Γεωπολιτική ανάλυση για τον «ζωτικό χώρο» της Ελλάδας

Ανάλυση γεωπολιτικής κρίσης με επίκεντρο την Ελλάδα. Ο «ζωτικός χώρος» της Ελλάδας εκτείνεται από τον Δούναβη και την Παρευξείνια Περιοχή μέχρι τη Μέση Ανατολή, τον Περσικό Κόλπο και τη Βόρεια Αφρική, για αυτό απαιτείται μια πολυδιάστατη προσέγγιση.

Η Ελλάδα, λόγω της στρατηγικής της θέσης στη νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο, αποτελεί κρίσιμο κόμβο που συνδέει αυτές τις περιοχές, επηρεάζοντας και επηρεαζόμενη από τις εξελίξεις σε αυτές.

Ακολουθεί μια λεπτομερής ανάλυση με βάση τις τρέχουσες τάσεις μέχρι τις 5 Μαρτίου 2025.

1. Δούναβης και Παρευξείνια Περιοχή

♦ Κατάσταση: Ο Δούναβης, ως φυσικό σύνορο και εμπορική αρτηρία, συνδέει την Ελλάδα με την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, ενώ η Παρευξείνια Περιοχή (Μαύρη Θάλασσα) είναι πεδίο έντονης γεωπολιτικής αντιπαράθεσης.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία (2022-συνεχιζόμενος) έχει αναδιαμορφώσει τη δυναμική της περιοχής, με τη Ρωσία να ελέγχει την Κριμαία και να απειλεί τις θαλάσσιες οδούς, ενώ η Τουρκία ελέγχει τα Στενά του Βοσπόρου.

♦ Επιπτώσεις στην Ελλάδα: Η Ελλάδα επηρεάζεται από την ενεργειακή ανασφάλεια (διακοπή ρωσικού φυσικού αερίου) και την αύξηση των προσφυγικών ροών μέσω των βαλκανικών οδών.

Η ναυτιλία της, που εξαρτάται από τη Μαύρη Θάλασσα για σιτηρά και εμπόριο, πλήττεται από τις συγκρούσεις.

Επιπλέον, η στρατιωτική παρουσία του ΝΑΤΟ στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία ενισχύει τη θέση της Ελλάδας ως νότιου πυλώνα της Συμμαχίας.

♦ Κλιμάκωση: Μια περαιτέρω κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία (π.χ. επέκταση στη Μολδαβία) ή εντάσεις μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν τα Βαλκάνια, πιέζοντας την Ελλάδα να διαχειριστεί νέες γεωπολιτικές και ανθρωπιστικές κρίσεις.

2. Ανατολική Μεσόγειος και Ελληνοτουρκικές Σχέσεις

♦ Κατάσταση: Η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο της διαμάχης με την Τουρκία για τις θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.

Η τουρκική πολιτική της «Γαλάζιας Πατρίδας» συνεχίζει να προκαλεί, με στρατιωτικές ασκήσεις και διεκδικήσεις ΑΟΖ.

Η Ελλάδα ενισχύει τις συμμαχίες της (ΗΠΑ, Γαλλία, Ισραήλ, Αίγυπτος) και επενδύει σε εξοπλισμούς (Rafale, φρεγάτες Belharra).

♦ Επιπτώσεις: Η ένταση με την Τουρκία απειλεί τη σταθερότητα στο Αιγαίο, ενώ οι ενεργειακοί πόροι της Ανατολικής Μεσογείου (π.χ. EastMed) καθιστούν την Ελλάδα στόχο γεωπολιτικού ανταγωνισμού.

Οι προσφυγικές ροές από τη Συρία μέσω Τουρκίας παραμένουν πρόκληση, με την Άγκυρα να τις χρησιμοποιεί ως μοχλό πίεσης.

♦ Κλιμάκωση: Ένα θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο ή η κλιμάκωση της τουρκικής επιρροής στη Λιβύη (μέσω του τουρκολιβυκού μνημονίου) θα μπορούσε να πυροδοτήσει ευρύτερη κρίση, εμπλέκοντας το ΝΑΤΟ και την ΕΕ.

3. Μέση Ανατολή

♦ Κατάσταση: Η Μέση Ανατολή παραμένει εστία αστάθειας, με τη Συρία σε μετάβαση μετά την πτώση του Άσαντ (τέλη 2024), τη σύγκρουση Ισραήλ-Χαμάς/Χεζμπολάχ να συνεχίζεται, και το Ιράν να ενισχύει τον «Άξονα της Αντίστασης».

Η Ελλάδα συνεργάζεται με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, ενώ παρακολουθεί τις εξελίξεις στη Συρία λόγω εγγύτητας.

♦ Επιπτώσεις στην Ελλάδα: Οι συγκρούσεις αυξάνουν τις μεταναστευτικές πιέσεις, ενώ η Ελλάδα, ως ενεργειακός κόμβος (TAP, IGB), επωφελείται από την ανάγκη διαφοροποίησης των πηγών ενέργειας της ΕΕ.

Η στρατηγική συνεργασία με τις ΗΠΑ (βάσεις στη Σούδα, Αλεξανδρούπολη) ενισχύει τη θέση της έναντι της ρωσικής και ιρανικής επιρροής.

♦ Κλιμάκωση: Μια ισραηλινή επίθεση στο Ιράν ή η αποσταθεροποίηση της Συρίας από ισλαμιστικές ομάδες θα μπορούσε να προκαλέσει νέο κύμα προσφύγων και να εντείνει την τρομοκρατική απειλή.

4. Περσικός Κόλπος

♦ Κατάσταση: Ο Περσικός Κόλπος παραμένει κρίσιμος για την παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια, με τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ να ηγούνται του OPEC, ενώ το Ιράν και το Κατάρ διαδραματίζουν αντίρροπους ρόλους.

Οι εντάσεις ΗΠΑ-Ιράν επηρεάζουν τη σταθερότητα της περιοχής.

♦ Επιπτώσεις στην Ελλάδα: Η ελληνική ναυτιλία, που μεταφέρει πετρέλαιο και LNG από τον Κόλπο, κινδυνεύει από πιθανές επιθέσεις (π.χ. από Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα).

Παράλληλα, η Ελλάδα προσελκύει επενδύσεις από τα κράτη του Κόλπου (π.χ. Σαουδική Αραβία), ενισχύοντας τη γεωοικονομική της θέση.

♦ Κλιμάκωση: Μια σύγκρουση στον Κόλπο (π.χ. κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ) θα εκτόξευε τις τιμές του πετρελαίου, πλήττοντας την ελληνική οικονομία και εντείνοντας την ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη.

5. Βόρεια Αφρική

♦ Κατάσταση: Η Βόρεια Αφρική (Λιβύη, Αίγυπτος, Τυνησία, Αλγερία) αντιμετωπίζει πολιτική αστάθεια, κλιματική κρίση και τρομοκρατία.

Η Λιβύη παραμένει διαιρεμένη, με την Τουρκία να στηρίζει τη δυτική κυβέρνηση και την Ελλάδα να συνεργάζεται με την Αίγυπτο κατά του ανυπόστατου τουρκολιβυκού μνημονίου.

♦ Επιπτώσεις στην Ελλάδα: Οι μεταναστευτικές ροές από τη Βόρεια Αφρική (κυρίως μέσω Λιβύης) πιέζουν τα νησιά του Αιγαίου.

Η Ελλάδα επωφελείται από τη συνεργασία με την Αίγυπτο για φυσικό αέριο (GREGY Interconnector) και την αντιμετώπιση της τουρκικής επιρροής.

♦ Κλιμάκωση: Μια αναζωπύρωση του εμφυλίου στη Λιβύη ή η ενίσχυση τζιχαντιστικών ομάδων στο Σαχέλ θα μπορούσε να αυξήσει τη μετανάστευση και να αποσταθεροποιήσει τη Μεσόγειο.

Συνολική Εκτίμηση

Η Ελλάδα βρίσκεται στο σταυροδρόμι πολλαπλών γεωπολιτικών κρίσεων:

♦ Πλεονεκτήματα: Η στρατηγική της θέση την καθιστά ενεργειακό και στρατιωτικό κόμβο για τη Δύση, ενώ οι συμμαχίες της (ΝΑΤΟ, ΕΕ, Ισραήλ, Αίγυπτος) ενισχύουν τη διπλωματική της ισχύ.

♦ Προκλήσεις: Οι εντάσεις με την Τουρκία, οι προσφυγικές ροές, και η εξάρτηση από ξένες πηγές ενέργειας την καθιστούν ευάλωτη σε κλιμακώσεις.

♦ Κίνδυνοι Κλιμάκωσης: Μια ταυτόχρονη κρίση σε πολλαπλά μέτωπα (π.χ. θερμό επεισόδιο με Τουρκία, ενεργειακό σοκ από τον Κόλπο, και χάος στη Βόρεια Αφρική) θα μπορούσε να υπερφορτώσει τις δυνατότητές της.

Η διαχείριση αυτών των κρίσεων απαιτεί ισορροπία μεταξύ στρατιωτικής ετοιμότητας, διπλωματικής ευελιξίας και οικονομικής ανθεκτικότητας.