Η Σφαγή της Χίου του Ευγένιου Ντελακρουά

Πίνακας μεγάλων διαστάσεων, 4,19 μέτρα ύψος επί 3, 54. Βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και «αφηγείται» με τον δικό του τρόπο τη σφαγή και τα πάθη ενός υπόδουλου έθνους, προκαλώντας τον «θεατή» να πάρει το μέρος του θύματος. Δεν έχει καμιά ηρωική φιγούρα και δεν σε αφήνει να έχεις καμιά ελπίδα…

Περιγράφει με τον δικό του τρόπο τις στρατιωτικές επιθέσεις του Οθωμανικού Στρατού κατά των κατοίκων της Χίου που ξεκίνησαν στις 11 Απριλίου 1822.

Ο πίνακας με την σκληρή του περιγραφή και τις επιβλητικές του διαστάσεις συνέβαλε αποφασιστικά σε ένα κύμα συμπαράστασης προς τους Έλληνες τους οποίους θεώρησαν απόγονους και συνεχιστές των Αρχαίων Ελλήνων.

Συνήθως οι πίνακες ωραιοποιούν την Ιστορία, αυτός όμως διηγείται και διαμορφώνει την Ευρωπαϊκή Κοινή Γνώμη της Εποχής υπέρ των υπόδουλων Ελλήνων, άσχετα εάν τότε οι προύχοντες Έλληνες φάνηκαν διστακτικοί ή ενάντια στην Επανάσταση.

Με τη γη και τη θάλασσα ανάμεσα, τα πρόσωπα δημιουργούν δύο πυραμίδες. Μία δεξιά που φτάνει πιο ψηλά και μία αριστερά. Στο κέντρο, σαν σκιές δύο στρατιώτες.

Όταν τον ζωγράφισε, ο Ευγένιος Ντελακρουά (1798-1863) δεν ήταν γνωστός ακόμα και ήθελε με τον πίνακα αυτό που εκτέθηκε στο γνωστό «Salon» (Ετήσια Έκθεση της Σχολής καλών Τεχνών του Παρισιού) να δημιουργήσει εντυπώσεις. Στη συνέχεια ζωγράφισε και την «Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» (βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Μπορντό).

Η σφαγή της Χίου και η επακόλουθη ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη στις 6 Ιουνίου του ίδιου έτους, όταν κατόρθωσε να περάσει με τα πυρπολικά του μέσα στο λιμάνι της Χίου, δημιούργησαν ένα κύμα συμπάθειας στην Ευρώπη.

Τότε, ο ναύαρχος Καρά Αλής, και ενώ οι Τούρκοι γλεντούσαν στη ναυαρχίδα με αφορμή το Μπαϊράμ, το πυρπολικό του Κανάρη μετέδωσε τη φωτιά στην μπαρουταποθήκη της, τινάζοντας τα πάντα στον αέρα. 2.000 Τούρκοι βρήκαν το θάνατο μεταξύ των οποίων και ο ίδιος ο αρχηγός του στόλου, ο Καρά Αλής.

Η είδηση της σφαγής της Χίου έφτασε στις ευρωπαϊκές εφημερίδες από την Κωνσταντινούπολη μέσω του Οθωμανικού ταχυδρομείου και δημοσιεύθηκε αμέσως σε εφημερίδες της Αυστρίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας προκαλώντας έντονα αισθήματα συμπάθειας.

Ειδήσεις που έφτασαν από την Κωνσταντινούπολη τις επόμενες μέρες αναφέρουν τη δημόσια πώληση γυναικών και παιδιών από τη Χίο στα παζάρια της Πόλης. Για πολλούς εξ αυτών το τέλος ήταν τραγικό.

Η πλούσια ελληνική κοινότητα της Χίου:

Η καλλιέργεια της μαστίχας είχε φέρει πολλά πλούτη στον ελληνικό πληθυσμό της Χίου αλλά και πολλά προνόμια με αποτέλεσμα το νησί να ευημερεί και ο πληθυσμός να αυξάνεται.

Χαρακτηριστικό είναι πως την εποχή εκείνη είχε πάνω από 100 χιλιάδες κατοίκους. Μερικοί μιλούν και για 180.000, αν και ο αριθμός θεωρείται υπερβολικός.

Διαβάζουμε:

«Το Μάρτιο του 1822 η Χίος επαναστάτησε, όταν ο Αντώνιος Μπουρνιάς με διακόσιους άνδρες πήγαν στη Σάμο και κάλεσαν το Λυκούργο Λογοθέτη να συμμετάσχει στην επανάσταση της Χίου. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης ο Μπουρνιάς διαπληκτιζόταν με το Λογοθέτη (ο οποίος κατά το διάστημα που οι Τούρκοι ήταν κλεισμένοι στο φρούριο μεταχειριζόταν τους Χιώτες σαν κατακτημένους και τους ζητούσε χρήματα) για το ποιος είναι αρχηγός και ποιος υπαρχηγός. Η φιλονικία και η απερισκεψία του Α. Μπουρνιά (μισθοφόρος του Ναπολέοντα) οδήγησε στη Σφαγή και καταστροφή της Χίου. Ο δε Μπουρνιάς κατά την υποχώρηση εφώναζε το σύνθημα που είναι γνωστό στη Χίο … «ο σώζων εαυτόν σωθήτω»! Είναι δε τέτοια η ντροπή για τη συμφορά αυτή που δεν υπάρχει ούτε ένα μνημείο της σφαγής στη Χίο. Οι ιστορικοί έχουν επισημάνει ότι η άρχουσα τάξη του νησιού ήταν απρόθυμη να ενταχθεί στην ελληνική εξέγερση, φοβούμενη την απώλεια της ασφάλειας και της ευημερίας της. Παρ´ όλα αυτά ο Α. Μπουρνιάς προσπάθησε να κάνει επανάσταση με διακόσιους άνδρες συν τους άνδρες του Λ. Λογοθέτη».

Οι κινήσεις αυτές ξεσήκωσαν τον Σουλτάνο ο οποίος έστειλε τον στόλο υπό την ηγεσία του Καρά Αλί με 7.000 στρατιώτες.

Μόλις όμως έκανε την εμφάνισή του ο Οθωμανικός Στόλος, οι ελληνικές δυνάμεις το ‘βαλαν στα πόδια και αποχώρησαν από το νησί με εξαίρεση ένα τμήμα Ψαριανών που παρακολουθούσε από απόσταση τις κινήσεις των Οθωμανών.

Μην βρίσκοντας καμία αντίσταση, οι Οθωμανοί ξεκίνησαν τις λεηλασίες και τις σφαγές του άμαχου πληθυσμού, αν και δεν είχε συμμετάσχει στην εξέγερση…

Όπως αναφέρεται οι Οθωμανοί έκαψαν σπίτια και σκότωσαν όλα τα παιδιά κάτω των 3 ετών, όλους τους άνδρες από 12 ετών και πάνω, καθώς και όλες τις γυναίκες από 40 ετών και πάνω, με εξαίρεση αυτούς που ήταν πρόθυμοι να ασπαστούν το Ισλάμ. Τελικά, περισσότεροι από 40.000 κάτοικοι του νησιού σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν ενώ μεγάλο μέρος του πληθυσμού διέφυγε προς τα Ψαρά, τις Κυκλάδες και την Πελοπόννησο.

Οι σκηνές και οι αφηγήσεις είναι τρομακτικές. Μιλούν για κομμένα αυτιά και κεφάλια που τα διατηρούν σε άλμη και τα έστελναν στον Σουλτάνο ως απόδειξη της υποταγής τους ή ως απόδειξη της επιτυχίας τους.

Το βιβλίο της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών κάνει λόγο για 33.000 αιχμαλωτισμένες ψυχές και 33.000 σφαγμένους. Οι αριθμοί ωστόσο μπορεί να είναι ακόμα μεγαλύτεροι.

Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια του Ήλιου, «υπέρ τας τριάκοντα χιλιάδας εσφαγιάσθησαν ή εφονεύθησαν, 47 χιλιάδες εξηνδραποδίσθησαν και χιλιάδες γυναικοπαίδων μετεφέρθησαν αγεληδόν προς πώληση εις Ασίαν».

Η Χιός απελευθερώθηκε τελικά από τον ελληνικό στρατό στις 11 Νοεμβρίου του 1912.

Υ.Γ. Το 2009, ένα αντίγραφο του πίνακα εκτέθηκε στο τοπικό Βυζαντινό μουσείο της Χίου, αλλά αποσύρθηκε από το μουσείο το Νοέμβριο του 2009 στο πλαίσιο της βελτίωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η απομάκρυνση προκάλεσε ωστόσο αντιδράσεις.

Το πιθανότερο είναι ο πίνακας να βρίσκεται ακόμα αποθηκευμένος στο Οσμανίε Τζαμί, που ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού και στην 3η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στην περιοχή του Φραγκομαχαλή.