Η γοητεία της φιλοσοφίας…

Η ασίγαστη φιλοσοφική όρεξη, η αμείλικτη κριτική στάση και τάση του φιλοσοφείν, η κοπιώδης απόπειρα να διατυπώσει η φιλοσοφία μια γενική θεωρία και να φθάσει σε μια ολική γνώση, κυρίως να ερμηνεύσει και έτσι να δώσει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη, όλα αυτά καθιστούν το φιλόσοφο λογισμό μια από τις αποφασιστικές εκείνες δυνάμεις που επεμβαίνουν δραστικά στο ιστορικό γίγνεσθαι και διαμορφώνουν τη ζωή.

Η γνήσια φιλοσοφία δεν αποξενώνεται, αλλά θεμελιώνεται επάνω στη ζωή. Αναβλύζει από τις εμπειρίες της, από την αινιγματικότητά της, από τα μεγάλα προβλήματά της και γίνεται κοφτερή συνείδηση για τη ζωή. Ο φιλόσοφος -και όχι μόνο ο ειδικός παρά κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος- θεωρεί κατά πρόσωπο τη γέννηση και το θάνατο, την ελευθερία και τον εξαναγκασμό, την ευθύνη και την ενοχή, την αγάπη και το μίσος, την αλήθεια και την πλάνη, το καλό και το κακό. Βυθίζεται σε αγωνιώδη περισυλλογή και αναζητεί την αιτία. Αποφασίζει για την ουσία της ζωής και την αξία της. Η φιλοσοφία γίνεται έτσι ο επιούσιος άρτος της ζωής, ο αναπόφευκτος.

Όμως η φιλοσοφία δεν παρατηρεί ανίσχυρη. Η φιλοσοφία κινεί τη ζωή και είναι ο ταραξίας της. Όλα σχεδόν τα ιδεολογικά και κοινωνιολογικά ρεύματα που κυριαρχούν και στηρίζουν ή κλονίζουν την εποχή μας και τη ζωή μας, καθορίζουν και προσδιορίζουν την πορεία της ιστορίας, είναι φιλοσοφικά. Στο κέντρο των πολιτικών αντιθέσεων βρίσκεται η φιλοσοφία, ενώ ιδιαίτερα βαρυσήμαντη είναι η κοινωνική λειτουργία της φιλοσοφίας. Η φιλοσοφία άλλωστε με την πειστική της ρώμη αγωνίζεται για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου και την ελευθερία του, δηλαδή για την αλήθεια.

Η φιλοσοφία εξάλλου με την ψυχραιμία του λόγου της και την ηθική της σύννοια, την πρακτική της περίσκεψη και την ήπια θέρμη της, ανοίγει δρόμους, ερευνά ή και σχεδιάζει συστήματα θεσμών που να ασφαλίζουν την ανεξαρτησία και την πρόοδο του ανθρώπου, δίχως βέβαια να τον απανθρωπίζουν. Η “αληθινή πολιτική δεν μπορεί να κάνει βήμα χωρίς να έχει προηγουμένως υποβάλλει τα σέβη της στην ηθική”, λέγει ο Καντ. Χωρίς πάλι την ηθική, θεμελιώδη κλάδο που ονομάζεται πρακτική φιλοσοφία, η διάδοση των αξιών, η γνωριμία των ανθρώπων μ’ αυτές και η τήρησή τους θα ήταν αδύνατες. Η άγνοια πολλές φορές είναι υπεύθυνη για τα ηθικά σφάλματα. “Ουδείς εκών κακός”, δίδασκε ο Σωκράτης.

Υπήρχαν άλλωστε φιλόσοφοι – για να παραλείψω τους μεγάλους Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Σοπενχάουερ και Καντ- οι οποίοι δεν επεδίωξαν απλώς να ερμηνεύσουν , αλλά με τις φιλοσοφικές τους απόψεις επιχείρησαν να αλλάξουν τον κόσμο. Θεώρησαν πρακτική υπόθεση τη φιλοσοφία και την έβλεπαν ως μέσον και όργανο διαμόρφωσης της ζωής, τέχνη ζωής, ars vitae κατά τον Κικέρωνα.

Η σπουδή της φιλοσοφίας επιπρόσθετα αποβλέπει πρώτα στην άρση της πνευματικής αργίας. Οκνηρία και ερίζουσα φλυαρία είναι τα γνωρίσματα του ανθρώπου εκείνου που δεν μετέλαβε από φιλοσοφική παιδεία. Την ερευνητική ατολμία η δράση του φιλοσοφικού λόγου μετατρέπει σε εργασία και την εριστική κενολογία σε “σιωπηλό” διάλογο. Από αυτόν θα βλαστήσει και ο “εν φωνή” διάλογος, ανύπτωτη ερώτηση και ασίγαστη διαλεκτική απορία. Και ο διάλογος με τον ίδιο τον εαυτό μας. Να γεωργήσει όλες τις μορφές διαλόγου, τούτο είναι το πρωταρχικό μέλημα της φιλοσοφίας.

Από τη νωθρή βεβαιότητα της αυτονόητης γνώσης οδηγεί η φιλοσοφία στη λυτρωτική συνείδηση της καρπερής αμφιβολίας. Το ανθρώπινο “εγώ” ζει το πρόβλημα της έρευνας και το βιώνει ως ένταση ανάμεσα στη γνώση και στην άγνοια. Η ένταση αυτή το συγκρατεί ώστε ούτε στην αρχική του θέση να επανέλθει, στη γνώση της γνώσης του και στην αφελή βεβαιότητα του, δηλαδή στην άγνοια της άγνοιάς του, ούτε σε πλήρη άγνοια να περιπέσει. Σε απόλυτη αγνωσία. Αλλά να ωθηθεί στη γνώση της γνώσης και της άγνοιάς του. Να περιέλθει δηλαδή σε απορία. Γνώση της γνώσης, γνώση της άγνοιας και γνώση της γνώσης και της άγνοιας, είναι τα στάδια, οι βαθμίδες που ανεβαίνει το “εγώ” για να επιτύχει την αυτογνωσία του.

Η αυτογνωσία και η αυτοσυνειδησία είναι μια μορφή εσωτερικής πληρότητας πολύ ανήσυχη και σκληρή. Η αυτογνωσία και η αυτοσυνειδησία εξολοθρεύεται μόλις ο αγώνας για τη διαρκή κατοχή της σταματήσει. Την κατέχουμε μόνον υπό την έννοια της ατελεύτητης προσπάθειας. Η αυτοσυνειδησία βέβαια είναι μια κοφτερή επίγνωση ελλείψεως ενός “ούπω είδα” και ένα κριτήριο για την ποιότητα του ανθρώπινου είναι. Το φιλόσοφο όμως πρέπει να πυρώνει όχι μόνον η έγνοια για την καλλιέργεια του ατομικού “εγώ”, αλλά και για τη διαμόρφωση της κοινωνικής ζωής, η οποία σήμερα είναι σαν να κρατά σφυρί και να θέλει να θρυμματίσει με αυτό κάθε δεσμό, κάθε αξία, κάθε αρετή, κάθε είδος ορθής επικοινωνίας. Οι άνθρωποι δεν συνεννοούνται, δεν ανταποκρίνονται, ουσιαστικά δεν συνυπάρχουν, αλλά απλώς γειτνιάζουν. Έρημες παρουσίες ανάμεσα σε άπειρο πλήθος.

Και είναι μέγιστο καθήκον της φιλοσοφίας να απαντήσει θετικά στο αίτημα της επικοινωνίας, ένα αίτημα που προκαλεί ανήκουστους ηθικούς, αισθητικούς, θρησκευτικούς, οικονομικούς, επιστημονικούς και πολιτικούς πόνους, γιατί είναι ευρύτατο αίτημα και βαθύτατο. Το cogito ergo sum του Ντεκάρτ έγινε respondeo ergo sum, δηλαδή υπάρχω όχι μόνο σκεπτόμενος, αλλά επικοινωνών.

Απροσδιόριστη η τροπή της ζωής “ως βουλήσεως” οδηγεί συχνά στη ματαιοπονία, γιατί το βάθος του ανθρώπινου ελαύνεται από τη μυστική αφετηρία. Υπάρχει όμως η λύτρωση, η οποία βρίσκεται στην απαρχή της “βουλήσεως”, στο στοχασμό και στη γοητεία της φιλοσοφίας…

Μοιραστείτε το άρθρο με τους φίλους σας από το google+