής του πρώην γ.γ. του ΟΗΕ Κόφι Ανάν.

Ναουάζ Σαρίφ, πρωθυπουργός του Πακιστάν.

Αφοί Ρότενμπεργκ, στενοί φίλοι του προέδρου της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν.

Σεργκέι Ρολντούγιν, στενός φίλος του Πούτιν.

Ίαν Κάμερον, πατέρας του Ντέιβιντ Καμερον.

Ο κύκλος του Πούτιν

Στα Panama Papers αποκαλύπτεται ένα μοτίβο συγκεκαλυμμένων ελιγμών από τράπεζες, επιχειρήσεις και άτομα που συνδέονται με τον ρώσο ηγέτη Βλαντίμιρ Πούτιν.

Τα αρχεία που διέρρευσαν δείχνουν ότι υπεράκτιες εταιρείες που σχετίζονται με το δίκτυο αυτό κινούσαν κατά τις συναλλαγές τους ποσά ύψους έως και 200 εκατομμυρίων δολαρίων τη φορά.

Συνεργάτες του Πούτιν συγκάλυπταν πληρωμές, άλλαζαν τις ημερομηνίες εγγράφων και αποκτούσαν κρυφή επιρροή σε ρωσικά μέσα ενημέρωσης και αυτοκινητοβιομηχανίες, σύμφωνα με τα στοιχεία.

Mossack Fonseca, το δικηγορικό γραφείο-άρχοντας των offshore

Η διαρροή των αρχείων -την οποία ερεύνησε μία ομάδα περισσότερων από 370 δημοσιογράφων από 76 χώρες- προέρχεται από ένα ελάχιστα γνωστό αλλά πανίσχυρο δικηγορικό γραφείο με κύρια έδρα στον Παναμά: την Mossack Fonseca, που διατηρεί υποκαταστήματα στο Χονγκ Κονγκ, το Μαϊάμι, τη Ζυρίχη και σε τουλάχιστον 35 ακόμα μέρη στον πλανήτη.

Η συγκεκριμένη δικηγορική εταιρεία είναι ένας από τους κορυφαίους δημιουργούς offshore στον κόσμο, εταιρικών δομών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκρύψουν την κυριότητα περιουσιακών στοιχείων.

Στα εσωτερικά αρχεία της Mossack Fonseca εντοπίζονται πληροφορίες για 214.488 υπεράκτιες εταιρείες και ιδρύματα, τα οποία συνδέονται με ανθρώπους σε περισσότερες από 200 χώρες.

Το πλήρες σετ του υλικού που διέρρευσε περιλαμβάνει ηλεκτρονικά μηνύματα, οικονομικά αρχεία, αντίγραφα διαβατηρίων και αρχεία επιχειρήσεων, όπου αποκαλύπτονται οι μυστικοί ιδιοκτήτες εταιρειών και κάτοχοι τραπεζικών λογαριαασμών σε 21 υπεράκτια κέντρα, από τη Νεβάδα έως την Σιγκαπούρη και έως τις Βρετανικές Παρθένους Νήσους.

Εμπόριο διαμαντιών, αγορά τέχνης και βασιλικό αίμα…

«Δάκτυλοι» της Mossack Fonseca εντοπίζονται στο εμπόριο διαμαντιών της Αφρικής, στη διεθνή αγορά τέχνης και άλλους τομείς που ευδοκιμούν κάτω από ένα πέπλο μυστικότητας. Η δικηγορική εταιρεία έχει εξυπηρετήσει τόσο βασιλικό αίμα στη Μέση Ανατολή που μπορεί να γεμίσει ένα παλάτι.

Δύο βασιλιάδες, ο Μοχάμεντ VI του Μαρόκου και ο Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας, απέκτησαν πολυτελή γιοτ με τη βοήθεια της Mossack Fonseca.

Στην Ισλανδία, τα αρχεία της Mossack Fonseca δείχνουν πώς ο πρωθυπουργός Σίγκμουντουρ Νταβίντ Γκουνλάουγκσον και η σύζυγός του κατείχαν κρυφά μια υπεράκτια εταιρεία, η οποία διέθετε τραπεζικά ομόλογα αξίας εκατομμυρίων δολαρίων κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης της χώρας.

Γουότεργκέϊτ, κροίσοι και ο Τσάκι Τσαν

Επίσης, στην διαρροή περιλαμβάνονται στοιχεία για καταδικασμένο σε ξέπλυμα χρήματος ιδιώτη ο οποίος ισχυρίστηκε ότι διοργάνωσε παράνομη εκστρατεία για τη συγκέντρωση 50.000 δολαρίων, που χρησιμοποιήθηκαν για την πληρωμή των διαρρηκτών του Γουότεργκεϊτ.

Ακόμα περιλαμβάνονται 29 δισεκατομμυριούχοι από τη λίστα του περιοδικού Forbes των 500 πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου – μέχρι και ο σταρ του σινεμά Τσάκι Τσαν, ο οποίος διατηρούσε τουλάχιστον έξι offshore μέσω της δικηγορικής εταιρείας.

Οπως ισχύει και για πολλούς άλλους πελάτες της Mossack Fonseca, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι o Τσάκι Τσαν χρησιμοποιούσε τις υπεράκτιες εταιρείες του για ανάρμοστους σκοπούς. Το να είναι κανείς ιδιοκτήτης μίας offshore δεν είναι παράνομo. Για ορισμένες διεθνείς επιχειρηματικές συναλλαγές, είναι μια λογική επιλογή.

Ωστόσο, τα αρχεία της Mossack δείχνουν ότι στους πελάτες της συμπεριλαμβάνονται και άτομα που εμπλέκονταν σε πυραμίδες Ponzi, έμποροι ναρκωτικών, φοροφυγάδες και τουλάχιστον ένα άτομο που είχε καταδικαστεί σε φυλακή για σεξουαλικά εγκλήματα: ένας αμερικανός επιχειρηματίας που ταξίδευε στη Ρωσία για να επιδίδεται σε σεξουαλικές επαφές με ανήλικα ορφανά υπέγραψε τα έγγραφα για μια υπεράκτια εταιρεία, ενώ εξέτιε την ποινή φυλάκισης του στο Νιου Τζέρσι.

Στενό μαρκάρισμα στον Λιονέλ Μέσι

Στα αρχεία περιλαμβάνονται και νέες λεπτομέρειες για μεγάλα σκάνδαλα, από την διαβόητη ληστεία του χρυσού στην Μεγάλη Βρετανία έως την υπόθεση δωροδοκιών που συγκλόνισε την FIFA.

Το όνομα του καλύτερου ποδοσφαιριστή στον κόσμο, του Λιονέλ Μέσι, επίσης εντοπίζεται στα έγγραφα.

Με την παναμέζικη εταιρεία Mega Star Enterprises Inc, που συστάθηκε για λογαριασμό του από την Mossack Fonseca, προστίθεται μία νέα παρουσία στη λίστα των εικονικών εταιρειών με τις οποίες συνδέεται ο Μέσι. Ο διάσημος ποδοσφαιριστής είναι σήμερα στο μικροσκόπιο των αρχών της Ισπανίας για υπόθεση φοροδιαφυγής μέσω των υπεράκτιων δραστηριοτήτων του.

Είτε πρόκειται για διάσημους είτε για αγνώστους, η Mossack Fonseca εργάζεται σκληρά για να προστατεύσει τα μυστικά των πελατών της.

Στην πολιτεία της Νεβάδα, όπως φαίνεται από αρχεία αλληλογραφίας, η δικηγορική εταιρεία προσπάθησε να προστατεύσει τον εαυτό της και τους πελάτες της από νομικούς ελέγχους δικαστηρίου των ΗΠΑ εξαφανίζοντας τα έντυπα αρχεία από το υποκατάστημά της στο Λας Βέγκας.

Επιπλέον επιστράτευσε τεχνολογικούς γκουρού για να διαγράψουν ηλεκτρονικά έγγραφα από κινητά τηλέφωνα και υπολογιστές.

Τι απάντησε η εταιρεία

Στην διαρροή αποκαλύπτεται επίσης ότι η Mossack Fonseca προσέφερε τακτικά υπηρεσίες «προχρονολόγησης» εγγράφων offshore.

Με αυτό τον τρόπο βοηθούσε τους πελάτες της σε οικονομικές τους υποθέσεις. Ήταν δε μία τόσο κοινή πρακτική που, το 2007, σε ανταλλαγή email, οι υπάλληλοί της δικηγορικής εταιρεία κάνουν λόγο για θέσπιση τιμολογιακής πολιτικής – προτείνεται μάλιστα οι πελάτες να πληρώνουν 8,75 δολάρια για κάθε μήνα που μετακινούνται οι ημερομηνίες ενός εγγράφου πίσω στο χρόνο!

Σε γραπτή απάντησή της στις ερωτήσεις του ICIJ και των συνεργαζόμενων μέσων ενημέρωσης, η Mossack Fonseca δήλωσε ότι «δεν ευνοεί ή παροτρύνει παράνομες πράξεις».

Η δικηγορική εταιρεία ανέφερε: «Οι ισχυρισμοί σας ότι παρέχουμε στους μετόχους δομές που υποτίθεται ότι σχεδιάστηκαν για να κρύβουν την ταυτότητα των πραγματικών ιδιοκτητών είναι απόλυτα αβάσιμοι και ψευδείς».

Η Mossack Fonseca προσέθεσε ότι η προχρονολόγηση εγγράφων «είναι μια βάσιμη και αποδεκτή πρακτική» που είναι «κοινή στον κλάδο μας και στόχος της δεν είναι η κάλυψη ή η απόκρυψη παράνομων πράξεων». Η δικηγορική εταιρεία είπε ότι δεν μπορούσε να απαντήσει σε ερωτήματα σχετικά με συγκεκριμένους πελάτες επειδή είναι υποχρεωμένη να τηρεί την σχέση εμπιστευτικότητας με τους πελάτες της.

Στα άδυτα μίας βιομηχανίας με μυστικές πρακτικές

Οι αποκαλύψεις από τη διαρροή των εγγράφων της Mossack Fonseca σχηματίζουν την μεγάλη εικόνα και συμπληρώνουν τα στοιχεία των προηγούμενων διαρροών για τον κόσμο των offshore, τις οποίες επεξεργάστηκε το ICIJ και οι συνεργάτες του τα τελευταία τέσσερα χρόνια.

Στη μεγαλύτερη συνεργασία μέσων ενημέρωσης που έχει πραγματοποιηθεί ποτέ, δημοσιογράφοι που εργάζονται σε περισσότερες από 25 γλώσσες «έσκαβαν» επί ένα χρόνο στα εσωτερικά αρχεία της Mossack Fonseca και εντόπισαν μυστικές συναλλαγές των πελατών της δικηγορικής εταιρείας σε όλο τον κόσμο.

Οι δημοσιογράφοι ερευνητές αντάλλαζαν πληροφορίες και κυνήγησαν αποκλειστικά θέματα, χρησιμοποιώντας εταιρικές εγγραφές, μητρώα περιουσιακών στοιχείων, χρηματοοικονομικές γνωστοποιήσεις, δικαστικά έγγραφα και συνεντεύξεις με ειδικούς σε θέματα μαύρου χρήματος και κρατικούς αξιωματούχους.

Δημοσιογράφοι της γερμανικής εφημερίδας Süddeutsche Zeitung έλαβαν εκατομμύρια αρχεία από εμπιστευτική πηγή και τα μοιράστηκαν με το ICIJ και τα συνεργαζόμενα μέσα ενημέρωσης. Τα εμπλεκόμενα στη έρευνα μέσα ενημέρωσης δεν πλήρωσαν για να αποκτήσουν πρόσβαση στα έγγραφα.

Το σύνολο των αρχείων που ελήφθησαν από το ICIJ και τα συνεργαζόμενα μέσα ενημέρωσης προσφέρει αρκετά περισσότερα από ένα στιγμιότυπο των μεθόδων ενός δικηγορικού γραφείου ή έναν κατάλογο με πελάτες και εταιρείες. Αποτελεί μία σε βάθος ματιά στον κόσμο μίας βιομηχανίας που κοπιάζει για να κρατήσει τις πρακτικές της μυστικές. Και αποκαλύπτει γιατί παραπαίουν οι προσπάθειες για τη μεταρρύθμιση του συστήματος.

Η ιστορία της Mossack Fonseca είναι, από πολλές απόψεις, η ιστορία του ίδιου του συστήματος των offshore.

Μεσάζοντες, οι πραγματικοί πελάτες

Από τη βάση της στον Παναμά, ένα από τα κορυφαία κέντρα οικονομικού απορρήτου στον πλανήτη, η Mossack Fonseca αναλαμβάνει την ίδρυση offshore στον Παναμά, τις Βρετανικές Παρθένους Νήσους και σε άλλα φορολογικά κρησφύγετα όπως οι Σεϋχέλλες, η Σαμόα, η Βρετανική Ανγκουίλα και πολλά ακόμα.

Η παναμέζικη δικηγορική εταιρεία έχει συνεργαστεί στενά με μεγάλες τράπεζες και μεγάλες δικηγορικά γραφεία σε χώρες όπως η Ολλανδία, το Μεξικό, οι ΗΠΑ και η Ελβετία, βοηθώντας τους πελάτες να μετακινούν χρήματα ή να μειώνουν δραστικά τις φορολογικές υποχρεώσεις τους, όπως φαίνεται από τα αρχεία.

H Mossack Fonseca λέει ότι αυτοί οι μεσάζοντες είναι οι πραγματικοί πελάτες της και όχι εκείνοι που χρησιμοποιούν υπεράκτιες εταιρείες.

Η δικηγορική εταιρεία υποστηρίζει ότι οι μεσάζοντες παρέχουν πρόσθετα στρώματα εποπτείας στη διαδικασία ελέγχου νέων πελατών. Οσο για τις δικές της διαδικασίες, η Mossack Fonseca αναφέρει συχνά υπερβαίνει «τους υφιστάμενους κανόνες και τα πρότυπα με τα οποία εμείς και άλλοι δεσμεύονται».

Από τη Διεθνή Σύμπραξη Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ)*

*To συγκεκριμένο ρεπορτάζ συνυπογράφουν τα εξής μέλη του ICIJ: Bastian Obermayer, Gerard Ryle, Marina Walker Guevara, Michael Hudson, Jake Bernstein, Will Fitzgibbon, Mar Cabra, Martha M. Hamilton, Frederik Obermaier, Ryan Chittum, Emilia Díaz-Struck, Rigoberto Carvajal, Cécile Schilis-Gallego, Marcos García Rey, Delphine Reuter, Matthew Caruana-Galizia, Hamish Boland-Rudder, Miguel Fiandor and Mago Torres

Επιμέλεια – απόδοση: Χάρης Καρανίκας (μέλος του ICIJ) και συνεργάτης του Protagon και του The Greek Report