Ελευθεροτεκτονισμός και ελληνικές συνωμοτικές οργανώσεις πριν το 1821

Μεταξύ των ατελών αποπειρών πρωτογενούς συνωμοτικής συσπείρωσης ξεχωρίζουν τρεις αλλεπάλληλοι σταθμοί μιας κοινής οργανωτικής αλυσίδας:

Πρώτα το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» των Παρισίων, και εν συνεχεία η «Φιλόμουσος Εταιρεία» των Αθηνών και η διάδοχος αυτής «Φιλόμουσος Εταιρεία» της Βιέννης.

Από τα τρία προηγούμενα εγχειρήματα, το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» των Παρισίων παρουσίαζε τις εκ πρώτης όψεως καλλίτερες προϋποθέσεις παραγωγικής επαναστατικής δραστηριότητας, λαμβανομένων υπόψη του τόπου, του χρόνου και των προθέσεων εκείνων που τεκμέρεται ότι υποστήριξαν τη βραχύχρονη, δυστυχώς, δράση του.

Η αλυσίδα άλλωστε των συνωμοτικών κρίκων που το διαδέχτηκε μέχρι τη Φιλική Εταιρεία αποδεικνύει ότι αυτό υπήρξε το θερμοκήπιο του προεπαναστατικού συνωμοτισμού.

Το «Ξενοδοχείο» ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1809 από τον θεσσαλονικιό λόγιο (λεξικογράφο) Γρηγόριο Ζαλύκη ή Ζαλύκογλου, διπλωματικόν εκπρόσωπο στη Γαλλία του ηγεμόνα της Βλαχίας Σκαρλάτου (Αλεξάνδρου) Καλλιμάχη (1773-1821).

Οι εμπνευστές του και τα μέλη του ανήκαν όλοι στον φιλελεύθερο γαλλικό τεκτονισμό.

Πρόεδρος στο προδρομικό αυτό επαναστατικό ίδρυμα τοποθετήθηκε ο εκ των μεγαλυτέρων και δραστηριοτέρων φιλελλήνων της εποχής, Γάλλος αριστοκράτης, λόγιος και πρεσβευτής της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη (1785-1792) Marie Gabriel Florent Auguste de Choiseul-Gouffier (1752-1817).

Ταμίας στην οργάνωση ανέλαβε ο Έλληνας έμπορος στο Παρίσι Στέφανος Χατζημόσχος και μέλη της διοίκησης ο φαναριώτης πρίγκιπας Δημήτριος Κομνηνός – Υψηλάντης και ο νεαρός τότε σπουδαστής Αθανάσιος Τσακάλωφ, μετέπειτα μέλος της ιδρυτικής τριανδρίας της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό (Σκουφάς, Τσακάλωφ, Ξάνθος).

Στα μέλη της εταιρείας διδόταν κατά την ορκωμοσία χρυσό δακτυλίδι με εγχάρακτο το σύμβολο δύο συσφιγγομένων χειρών και γύρω τους τα κεφαλαία ψηφία Φ.Ε.Δ.Α., ως αρχικά των λέξεων «Φιλίας Ελληνικής Άρρηκτος Δεσμός».

Ο ιθύνων νους της οργάνωσης υπήρξε ο Γρ. Ζαλύκης ο οποίος κράτησε για τον εαυτό του τη θέση του γραμματέα και, ως αναπληρωτής του μεγαλόσχημου Γάλλου προέδρου, ενεργούσε ως υπεύθυνος «ξενοδόχος».

Αυτός διηύθυνε τις εργασίες του «καταστήματος», διατηρώντας παράλληλα τους δεσμούς με το αυτοκρατορικό περιβάλλον, το οποίο επόπτευε και συντόνιζε υπόγειες επαναστατικές πρωτοβουλίες σε όλες τις μεσογειακές χώρες.

Ο ίδιος ο Ναπολέων ενεθάρρυνε δραστήρια τη μυστική «εταιρική διπλωματία» που καλλιεργούσε το έδαφος υποδοχής των διπλωματικών και πολιτικοστρατιωτικών πρωτοβουλιών του σε επιλεγμένες περιοχές – στόχους.

Η Ελλάδα ήταν μια από αυτές, από την εποχή του πρωτοπόρου Ρήγα.

Η δραστηριότητα του «ξενοδοχείου» ήταν βεβαίως προσχηματικά μορφωτική, αλλά στην πράξη το «κατάστημα» είχε καταφέρει να προωθήσει σημαντική στρατιωτική βοήθεια στις ελληνικές ένοπλες ομάδες (40.000 τυφέκια στον Μοριά, την Ήπειρο και τη Μακεδονία).

Παναγιώτης Γεννηματάς (1949-2022).

Κριτικές Ματιές στο 1821. Η κατασκευή της μετεπαναστατικής εθνικής ιδεολογίας

Εκδόσεις iWrite (σειρά Lux Orbis), 2022

Στην εικόνα ένα μικρό απόσπασμα εθνικού επαναστατικού ύμνου, ο οποίος εκτυπώθηκε στον Μοριά τον Μάρτιο του 1821 και κυκλοφόρησε υπό τον τίτλο «Ωδή Πολεμιστήριος».