Financial Times: Η Ευρώπη χρειάζεται τη ρήξη για να επιβιώσει

Καθώς μπαίνουμε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας η Ευρωπαϊκή Ένωση διχάζεται από τρία ρήγματα. Το πρώτο χωρίζει τον επιτυχημένο Βορρά από τον χρεωμένο Νότο.

Το δεύτερο τον περιθωριακό ευρωσκεπτικισμό από το ευρώφιλο κέντρο.

Το τρίτο διαχωρίζει την κοινωνικά φιλελεύθερη Δύση από την αυξανόμενα αυταρχική Ανατολή. Αυτή είναι μια εικόνα αποσύνθεσης και διάσπασης, γράφει, μεταξύ άλλων, σε σημερινό του άρθρο στους Financial Times ο W. Münchau.

Σημειώνει ότι είναι δύσκολο να γίνουν προβλέψεις για το 2016. Υπάρχουν, φυσικά, πολλά γνωστά ρίσκα.

Το βρετανικό δημοψήφισμα για την συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η κατάρρευση στην Ελλάδα.

Ο οιονεί αφερέγγυος τραπεζικός τομέας στην Ιταλία και οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ Γερμανίας και περιφερειακών χωρών της ευρωζώνης για τη δημοσιονομική πολιτική.

Η έξαρση της τρομοκρατίας των τζιχαντιστών.

Η πολιτική αβεβαιότητα σε Ισπανία και Πορτογαλία. Η κρίση στην Ουκρανία, που απέχει πολύ από το να επιλυθεί.

Το σκάνδαλο της Volkswagen που έχει ξεθωριάζει στις συνειδήσεις, αλλά απειλεί να υπονομεύσει ένα από τα εναπομείναντα «μαξιλάρια» βιομηχανικής δύναμης της Ηπείρου.

Με τόσες κρίσεις ταυτόχρονα βρίσκω περισσότερο χρήσιμο να ασχοληθώ με την μεγάλη εικόνα, το συστημικό ρίσκο που προκύπτει όχι από κάποια από τις παραπάνω κρίσεις, αλλά από την αντιμετώπισή τους ταυτόχρονα.

Αν κάνεις ένα βήμα πίσω, ο πολλαπλασιασμός των κρίσεων μοιάζει όλο και λιγότερο ως ατύχημα.

Αν δημιουργήσεις μια νομισματική ένωση χωρίς να μοιραστείς οικονομικούς θεσμούς, δημοσιονομικές πολιτικές και νομικά συστήματα είναι μοιραίο να χτυπήσεις τελικά ένα τοίχο. Παρομοίως, μια ζώνη ελεύθερη διαβατηρίων χωρίς κοινή ακτοφυλακή και συνοριακούς ελέγχους δεν μπορεί να κρατήσει.

Υπάρχει ένα μοντέλο εδώ. Η ΕΕ έχει μια έμφυτη τάση προς λανθασμένους συμβιβασμούς και ερμηνείες του «καλού καιρού». Τίποτα δομικό δεν άλλαξε πέρυσι, εκτός από το ότι το πρόβλημα έγινε προφανές σε πολύ περισσότερους ανθρώπους.

Η ρήξη, όταν έρχεται, μπορεί να μας σοκάρει. Προσφέρει όμως και ευκαιρίες.

Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο λάθος που μπορεί να διαπράξει η ΕΕ θα είναι να συνεχίσει τις παλαιές μεθόδους.

Μεγάλες αλλαγές είναι πιθανότερο να προκύψουν απευθείας από τους εκλέγοντες, μέσω δημοψηφίσματος, όπως αυτό που σύντομα θα γίνει στη Βρετανία, απ’ ότι από πολιτικούς και διπλωμάτες. Η διαδικασία της ΕΕ έχει την τάση να αποφεύγει ξαφνικές ανατροπές. Τα πράγματα θα οδηγηθούν σε διάσπαση όταν η πίεση από τις εθνικές πρωτεύουσες γίνουν πολύ ισχυρές.

Υπάρχει ο κίνδυνος ότι αυτό θα πυροδοτήσει ανεξέλεγκτη διάλυση.

Υπάρχει όμως καλή πιθανότητα ότι οι πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης θα είναι αρκετά σοφοί να προχωρήσουν με εποικοδομητικό πνεύμα. Μια ψήφος των Βρετανών να εγκαταλείψουν την Ευρωπαϊκή Ένωση ίσως, μακροπρόθεσμα, πυροδοτήσει μια ευρύτερη μεταμόρφωση της ΕΕ σε ένα εσωτερικό γκρουπ χωρών που επιζητούν μεγαλύτερη ενοποίηση και ένα εξωτερικό γκρουπ στο οποίο η Βρετανία και άλλες χώρες θα είναι απόλυτα άνετες.

Μια ρήξη στην ευρωζώνη, που ακόμα περιμένω να συμβεί κάποια στιγμή, επίσης προσφέρει την ευκαιρία για μεγαλύτερη ευθυγράμμιση.

Όταν σκεφτείς το ευρώ ως ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών με κοινό νόμισμα ως αντίθετο μιας μη αναστρέψιμης νομισματικής ένωσης, ένα νοηματικό νέφος υψώνεται.

Ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να δουλέψει μεταξύ ενός μικρού αριθμού χωρών με συγκεντρωμένες οικονομίες. Η Αυστρία και η Γερμανία διατήρησαν μια οιονεί σταθερή ισοτιμία από τη δεκαετία του 1970. Γιατί να μην συνεχίσουν να το κάνουν για τα επόμενα 50 χρόνια;

Η Γερμανία και η Γαλλία διατήρησαν μια βασικά σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία από τη δεκαετία του 1980. Γιατί να μην βρεθούν σε διαφορετικές πλευρές μια συναλλαγματικής ισοτιμίας τώρα;

Η υπόθεση της περαιτέρω οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας παραμένει δομικά ισχυρή, πολύ ισχυρότερη από την περίπτωση της πολιτικής και νομισματικής ενοποίησης μιας ΕΕ όπου κάποιες χώρες είναι μέλος του κοινού νομίσματος και άλλες δεν έχουν την παραμικρή πρόθεση να ενταχθούν.

Δεν υπήρξε ποτέ μια πειστική λογική στο επιχείρημα ότι η ενιαία αγορά απαιτεί ένα κοινό νόμισμα. Η αντίστροφη λογική όμως ισχύει. Χώρες με ένα κοινό νόμισμα απαιτούν πολύ βαθύτερη ενοποίηση αγοράς από χώρες που διατηρούν το δικό τους χρήμα. Αν αποδεχτούμε την ΕΕ ως μια ένωση που εμπεριέχει πολλαπλά νομίσματα, όπως τώρα, πρέπει να αποδεχτούμε ότι δεν είναι μια κοινή αγορά, αλλά ένα άθροισμα διαφορετικών.

Στην κορυφή του οικονομικού διαχωρισμού, η Ευρώπη είναι χωρισμένη πολιτικά μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ουγγαρία και Πολωνία εξέλεξαν ευρωσκεπτικιστικές δεξιές κυβερνήσεις. Αμφότερες ψαλίδισαν την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και την ελευθερία του τύπου. Πιστεύω εδώ και καιρό ότι η διεύρυνση της Ενωσης δεν ήταν η ιστορική ευκαιρία, όπως παρουσιάστηκε, αλλά ιστορικό λάθος. Η διεύρυνση προσέθεσε διαχωρισμούς στην Ευρωπαϊκή Ενωση και την έκανε δυσλειτουργική.

Γι’ αυτό βλέπω τον κατακερματισμό και τη ρήξη όχι ως απειλές που πρέπει να αποφευχθούν, αλλά ως ευκαιρίες που πρέπει να αδραχτούν. Η προσδοκία μου για το 2016 είναι ότι θα δούμε περισσότερες ρήξεις. Η ελπίδα μου είναι ότι θα τύχουν σοφής διαχείρισης.