Ο Θρασύβουλος Ευτυχίδης μιλά για τις σταλινικές διώξεις των Ελλήνων στην ΕΣΣΔ

Ο γνωστός διεθνολόγος Θρασύβουλος Ευτυχίδης παραχώρησε στην κυριακάτικη «Μακεδονία» και στον Νίκο Ασλανίδη μία πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη για τις σταλινικές Διώξεις των Ελλήνων της Ρωσίας, την οποία και αναδημοσιεύουμε. Ο Θρασύβουλος Ευτυχίδης, Θράσος όπως τον γνωρίζουν οι φίλοι του, είναι διεθνολόγος οικονομολόγος και πολιτικός αναλυτής με ιδιαίτερες γνώσεις των εξελίξεων στα Βαλκάνια, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία.

Στις 11 Δεκεμβρίου του 1937 ο Λαϊκός Επίτροπος Εσωτερικών υποθέσεων Νικολάι Εζοφ υπογράφει την Οδηγία (Ντιρεκτίβα) Νο 50215 στη βάση της οποίας στις 15 Δεκεμβρίου του 1937 ξεκινά η πιο αιματηρή εθνική επιχείρηση της ΗΚΒΔ εναντίον των Ελλήνων της πρώην ΕΣΣΔ.

Αρχικά πείτε μου πως ασχοληθήκατε με το θέμα των σταλινικών διώξεων των Ελλήνων;

Θα έλεγα πως ήρθε σαν φυσική συνέπεια της επαφής μου με τους Έλληνες της Μαύρης Θάλασσας.

Όταν είσαι μολυσμένος με το μικρόβιο της ιστορίας και ακούς κάτι που ποτέ δεν το είχες ακούσει ή διαβάσει νωρίτερα σου προκαλείται το ενδιαφέρον και αρχίζεις να το ψάχνεις.

Στην πορεία προστέθηκε και το προσωπικό ενδιαφέρον.

Η ιστορία της δικής μου οικογένειας και κάποιων μελών της που στα δύσκολα χρόνια βρέθηκαν πρόσφυγες στη Ρωσία.

Το μνημείο για τους Έλληνες θύματα των Σταλινικών Διώξεων στο Μαγκαντάν (πρωτοβουλία Ι. Σαββίδη).

Έτσι, χάρις και στην έρευνα του Ιβαν Τζουχα ανακάλυψα τον Κυριάκο Ευτυχίδη του Χαράλαμπου από τη Βαρενού (το χωριό μου στον Πόντο) που εκτελέστηκε στην Κριμαία το 1938.

Μια περιστασιακή ενασχόληση στην αρχή μετατράπηκε στη συνέχεια σε έρευνα που κρατάει πάνω από είκοσι χρόνια τώρα.

Κυρίαρχο παραμένει η αναζήτηση της αλήθειας και η τοποθέτηση των γεγονότων στην πραγματική τους διάσταση.

Η υπερβολή δεν οδηγεί σε σωστά συμπεράσματα και ομολογώ ότι και ο ίδιος στο αρχικό στάδιο είχα πέσει θύμα της.

Βλέπετε ζούμε σε μια δυτική χώρα και είτε το θέλουμε είτε όχι κυρίαρχη στην ιστοριογραφία αλλά και στα αφηγήματα της εποχής είναι η «δυτική» άποψη.

Στην δύση όλοι μιλάνε για τις Σταλινικές διώξεις, τα εγκλήματα του Σταλινισμού κλπ αλλά ξεχνούν ή απλά δεν θυμούνται τη συνολική εικόνα.

Το 1937 ξεκίνησαν οι σταλινικές διώξεις κάτι που πάρα πολλοί γνωρίζουν.

Την ίδια χρονιά οι Ιάπωνες εισέβαλλαν στην Μαντζουρία.

Πόσες αναφορές διαβάσατε για τα τουλάχιστον 20πλάσια θύματα του ιαπωνικού μιλιταρισμού;

Γιατί αποφασίστηκε από τον Στάλιν να εκδιωχθούν οι Έλληνες;

Είναι ένα ερώτημα που το θέτουν πολλοί ερευνητές απαντώντας πάντα υποθετικά και φυσικά υποκειμενικά.

Βέβαια η οποιαδήποτε απάντηση θα πρέπει να συνδέετε με την ιστορία, τις καταστάσεις και τα γεγονότα της εποχής.

Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσε να αποτελεί δικαιολογία για το έγκλημα.

Οι μαζικές διώξεις αυτής της περιόδου, αποτελούν μια σειρά κεντρικά κατευθυνόμενων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων ενάντια σε διαφορετικές κατηγορίες πληθυσμού, που αντιμετωπίζονταν από την ηγεσία της ΕΣΣΔ ως πιθανοί ή πραγματικοί εχθροί του καθεστώτος.

Με τον ερευνητή Ιβάν Τζουχά στο γραφείο του στο Γκελεντζικ.

Αυτές οι επιχειρήσεις, άρχισαν τον Ιούλιο – Αύγουστο του 1937 και συνεχίσθηκαν μέχρι το Νοέμβριο του 1938, όταν και πάλι κεντρικά, με διάταγμα της Μόσχας, σταμάτησαν.

Έτσι τα έτη 1937 και 1938 πραγματοποιήθηκαν μια σειρά «εθνικών» όπως ονομάσθηκαν επιχειρήσεων με σκοπό να προφυλάξουν το ολοκληρωτικό καθεστώς από την «Πέμπτη φάλαγγα».

Σε σύλληψη υπόκειντο κύρια οι εκπρόσωποι αυτών των εθνικοτήτων, των οποίων η δραστηριότητα, άμεσα ή έμμεσα σχετίζονταν με τη δημιουργία επαφών με το εξωτερικό, των οποίων η ιστορική πατρίδα αποτελούσε κίνδυνο για τη Σοβιετική Ένωση.

Τα σύνορα της ΕΣΣΔ, σύμφωνα με την άποψη του Στάλιν, αποτελούσαν την πρώτη γραμμή του μετώπου, και όλοι όσοι την περνούσαν, αποτελούσαν πραγματικούς ή πιθανούς εχθρούς.

Οι «εθνικές» επιχειρήσεις πραγματοποιήθηκαν σε «σειρές» πρακτικά όλων των χωρών της «εχθρικής περικύκλωσης».

Το κύριο κριτήριο «εγκληματικότητας» αποτελούσε η ύπαρξη οποιασδήποτε σχέσης με ξένο κράτος, ενώ η εθνικότητα αποτελούσε κριτήριο υποψίας.

Ο Στάλιν θεωρούσε και σε ορισμένες περιπτώσεις όχι άδικα, ότι οι ξένες εθνικότητες αποτελούσαν τον κατ’ εξοχήν χώρο που θα μπορούσε να τροφοδοτήσει την κατασκοπεία και τη δολιοφθορά.

Φυσικά από αυτό τον μακρύ κατάλογο των κατοίκων της Σοβιετικής Ένωσης που διώχθηκαν με μόνο κριτήριο την εθνικότητά τους, δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν και οι Έλληνες.

Οι πιθανοί λόγοι. Η Ελλάδα είχε φασιστικό καθεστώς (Δικτατορία Μεταξά) που καταδίωκε το κομμουνιστικό κόμμα. Είχε συμμετάσχει στην εξωτερική επέμβαση.

Οι Έλληνες που ζούσαν στα εδάφη της τότε Σοβιετικής Ένωσης συνέχιζαν να διατηρούν την ελληνική ιθαγένεια.

Ανέπτυσσαν οικονομική δραστηριότητα. Ανέπτυσσαν δραστηριότητα με εθνικά χαρακτηριστικά – εκκλησίες, ελληνικά θέατρα, ελληνικές εφημερίδες, ελληνικά σχολεία.

Υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για τους Έλληνες; Πόσοι στάλθηκαν εξορία και πόσοι έχασαν τη ζωή τους;

Σήμερα μπορούμε πλέον να δώσουμε ένα αριθμό διωχθέντων και εκτελεσμένων που πλησιάζει κατά ένα 90% την πραγματικότητα και απέχει κατά πολύ από τα αρχικούς μεγάλους αριθμούς.

Επισημαίνω και πάλι ότι όλες οι επιχειρήσεις διώξεων καθορίζονταν και οργανώνονταν κεντρικά.

Καθοριζόταν εκ των προτέρων ο αριθμός των ατόμων που θα έπρεπε να συλληφθεί, καθώς και το ποσοστό αυτών που έπρεπε να εκτελεστούν ή να σταλούν σε καταναγκαστικά έργα.

Ο αριθμός μεγάλωνε βέβαια λόγω του «ενθουσιασμού» στην εκτέλεση του πλάνου από τα τοπικά όργανα εξουσίας.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, την περίοδο 1937 – 1938 (Μεγάλος τρόμος) με πολιτικά ή και εθνικά κριτήρια συνελήφθησαν συνολικά 1.372.382 άτομα.

Από αυτούς εκτελέστηκαν 682.692 άτομα. Οι αριθμοί βέβαια αμφισβητούνται προς τα πάνω, αλλά μάλλον αυτός ο αριθμός είναι ρεαλιστικός.

Υπολογίζεται, ότι με εθνικά κριτήρια συνελήφθησαν γύρω στις 14 χιλ. Έλληνες. Πιστοποιημένα με ονόματα εκτελέσθηκαν 11.667 Έλληνες.

Η «Ελληνική Επιχείρηση» της ΝΚΒΔ ήταν αναλογικά με τα ποσοστά εκτελεσμένων – καταδικασμένων σε καταναγκαστικά έργα, η πιο αιματοβαμμένη.

Κάποιοι υποστήριξαν ότι οι Έλληνες που εκδιώχτηκαν είχαν κατηγορηθεί ως συνεργάτες των Γερμανών ναζί… Συμφωνείτε με αυτή την εκδοχή;

Δεν υπάρχει Έλληνας που συνεργάσθηκε με τους ναζί. Αυτό είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο.

Οι αιτιάσεις αφορούν στη δεύτερη και τρίτη περίοδο των διώξεων, στις μετακινήσεις – εξορίσεις πληθυσμών κατά το 1942, αλλά και την περίοδο 1944-45.

Στην πρώτη τον περιπτώσεων το 1942. Οι Σοβιετικοί μετακινούσαν πληθυσμούς κατά την προέλαση των Γερμανών από τις υπό κατάληψη περιοχές.

Η άποψή μου είναι, ότι ουσιαστικά πρόκειται για διαδικασία εκκένωσης που θεωρήθηκε δίωξη όταν αργότερα και με την απελευθέρωση αυτών των εδαφών δεν επιτράπηκε στους Έλληνες η επιστροφή τους εκεί.

Στην περίοδο 1944–45 είχαμε τις εξορίες των Ελλήνων από την περιοχή της Κριμαίας και του Κουμπάν στο Ουζμπεκιστάν και αργότερα το 1949 από την Αμπχαζία στο Καζαχστάν.

Όσον αφορά στην απόφαση για την εξορία των Ελλήνων της Κριμαίας, είναι μια κοινή απόφαση που αφορά τους Τάταρους της Κριμαίας, τους Αρμένιους της Κριμαίας και τους Έλληνες και υπογράφεται από τον ίδιο τον Λαυρέντι Μπέρια.

Για τους μεν δύο πρώτους, Τάταρους και Αρμένιους, υπάρχει ως λόγος η συνεργασία με τους Γερμανούς που είναι πραγματικός, για δε τους Έλληνες αναφέρεται ως λόγος η ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων την περίοδο της γερμανικής κατοχής κάτι που επίσης είναι ψευδές.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ελληνικό χωριό Λάκοι στην Κριμαία που έγινε γνωστό για το ολοκαύτωμά του από τους Γερμανούς και τους Τάταρους συνεργάτες τους.

Με την απελευθέρωση οι επιζώντες κάτοικοί του εξορίσθηκαν ως Έλληνες… «για την ανάπτυξη οικονομικής δραστηριότητας την περίοδο της κατοχής»;;; Αστείο – τραγικό για τις μοίρες των ανθρώπων.

Στην Αμπχαζία οι λόγοι ίσως και να ήταν περισσότερο προσωπικοί του ίδιου του Στάλιν μια που με την εξορία στο Καζαχστάν οι όποιες περιουσίες των Ελλήνων πέρασαν στα χέρια Γεωργιανών και Αμπχάζιων στελεχών του κόμματος.

Οι εξορίες επίσης άριστα οργανωμένες είχαν ως κίνητρο κύρια την ανακατανομή έμπειρου εργατικού δυναμικού.

Φυσικά κατά καιρούς έχουν δημιουργηθεί μύθοι που αφορούν τις διώξεις αυτής της περιόδου που τροφοδοτούνται κύρια από τις αφηγήσεις των ανθρώπων που τις έχουν υποστεί.

Ανθρώπων που έζησαν τις διώξεις ως παιδιά και νέοι την εποχή εκείνη.

Π.χ. τους στοίβαζαν σε βαγόνια για τα ζώα, δεν τρέφονταν και πέθαιναν στο δρόμο, έφταναν και τους πετούσαν στην έρημο.

Η αλήθεια απέχει κατά πολύ. Οι μετακινήσεις – εξορίες του πληθυσμού ήταν οργανωμένες επιχειρήσεις.

Στα μεγάλα εμπορικά βαγόνια μπαίναν 46 άτομα, στα μικρά 26. Τρέφονταν καθ’ οδόν.

Η όποια απώλεια ανθρώπινης ζωής κατά τη διάρκεια της μεταφοράς αποτελούσε έκτακτο γεγονός με άμεσες συνέπειες για τον επικεφαλή του συρμού.

Σε καμία περίπτωση στον τόπο εξορίας οι μεταφερόμενοι δε μείναν άστεγοι κατά την άφιξή τους.

Υπήρχαν περιοχές όπου οι ντόπιοι υποδέχθηκαν καλά τους Έλληνες, όπως στο Καζαχστάν και το Ουζμπεκιστάν και άλλες όπως στα Ουράλια που αντιμετώπισαν σκληρή εχθρότητα.

Όλα αυτά βέβαια σε καμία περίπτωση δεν αναιρούν τη βαρύτητα του άδικου και αναίτιου της πράξης. Δεν αναιρούν το γεγονός της δίωξης.

Γιατί αυτό το ιστορικό γεγονός δεν έχει αναδειχθεί στην Ελλάδα;

Θα απαντήσω αντιστρέφοντας την ερώτηση. Ποιο γεγονός της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού έχει αναδειχθεί; Μήπως η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου;

Δυστυχώς η ελληνική ιστοριογραφία, δέσμια εξαρτήσεων από την εκάστοτε εξουσία ασχολείται με ότι της επιτρέπουν να ασχοληθεί ή να αναδείξει.

Πολλά απ αυτά τα γεγονότα, γεγονότα της Ιστορίας των Ελλήνων δεν βολεύουν πολιτικά τις εκάστοτε κυβερνήσεις, την εξωτερική τους πολιτική, τις σχέσεις με άλλα κόμματα στο εσωτερικό. Γιατί να ξύσουν πληγές;

Φυσικά υπάρχουν και οι φωτεινές εξαιρέσεις αλλά δυστυχώς λίγες.

Ο οργανωμένος ποντιακός ελληνισμός γιατί δεν πρωτοστατεί έτσι ώστε να γίνει γνωστή αυτή η ιστορία;

Ο Ποντιακός Ελληνισμός αγωνίζεται για να συμφωνήσει να κάνει κοινή εκδήλωση για τη Γενοκτονία και δεν τα καταφέρνει.

Υπάρχει ένα κομμάτι του που αρνείται την ύπαρξη των διώξεων. Στον χώρο υπάρχει πολυδιάσπαση και πολιτική διάσπαση.

Ολόκληρα κομμάτια της ιστορίας μας αγνοούνται και αποσιωπώνται γιατί ξύνουν πληγές, γιατί εντείνουν πάθη γιατί κάποιοι θεωρούν ότι με τη λήθη επιτυγχάνεται η εθνική συμφιλίωση.

Προσωπικά δε θεωρώ ότι τα κομμάτια της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού αφορούν μόνο Ποντιακούς Συλλόγους και Ομοσπονδίες, είναι κομμάτια της ιστορίας της Ελλάδας και ολόκληρου του Ελληνισμού. Μια συζήτηση όμως, τουλάχιστον θα ωφελούσε.