Η Γεωργία «μήλο της έριδος» ανάμεσα στο Κρεμλίνο και την Ουάσιγκτον – Ο ρόλος του Οικ. Πατριαρχείου

«TRIBOULET.
Ô malédiction ! ce n’est pas lui que j’ai !
Ils le font évader, quelqu’un l’a protégé,
On m’a trompé !»
Victor Marie Hugo, Le roi s’amuse (ACTE CINQUIÈME, SCÈNE III).

Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από τα πέναλτι (στα γερμανικά: Die Angst des Tormanns beim Elfmeter) είναι ένα σύντομο διήγημα του αυστριακού νομπελίστα συγγραφέα Peter Handke, που εκδόθηκε το 1970 και δυο χρόνια μετά, το 1972, έγινε ταινία με τον ίδιο τίτλο από τον Wim Wenders.

Αν και ο γράφων θεωρεί την ταινία του Wenders άκρως βαρετή, όπως άλλωστε και τις περισσότερες ταινίες του, οφείλει να ομολογήσει ότι η περιγραφή του πρωταγωνιστή Arthur Brauss της αγωνίας του τερματοφύλακα πριν από την εκτέλεση του πέναλτι περιγράφει ακριβώς την, σχεδόν, κατάσταση πανικού, στην οποία βρίσκεται το Πατριαρχείο Γεωργίας ενόψει όχι μόνο των φθινοπωρινών βουλευτικών εκλογών αλλά και των όλο και αυξανόμενων αντιρωσικών διαθέσεων ενός μεγάλου μέρους της γεωργιανής αντιπολιτεύσεως.

Ένα από τα πιο «καυτά» ζητήματα για την Ορθόδοξη Εκκλησία Γεωργίας είναι το πρόβλημα της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας, το οποίο φαίνεται ότι επανέρχεται στην ημερήσια διάταξη των διορθοδόξων σχέσεων σε μια ιδιαιτέρως περίπλοκη πολιτική συγκυρία που εξελίσσεται στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου με επίκεντρο την αντιπαράθεση Ιράν – Ισραήλ.

Ενώ μέχρι σήμερα το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν είχε δείξει, τουλάχιστον φανερά, ότι είναι διατεθειμένο να αναμειχθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε αυτό το πρόβλημα, πρόσφατα, στις 3 Ιουλίου τρ.ε., ο Οικουμενικός Πατριάρχης συναντήθηκε με τον επικεφαλής της λεγομένης εξόριστης κυβερνήσεως της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Αμπχαζίας Ruslan Abashidze.

Στη συνάντηση συμμετείχαν o Γενικός Πρόξενος της Γεωργίας στην Κωνσταντινούπολη Aleksandre Jishkariani, ο υπουργός Δικαιοσύνης και Πολιτικής Ενσωμάτωσης της Αμπχαζίας Giorgi Gabedava και άλλοι αξιωματούχοι από τη Γεωργία.

Από την πλευρά του Οικουμενικού Πατριαρχείου συμμετείχε ο γέρων Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Εμμανουήλ.

Το θέμα της συναντήσεως ήταν η Αμπχαζία και η Νότια Οσετία, τις οποίες η Εκκλησία Γεωργίας ορθώς θεωρεί μέρος της κανονικής της εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας.

Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος επιβεβαίωσε ότι η Κωνσταντινούπολη δεν διεκδικεί αυτά τα εδάφη, παρά το γεγονός ότι, από το 1993 το Πατριαρχείο Γεωργίας δεν έχει πρόσβαση στην Αμπχαζία και από το 2008 στη Νότια Οσετίας, αλλά και παρ’ όλες τις εκκλήσεις που από καιρού εις καιρόν απηύθυναν προς την Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως κάποιοι κληρικοί της Αμπχαζίας, ζητώντας την προσωρινή ένταξή της στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Το ενδιαφέρον αυτής της συναντήσεως πρέπει να αναζητηθεί στο γεγονός ότι, πρώτον, η Εκκλησία Γεωργίας επιμένει στο να μην αναγνωρίζει την υπό τον Επιφάνιο Ορθόδοξη Εκκλησία Ουκρανίας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει υποχρεωτικά ότι, παρ’ όλο το φιλορωσσισμό της ιεραρχίας της, συντάσσεται απολύτως με την πλευρά της Εκκλησίας της Ρωσίας.

Έτσι η δημόσια αναγνώριση εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου της εδαφικής ακεραιότητας του Πατριαρχείου Γεωργίας πιθανώς θα μπορούσε να αποτελέσει μια «γέφυρα» προσεγγίσεως ανάμεσα στις δυο Εκκλησίες στο θέμα της Ουκρανίας.

Το δεύτερο ενδιαφέρον σημείο είναι ότι, αν και φιλικά προσκείμενη προς το Πατριαρχείο Μόσχας (σ.σ. ο υπογράφων το παρόν σχόλιο αμφιβάλλει, από δική του εμπειρία, για την ειλικρίνεια αυτών φιλικών προς την «γ’ Ρώμη» συναισθημάτων), η Εκκλησία της Γεωργίας δεν μπορεί να μην ανησυχεί για τις πιθανές αντιδράσεις της Ρωσίας στην περίπτωση που αυτή αναγνωρίσει την Εκκλησία Ουκρανίας.

Είναι γνωστό ότι, οι δυο αποσχισθείσες περιοχές της Γεωργίας, δηλαδή η Νότια Οσετία και η Αμπχαζία, έχουν αναγνωριστεί από το Κρεμλίνο ως… ανεξάρτητα κράτη.

Είναι επίσης γνωστό ότι, με το πρόσχημα της διαποιμάνσεως των δυο εμπερίστατων επαρχιών του Πατριαρχείου Γεωργίας και στα πλαίσια της διορθοδόξου συνεργασίας, η Εκκλησία της Ρωσίας έχει ουσιαστικά προσαρτήσει αυτές τις περιοχές διορίζοντας μάλιστα και τον δικό της τοποτηρητή, τον Αρχιεπίσκοπο Βλαντικαβκάς και Αλανίας Λεωνίδα, ενώ οι Ρώσοι κληρικοί που λειτουργούν σε αυτές τις περιοχές μνημονεύουν τον Πατριάρχη Μόσχας.

Ένα άλλο πρόβλημα που συνδέεται με το διοικητικό καθεστώς της Αμπχαζίας, προέκυψε όταν ο ιερέας Βησσαρίωνας Aplia, ο οποίος κατάγεται από την Αμπχαζία και αποτελεί παλαιά χειροτονία του Πατριαρχείου Γεωργίας, διόρισε εαυτόν επικεφαλής της… αυτοκέφαλης εκκλησίας Αμπχαζίας και το Μάιο του 2024 απαίτησε από τον Πατριάρχη Μόσχας να τον αναγνωρίσει.

Ο πατριάρχης Κύριλλος δεν αντέδρασε σε αυτή την απαίτηση του Βησσαρίωνα, αλλά ούτε και εξέδωσε κάποια επίσημη ανακοίνωση, γεγονός που δημιούργησε εύλογες ανησυχίες στη γεωργιανή πλευρά ότι πιθανώς η Εκκλησία της Ρωσίας ετοιμάζεται να προσαρτήσει στην δικαιοδοσία της την Αμπχαζία.

Η θέση που διατύπωσε ο Οικουμενικός Πατριάρχης στη συνάντηση με την αντιπροσωπεία της εξόριστης κυβερνήσεως της Αμπχαζίας μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια να κατανοήσει η γεωργιανή πλευρά ότι το Φανάρι, σε αντίθεση με τη Μόσχα, πρώτον, σέβεται τα κανονικά όρια του Πατριαρχείου Γεωργίας, και, δεύτερον, συνομιλεί μόνο με τις, ούτως ειπείν, «νόμιμες» Αρχές της Αμπχαζίας, δηλαδή την εξόριστη κυβέρνηση, και όχι με τους «αυτονομιστές», όπως αποκαλεί η Τιφλίδα τις αρχές που αναγνωρίζει η Μόσχα.

Από την πλευρά της η Εκκλησία της Ρωσίας δεν μπορεί να πράξει το ίδιο, εφόσον όπως προείπαμε η Ρωσική Ομοσπονδία αναγνωρίζει τη νομιμότητα της σημερινής κυβερνήσεως της Δημοκρατίας της Αμπχαζίας.

Βεβαίως το ερώτημα που λογικά προκύπτει από το υφιστάμενο καθεστώς αυτών των δυο περιοχών είναι, πόσο πρόθυμη είναι η Εκκλησία της Ρωσίας να συνδυάσει την σαφή πολιτική πλευρά του προβλήματος με την ασαφή εκκλησιαστική, προκαλώντας τη οργή της γεωργιανής αντιπολιτεύσεως;

Η Anastasiya Koskello στο άρθρο της με τίτλο «Το Πατριαρχείο της Γεωργίας ελίσσεται απεγνωσμένα μεταξύ Μόσχας και Κωνσταντινουπόλεως» (Βλ. εδώ) θεωρεί ότι «ρωσική πλευρά ερμηνεύει ως «πολιτικές» τις ενέργειες της Κωνσταντινουπόλεως.

Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος με τον Ηλεία Β της Γεωργιανής Εκκλησίας.

Ίσως, πιστεύει η Koskello, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, έχοντας αποτύχει στο να ελέγξει τις πατριαρχικές εκλογές στη Βουλγαρία, όπου ένας υπό όρους «υποστηριζόμενος από τη Μόσχα» υποψήφιος εξελέγη επικεφαλής του Πατριαρχείου Βουλγαρίας, ελπίζει να αντισταθμίσει στη Γεωργία κάποια στιγμή στο μέλλον την αποτυχία του στις εκλογές. Εξάλλου ας μη λησμονούμε ότι ο επικεφαλής της Γεωργιανής Εκκλησίας είναι 91 ετών.

»Με άλλα λόγια, συνεχίζει η Koskello, το Φανάρι προετοιμάζεται ήδη για τις μελλοντικές αλλαγές στη ζωή του Πατριαρχείου Γεωργίας και ελπίζει στην ενίσχυση της «φαναριώτικης» πτέρυγας σε αυτήν. Εξάλλου, ακόμη και αν η Κωνσταντινούπολη δεν θα μπορέσει να επιτύχει τη στροφή της Γεωργιανής Εκκλησίας προς το Φανάρι, δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να διαταράξει την αναδυόμενη προσέγγιση Ρωσίας και Γεωργίας από το να προκαλέσει αναταραχή στην Αμπχαζία. Αυτό προτείνουν οι συντάκτες ορισμένων διαδικτυακών ειδησεογραφικών καναλιών.

»Η γεωργιανή πλευρά είναι εξοργισμένη από τις ενέργειες του Aplia, αλλά είναι επιφυλακτική για τις δυνατότητες του Φαναρίου να επέμβει, καταλήγει η Koskello.

«Τα αιτήματα του Aplia επαναλαμβάνουν τις αντιγεωργιανές αφηγήσεις της Αμπχαζίας και είναι απολύτως αβάσιμα», λέει ο Gulbaat Rtskhiladze (Βλ. εδώ), πρόεδρος του Ευρασιατικού Ινστιτούτου στη Γεωργία.

Η Αμπχαζία καθιερώθηκε τελικά ως κανονικό τμήμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Γεωργίας από τον Ι΄ αιώνα, όταν αποτέλεσε αναπόσπαστο τμήμα του ενιαίου γεωργιανού βασιλείου.

Σε αυτή τη βάση η Εκκλησία της Ρωσίας αναγνώρισε το δικαίωμα της Εκκλησίας Γεωργίας επί της Αμπχαζίας το 1943.

»Οι αναφορές του Aplia στις Συνόδους της Χαλκηδόνας και του Τρούλου είναι δημαγωγικές, καθώς οι Γεωργιανοί επίσκοποι δεν απουσιάζουν οικειοθελώς, αλλά εκδιώχθηκαν και τώρα δεν τους επιτρέπεται να επιστρέψουν στην Αμπχαζία.

Φυσικά, οι προσπάθειες του Aplia να σπείρει τη διχόνοια μεταξύ των δύο σημαντικότερων Ορθοδόξων Εκκλησιών, δεν βρήκαν ανταπόκριση στη Γεωργία και θα συναντήσουν αντιδράσεις.

»Κατά πόσο αυτή η συγκυρία επηρεάζει άμεσα τη συνάντηση του Γεωργιανού αξιωματούχου με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, δεν πρόκειται να το κρίνω, υπογραμμίζει ο Rtskhiladze.

Δεν είναι δυνατόν να πούμε, σημειώνει, ότι στην αντιπαράθεση Μόσχας-Κωνσταντινουπόλεως το Πατριαρχείο Γεωργίας κλίνει προς την Κωνσταντινούπολη».

Ο Rtskhiladze πιστεύει ότι, στην Εκκλησία Γεωργίας οι διαθέσεις απέναντι στον Βαρθολομαίο δεν είναι γενικά θετικές και ότι οι σχέσεις των μελών της Συνόδου του Πατριαρχείου Γεωργίας με τους επισκόπους της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι πολύ πιο θερμές, όπως και η στάση του κατώτερου κλήρου.

«Οι δεσμοί των Γεωργιανών ιερέων με τη Ρωσία είναι πολύ περισσότεροι από ότι με τον Οικουμενικό», τονίζει ο διευθυντής του Ινστιτούτου.

Ο Paata Zakareishvili, Υπουργός συμφιλιώσεως και ισότητας των πολιτών της Γεωργίας, ειδικός στις σχέσεις Γεωργίας, Νότιας Οσετίας και Αμπχαζίας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Grigol Robakidze, πιστεύει ότι δεν αξίζει να υπερβάλλουμε στη σημασία της επισκέψεως της αμπχαζιανής αντιπροσωπείας στο Φανάρι (Βλ. εδώ):

«Δεν βλέπω κανένα σοβαρό πολιτικό φορτίο στη συνάντησή τους.

»Νομίζω ότι η γεωργιανή πρεσβεία στην Τουρκία απλώς βοήθησε την ηγεσία της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Αμπχαζίας να δείξει ότι είναι και αυτή κάτι.

»Στην πραγματικότητα είναι ένας πέμπτος τροχός, δεν έχουν κανένα ιδιαίτερο ρόλο στη γεωργιανή κυβέρνηση.

»Αυτή η οργάνωση δεν κάνει πραγματικά τίποτα, εκτός αν είναι υποχρεωμένη να κάνει κάτι.

»Δεν ασχολείται με την πολιτική.

»Δεν αναπτύσσουν καμία άποψη. Δεν αναφέρονται στη Γεωργία.

»Κατά τη γνώμη μου, υπογραμμίζει ο Zakareishvili, απλώς τσεκάρισαν ένα κουτάκι για να δείξουν ότι συνεργάζονται και με τον Οικουμενικό Πατριάρχη.

»Είναι σαν κάποια μη κυβερνητική οργάνωση να συναντιέται με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο.

»Είμαι βέβαιος ότι αν κοιτάξετε το πρόγραμμα των συναντήσεών του για μια εβδομάδα, υπάρχουν πολλές οργανώσεις που κανείς δεν γνωρίζει.

»Ο Zakareishvili δεν αποκλείει ότι, έτσι αντέδρασε η Αυτόνομη Δημοκρατία της Αμπχαζίας στο démarrage του Μαΐου του Aplia και θεωρεί ότι πιθανώς να επρόκειτο για την αντίδραση της Τιφλίδας σε αυτή την κίνηση:

«Διότι τίθεται το ερώτημα αν αυτό το démarrage ήταν συντονισμένο με το Πατριαρχείο της Μόσχας.

»Άλλωστε δεν ήταν μόνο η ερασιτεχνική του συμπεριφορά.

»Ίσως να ήταν συντονισμένο με την de facto κυβέρνηση της Αμπχαζίας.

»Ίσως ήθελαν να ενθαρρύνουν με κάποιο τρόπο το Πατριαρχείο της Μόσχας, διότι το Κρεμλίνο αναγνωρίζει την Αμπχαζία, την βοηθάει και το Πατριαρχείο με κάποιο τρόπο… υποχωρεί.

»Το να αντιδράσουμε πολύ σκληρά σε αυτό δεν θα ήταν σοβαρό, ίσως δε θα ήταν και ανάρμοστο.

»Αλλά, προφανώς, αποφάσισαν να αντιδράσουν με κάποιο τρόπο. Πιθανότατα τηλεφώνησαν στην πρεσβεία της Γεωργίας στην Τουρκία και ζήτησαν να κανονίσουν αυτή την ακρόαση.

»Αλλά είμαι σχεδόν βέβαιος ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν γνώριζε καν με ποιον συναντήθηκε», υποθέτει ο Zakareishvili.

»Το γεγονός ότι το Πατριαρχείο Μόσχας δεν αντέδρασε με κανέναν τρόπο στο διάβημα του Aplia είναι κατανοητό.

»Για τη Μόσχα το να πάρει οποιαδήποτε απόφαση σε μια τέτοια κατάσταση, να δώσει οποιαδήποτε απάντηση αποτελεί μια πολιτική πράξη.

»Γι’ αυτό και προτίμησαν να μην κάνουν τίποτα.

»Το πιθανότερο είναι ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης απλώς διάβασε το κείμενο που είχε ετοιμαστεί στο διεθνές τμήμα του γραφείου του.

»Και σίγουρα ήταν συντονισμένο με την πρεσβεία της Γεωργίας στην Τουρκία.

»Για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, συνεχίζει ο Zakareishvili, αυτή η ενέργεια ήταν λιγότερο πολιτικά φορτισμένη από το να σιωπήσει το Πατριαρχείο της Μόσχας.

»Διότι με αυτόν τον τρόπο η Μόσχα ανταποκρίθηκε στην Αμπχαζία.

»Η Αμπχαζία θα ήθελε πιθανώς να λάβει κάποια πιο φιλική δήλωση από το Πατριαρχείο Μόσχας. Τελικά η σιωπή δεν είναι υποστήριξη.

»Είναι απλώς ο καλύτερος τρόπος για να μην προσβληθούν οι Αμπχαζιανοί».

Ο Γεωργιανός θεολόγος Levan Abashidze πιστεύει ότι «η Κωνσταντινούπολη παίζει το δικό της παιχνίδι, όμως αυτό δεν συνδέεται με την Αμπχαζία, αλλά με το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα.

»Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κατά κάποιο τρόπο απευθύνεται στους πολιτικούς της Γεωργίας, υπογραμμίζοντας ότι αναγνωρίζει επίσημα το κανονικό έδαφος της γεωργιανής εκκλησίας, αλλά το κάνει για κάποιο λόγο.

»Θέλει να πάρει κάτι σε αντάλλαγμα.

»Είναι σημαντικό γι’ αυτόν η Εκκλησία Γεωργίας να αναγνωρίσει της Εκκλησία Ουκρανίας».

Ο Abashidze σημειώνει ότι η στις σημερινές συνθήκες το Πατριαρχείο Γεωργίας είναι αναγκασμένο να ισορροπεί μεταξύ Μόσχας και Κωνσταντινουπόλεως, ταυτόχρονα, ο Abashidze πιστεύει ότι η Γεωργιανή Εκκλησία παραμένει πιο κοντά στη Μόσχα παρά στο Φανάρι στο θέμα της αναγνωρίσεως της Ορθοδόξου Εκκλησίας Γεωργίας, διότι σε αυτό το θέμα τα συμφέροντα της Ρωσικής και της Γεωργιανής Εκκλησίας συμπίπτουν.

Καμία από τις δυο Εκκλησίες δεν ενδιαφέρεται για την αναθεώρηση των συνόρων των κανονικών εδαφών.

Η Γεωργιανή Εκκλησία θέλει να διατηρήσει το κανονικό έδαφος που είχε το 1991, κατά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Εκκλησία Γεωργίας δεν πρόκειται να αναγνωρίσει την κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία Ουκρανίας.

Σύμφωνα με τον Abashidze, ένας πρόσθετος παράγοντας που φέρνει πιο κοντά την Τιφλίδα και τη Μόσχα είναι οι συντηρητικές απόψεις της γεωργιανής ιεραρχίας, όπως αυτό φάνηκε και στην Σύνοδο των Προκαθημένων των Ιανουάριο του 2016 στην Ελβετία:

«Η GOC είναι αρκετά συντηρητική, ιδίως η ανώτατη ιεραρχία της: καταδικάζει τον οικουμενισμό, τους ΛΟΑΤΚΙ και τις κατ’ αυτούς «φιλελεύθερες αξίες», κλείνοντας έτσι περισσότερο προς την Εκκλησία της Ρωσίας, η οποία σε αυτό το θέμα αποδεικνύεται ένας φυσικός σύμμαχός της».

Επειδή, θεωρεί ο Abashidze, η Κωνσταντινούπολη και η ελεγχόμενη από αυτήν ΟΕΟυ προωθούν μια νεοφιλελεύθερη πολιτική ατζέντα η Εκκλησία Γεωργίας είναι εξαιρετικά επικριτική απέναντι στους Ουκρανούς αυτοκέφαλους:

«Ίσως δε και η ένταση που επικρατεί μεταξύ της ουκρανικής και γεωργιανής πολιτικής ηγεσίας να παίζει ρόλο.

»Οι ουκρανικές Αρχές είναι σήμερα στο πλευρό της γεωργιανής αντιπολιτεύσεως. Το 2022 ανακάλεσαν τον πρεσβευτή τους από την Τιφλίδα.

«Ταυτόχρονα, σημειώνει ο Abashidze, αυτό δεν σημαίνει ότι η ιεραρχία του Πατριαρχείου Γεωργίας είναι ξεκάθαρα υπέρ της Μόσχας.

»Στην πραγματικότητα, δεν εμπιστεύονται κανέναν.

»Ούτε τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ούτε τον Πατριάρχη Μόσχας.

»Πιστεύουν ότι όλοι θέλουν να βάλουν χέρι στην Αμπχαζία».

Η σημερινή πολιτική συγκυρία, όχι μόνο στην περιοχή του ευρύτερου Καυκάσου, αλλά στην Ευρώπη γενικότερα μετατρέπουν την Γεωργία σε «μήλο της έριδος» ανάμεσα στο Κρεμλίνο και, ας μη κοροϊδευόμαστε, την Ουάσιγκτον.

Υπό αυτή την έννοια η Εκκλησία Γεωργίας, στην οποία σαφώς υπερτερούν οι φιλορωσικές διαθέσεις, καθίσταται τρόπον τινά όμηρος των πολιτικών εξελίξεων, εφόσον στην περίπτωση που στις κοινοβουλευτικές εκλογές επικρατήσει η αντιρωσική αντιπολίτευση, θα αναγκαστεί να προχωρήσει σε αρκετά επώδυνες επιλογές.

Όμως στο τέλος το ερώτημα που, θέλοντας και μη, θα προκύψει είναι για το αν οι Εκκλησίες διαθέτουν την ικανότητα να συνειδητοποιήσουν τις πραγματικές επιθυμίες των λαών που καλούνται να διακονήσουν.
Όπως λέγει ο ποιητής: «Μικρός λαός και πολεμά δίχως σπαθιά και βόλια» και επειδή οι ποιητές είναι η συνείδηση του λαού, αλίμονο σ’ εκείνους που δεν θα τους ακούσουν!