Όταν οι προϊστορικοί γεωργοί εισέβαλαν στη Σκανδιναβία

Πώς άραγε εξαπλώθηκε η γεωργία σε όλο τον πλανήτη τα τελευταία 10.000 χρόνια; Το ένα ενδεχόμενο είναι να διαδόθηκε σε μια πολιτιστική ανταλλαγή «στόμα με στόμα». Το άλλο είναι να μεταφέρθηκε η γεωργική τεχνογνωσία από τους ίδιους τους αγρότες που μετανάστευσαν από τη Μέση Ανατολή, λίκνο των πρώτων γεωργών.

Γενετική μελέτη που συγκρίνει το DNA των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών και των γεωργών της Σκανδιναβίας δίνει τώρα στήριξη στην υπόθεση ότι οι γεωργοί σταδιακά εκτόπισαν τους προηγούμενους πληθυσμούς της Ευρώπης.

Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Ουψάλα στη Σουηδία ανέκτησαν DNA από 11 σκελετούς της Εποχής του Λίθου στη Σκανδιναβία που χρονολογούνται στα 5 έως 7 χιλιάδες χρόνια. Οι τέσσερις είχαν βρεθεί σε οικισμούς αγροτών, οι υπόλοιποι από κοινότητες κυνηγών-τροφοσυλεκτών που ζούσαν στα παράλια.

Το πρώτο σημαντικό εύρημα από τη σύγκριση των γενετικών αλληλουχιών είναι ότι οι δύο ομάδες (κυνηγοί και γεωργοί) είχαν διαφορετική καταγωγή, και μάλιστα διέφεραν μεταξύ τους περισσότερο από ό,τι διαφέρουν οι σημερινοί Σκανδιναβοί από τους Ιταλούς.

Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι η γεωργία εξαπλώθηκε στην Ευρώπη -ή τουλάχιστον στη Σκανδιναβία- από μετανάστες γεωργούς και όχι μέσω κάποιας έμμεσης πολιτισμικής ανταλλαγής. Επιπλέον, οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες ήταν όλοι στενοί συγγενείς μεταξύ τους και παρουσίαζαν μικρότερη γενετική ποικιλότητα. «Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι οι τροφοσυλλέκτες ήταν πολύ λιγότεροι από ό,τι οι γεωργοί» εξηγεί ο Ματίας Γιάκομπσον, επικεφαλής της μελέτης που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science».

Μια πιθανή εξήγηση για το μικρό μέγεθος του πληθυσμού είναι ότι οι κυνηγοί ζούσαν σε μικρές, απομονωμένες κοινότητες. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι οι κυνηγοί ήταν ευάλωτοι σε ελλείψεις τροφίμων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κατάρρευση του πληθυσμού. Οι γεωργοί, αντίθετα, είχαν αποθέματα τροφής για τις δύσκολες μέρες, ένα πλεονέκτημα που κράτησε τον πληθυσμό σε υψηλά επίπεδα.

Η έρευνα δείχνει όμως ότι υπήρξε και κάποια επιμειξία ανάμεσα σε κυνηγούς και γεωργούς, η οποία όμως δεν ήταν αμφίδρομη: οι κυνηγοί φέρουν κάποια γονίδια των γεωργών, το αντίστροφο όμως δεν ισχύει. Και αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι κυνηγοί σταδιακά αφομοιώθηκαν από τους εισερχόμενους γεωργούς: οι γεωργοί πρέπει να δέχονταν τους κυνηγούς ως μέλη της οικογένειάς τους, ενώ το αντίστροφο πρέπει να συνέβαινε σπάνια ή καθόλου.

«Η ασύμμετρη ροή γονιδίων [προς τους κυνηγούς] δείχνει ότι οι πληθυσμοί των γεωργών αφομοίωσαν τους πληθυσμούς κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, τουλάχιστον εν μέρει» αναφέρει ο Δρ Γιάκομπσον. Τα αποτελέσματα της μελέτης βρίσκονται εξάλλου σε συμφωνία με προηγούμενες μελέτες για την εξάπλωση της γεωργίας στη Βόρεια Ευρώπη, οι οποίες απέδιδαν αυτή την εξάπλωση σε κύματα μετανάστευσης. Όπως φαίνεται, το μυστήριο της διάδοσης της γεωργίας έχει λυθεί, τουλάχιστον για την περίπτωση της Βόρειας Ευρώπης.