Κωνστ. Φίλης: Η Τουρκία εισέρχεται σε κατάσταση οιονεί αστάθειας – Τριχοτομημένη και εύθραυστη

Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φίλης μίλησε στην “Αυγή” για την επόμενη ημέρα του δημοψηφίσματος στην Τουρκία, περιγράφοντας μια χώρα τριχοτομημένη, “εύθραυστη” και βαθιά διχασμένη.

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι μια νίκη για τον Ερντογάν, αλλά με πολλούς αστερίσκους, σημειώνει ο Κωνσταντίνος Φίλης.

Επιβεβαιώνει ότι ουσιαστικά η χώρα είναι τριχοτομημένη μεταξύ κεμαλιστών – φιλελεύθερων, ερντογανικών – οπαδών του ΑΚΡ και Κούρδων, λέει ο Έλληνας καθηγητής και συνεχίζει.

Υπάρχει βέβαια και ένα νέο στοιχείο: Μέχρι πρότινος οι συντηρητικοί θρησκευόμενοι Κούρδοι ψήφιζαν ΑΚΡ, αλλά φαίνεται από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ότι η δαιμονοποίηση του κουρδικού στοιχείου τούς υποχρέωσε να ψηφίσουν με εθνοτικά χαρακτηριστικά αυτή τη φορά, όχι θρησκευτικά ή ιδεολογικά.

Η πολιτική Ερντογάν απέναντι στο κουρδικό στοιχείο και η εμπόλεμη κατάσταση στα νοτιοανατολικά της χώρας δεν επηρέασαν το εκλογικό σώμα.

Υπάρχει επίσης θέμα όσον αφορά την άθροιση των δυνάμεων ΑΚΡ και εθνικιστών του Μπαχτσελί.

Στις εκλογές του 2015 το συνδυαστικό ποσοστό τους υπερέβαινε το 65%, αλλά το «ναι» συγκέντρωσε μόλις λίγο παραπάνω από 51%, πράγμα που σημαίνει ότι το εθνικιστικό στρατόπεδο πιθανότητα τάχθηκε κατά μεγάλη πλειοψηφία εναντίον της προτεινόμενης συνταγματικής μεταρρύθμισης.

Δεν θα προκαλούσε εντύπωση αν το επόμενο διάστημα βλέπαμε μια απορρόφηση ενός τμήματος των εθνικιστών από το ΑΚΡ.

Από τη στιγμή που επικράτησε το «ναι», βραχυπρόθεσμα η θέση του Ερντογάν μοιάζει να είναι ενισχυμένη.

Στην πραγματικότητα, όμως, αν δεν αποφασίσει να επιχειρήσει τη συμφιλίωση στη διχασμένη τουρκική κοινωνία, μεγάλη ευθύνη για την οποία φέρει ο ίδιος, τα πράγματα θα χειροτερέψουν.

Δεν δίνω μεγάλη σημασία στις συμφιλιωτικές δηλώσεις.

Η εκτίμησή μου είναι -και το θεωρώ περίπου δεδομένο- ο Ερντογάν θα επιλέξει να συνεχίσει στον δρόμο της πόλωσης και της δαιμονοποίησης οποιασδήποτε φωνής αποτελεί εμπόδιο στην ευόδωση των επιδιώξεών του.

Μόνο με αυτό τον τρόπο θα επιχειρήσει να ελέγξει την κατάσταση, αντιλαμβανόμενος ότι έχει σπείρει τον διχασμό σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακόμα κι αν το επιθυμούσε, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να αντιστρέψει την κατάσταση.

Υπάρχουν δύο στοιχεία για να κρίνουμε την πορεία της επόμενης ημέρας στην Τουρκία, ένα τακτικό και ένα στρατηγικό:

Το πρώτο είναι η απόφαση για την τρίμηνη παράταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης.

Οι ελπίδες όσων πιστεύουν ότι ο Ερντογάν μπορεί να ακολουθήσει μια πιο μετριοπαθή και συμφιλιωτική πολιτική διαψεύδονται.

Η επέκταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης σημαίνει ουσιαστικά κατάργηση του κράτους δικαίου.

Το στρατηγικό στοιχείο έχει να κάνει με το αν ο Ερντογάν κάνει την έκπληξη και αποφασίσει να αναβιώσει με κάποιον τρόπο την ειρηνευτική διαδικασία με τους Κούρδους.

Αυτό δηλαδή που ο ίδιος είχε επιχειρήσει και ανατράπηκε εν μια νυκτί, όταν το καλοκαίρι του 2015 το φιλοκουρδικό HDP εισήλθε στο τουρκικό Κοινοβούλιο στερώντας από το ΑΚΡ την αυτοδυναμία. Έκτοτε, οι Κούρδοι έχουν μπει στο στόχαστρο…

Φοβάμαι πως η Τουρκία θα εισέλθει σε μια κατάσταση οιονεί αστάθειας.

Η αμφισβήτηση του Ερντογάν, από σιωπηλή που ήταν το προηγούμενο διάστημα, έγινε εμφανής μέσα από το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.

Δεν θα υπάρξουν βέβαια μαζικές αντιδράσεις, όμως η κατάσταση στη χώρα αυτή τη στιγμή είναι και θα παραμείνει οριακή, εξαιρετικά εύθραυστη.

Δεν ξέρω αν θα φτάσουμε σε μια εξέγερση ή σε κάτι άλλο.

Ας έχουμε όμως υπ’ όψιν τι έχει συμβεί από τον Ιούλιο του 2015 κι έπειτα σε σχέση με διώξεις, με μαζικές εκκαθαρίσεις, την κατάλυση του κράτους δικαίου, τον μη διαχωρισμό των εξουσιών.

Στον διεθνή στίβο, το δημοψήφισμα δεν αλλάζει κάτι σε σχέση με τις προτεραιότητες της Τουρκίας, που παραμένουν η αποτροπή της δυναμικής των Κούρδων της Συρίας και ο καθορισμός ενός modus operandi με τους Ρώσους και τους Αμερικανούς για να μπορέσει να ελέγξει την κινητικότητα του κουρδικού στοιχείου.

Αν δεν τα καταφέρει, θα μπορούσε κάλλιστα να στραφεί σε ένα πεδίο που βρίσκεται χαμηλά στην ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής της, αλλά στο οποίο μπορεί να προβάλλει ευκολότερα τις θέσεις της: Το Αιγαίο και το Κυπριακό.

Μάλιστα, υπάρχει μια σχετική ομοθυμία. Οι κεμαλιστές, π.χ., ενώ ασκούν σφοδρή κριτική στον Ερντογάν για την πολιτική του στη Μέση Ανατολή, την ίδια στιγμή τον σιγοντάρουν ή ακόμα και τον επικρίνουν γιατί δεν έχει κινηθεί με μεγαλύτερο δυναμισμό έναντι της Ελλάδας.

Αυτό βέβαια μπορεί να συνεχιστεί καθόσον η Τουρκία αποσταθεροποιείται και συνεχίζει να έχει προβλήματα στη Μέση Ανατολή.

Ενδεχομένως να δούμε την Άγκυρα να κινείται το επόμενο διάστημα με μια ακόμα πιο μαξιμαλιστική και λιγότερο συμβιβαστική ατζέντα έναντι της Ελλάδας στο Αιγαίο και στο Κυπριακό.

Όσον αφορά την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, υπάρχει μια ευκαιρία να μην επέλθει οριστική ρήξη στις σχέσεις της με την Ε.Ε. και να δοθεί έμφαση στα σημεία που ενώνουν τις δύο πλευρές, όπως η οικονομία, το εμπόριο, οι επενδύσεις, η ενέργεια αλλά και η ανάσχεση των προσφυγικών ροών. Άλλωστε, η χειμαζόμενη τουρκική οικονομία έχει ανάγκη από άμεσες ξένες επενδύσεις, καταλήγει ο Κωνσταντίνος Φίλης.

Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνητικών Προγραμμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Πάντειου Πανεπιστημίου, μέλος του Ελληνοτουρκικού Φόρουμ.