Η «Βυζαντινή Αυτοκρατορία» είναι ψέμα – Το κράτος λεγόταν Ρωμαϊκό και η αυτοκρατορία Ρωμαϊκή

Ο όρος «βυζαντινός» είναι ένας νεολογισμός που εισήγαγε το 1562 ο ιστορικός Ιερώνυμος Βολφ (Hieronymus Wolf, 1516-1580), τότε βιβλιοθηκάριος και γραμματέας στον οίκο των ισχυρών τραπεζιτών Fugger στην Αυγούστα (Augsburg).

Ο Βολφ, ο οποίος επέδειξε μεγάλο ζήλο τόσο για τους Βυζαντινούς όσο και για τους κλασικούς συγγραφείς, είδε τη βυζαντινή ιστορία ως ένα ιδιαίτερο και ανεξάρτητο τμήμα της γενικής ιστορίας και συνέλαβε την ιδέα ενός Corpus Historiae Byzantinae (Σώμα βυζαντινής ιστορίας) που θα περιλάμβανε έργα Βυζαντινών ιστορικών από την εποχή του Κωνσταντίνου του Μεγάλου, μέχρι τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο.

Κατόπιν, τον όρο «βυζαντινός» καθιέρωσε ένας πολύ σημαντικός Γάλλος λόγιος και εκδότης, ο Ιησουίτης Φίλιππος Λαμπέ, 1607-1667, ο οποίος προλόγισε το δικό του σώμα κειμένων βυζαντινής ιστορίας, με τις λέξεις: «De Byzantinae historiae scriptoribus…».

Όταν εκδόθηκε ο πρώτος τόμος αυτής της συλλογής, δημοσίευσε μια έκκληση προς όλους τους λάτρεις της βυζαντινής Ιστορίας, με την οποία τόνιζε τη σημασία της ιστορίας της Ανατολικής Ελληνικής Αυτοκρατορίας «της τόσο εκπληκτικής σε γεγονότα, τόσο δελεαστικής σε ποικιλία και τόσο αξιόλογης για την μακραίωνή της διάρκεια».

Στα 1680 ο Γάλλος ιστορικός, φιλόλογος, αρχαιολόγος, νομισματολόγος και εκδότης Κάρολος Δουκάγγιος χρησιμοποίησε τον όρο για να τιτλοφορήσει το ιστορικό του βιβλίο Historia Byzantina, που πραγματευόταν την ιστορία του κράτους της Κωνσταντινούπολης.

Η προέλευση αυτής της ονομασίας αυτής βρίσκεται στο ότι η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας κτίστηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου, της αρχαίας πόλης της νοτιοανατολικής Θράκης στο Βόσπορο, που είχε ιδρυθεί το 659 π.Χ. από ομάδα Μεγαρέων αποικιστών με αρχηγό το Βύζαντα, στον οποίο η πόλη όφειλε και την ονομασία της.

Οι αρχαΐζοντες Βυζαντινοί συγγραφείς συχνά ονομάζουν Βυζάντιο την Κωνσταντινούπολη, όνομα που τελικά κατέληξε να δηλώνει το σύνολο του κράτους.

Η επέκταση αυτή της σημασίας του όρου «Βυζάντιο», δείχνει και τον πρωταρχικό ρόλο που διαδραμάτισε σε όλη τη βυζαντινή ιστορία ο κόσμος της Κωνσταντινούπολης.

Η ορολογία αυτή, ωστόσο, δεν χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια ύπαρξης της λεγόμενης Βυζαντινής, ή ορθότερα Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Οι κάτοικοί της ονόμαζαν τους εαυτούς τους Ρωμαίους, («Ρωμηοί» έλεγαν οι Έλληνες, «Ρουμ» οι Άραβες και οι μεσανατολίτες) το κράτος τους ονομαζόταν «Ρωμανία», «Ρωμαΐς», «Ρωμαίων κράτος» ή «Ρωμαίων πολιτεία», ο εκάστοτε αυτοκράτορας Βασιλεύς Ρωμαίων, ενώ η πρωτεύουσά τους, η Κωνσταντινούπολη, ήταν γνωστή και ως Νέα Ρώμη.