«Ρωσικός Κόσμος»: Μία «μεγαλοϊδεατική» χίμαιρα δια χειρός Ντούγκιν

Don Lope de Aguirre : I am the wrath of God. Who else is with me?

Werner Herzog, Aguirre, der Zorn Gottes (Aguirre, the wrath of God, 1972)

(Περί «ρωσικού κόσμου», μέρος β΄ Διαβάστε το ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΕΔΩ)

Στο δεύτερο μέρος του πονήματος σχετικά με τον «ρωσικό κόσμο» (στη συνέχεια «ρ.κ.»), ο γράφων σπεύδει να ενημερώσει τον ανυπόμονο αναγνώστη της ΚΑΘΕΔΡΑΣ ότι, δεν πρόκειται να τον κουράσει με παραπομπές και αναφορές στις απόψεις διαφόρων υποστηρικτών ή αντιπάλων αυτού του εθνοφυλετικού γεωπολιτικού ιδεολογήματος, αλλά θα παρουσιάσει τις απόψεις του κατεξοχήν «θεωρητικού» του «ρ.κ.» Alexander Dugin (σχετικά με τον βίο και την πολιτεία του Βλ. εδώ), ο οποίος, ίσως άθελά του, αποκαλύπτει τους ενδόμυχους πόθους των φορέων αυτού του μεγαλοϊδεατικού δόγματος.

Ο Dugin αναγνωρίζει ότι, ο ίδιος ο συνδυασμός «ρωσικός κόσμος» προκάλεσε πολλές αποκλίσεις και έντονη πολιτική αντιπαράθεση.

Όλοι προσπαθούσαν να το ερμηνεύσουν αυθαίρετα και ανάλογα με τη θέση των επιμέρους συγγραφέων, με αποτέλεσμα το ίδιο το νόημά του να αλλάζει.

Για κάποιους μετατράπηκε σε καρικατούρα, ενώ για άλλους, αντίθετα, εξυμνήθηκε με κάθε δυνατό τρόπο, όμως συχνά αυτό συνέβαινε σε βάρος του περιεχομένου.

«Πρώτα απ’ όλα, επισημαίνει ο Dugin (Βλ. εδώ) , πρέπει να γίνει μια σημαντική διάκριση: ο ρωσικός κόσμος δεν σημαίνει το ίδιο πράγμα με τη Ρωσική Ομοσπονδία ως έθνος-κράτος.

Αυτό είναι μάλλον αναγνωρισμένο από όλους.

Ορισμένοι όμως πιστεύουν ότι ο Ρωσικός Κόσμος είναι ευρύτερος και μεγαλύτερος από τη Ρωσία, άλλοι ότι είναι στενότερος και πιο συγκεκριμένος, ενώ άλλοι τον τοποθετούν σε μια κάπως ενδιάμεση θέση».

Σύμφωνα με τον Dugin, στην πρώτη περίπτωση – και αυτή είναι η πιο σωστή και ουσιαστική χρήση του όρου «ρωσικός κόσμος» – μιλάμε για τη Ρωσία ως πολιτισμό.

Και με αυτή την έννοια νοείται από το Παγκόσμιο Ρωσικό Λαϊκό Συμβούλιο (https://vrns.ru) «ως ένωση όλων των ανθρώπων που θεωρούν τον ρωσικό πολιτισμό δικό τους, ανεξαρτήτως από το πού ζουν και σε ποιο κράτος είναι πολίτες».

Σε αυτή την περίπτωση, υπογραμμίζει ο Dugin, ο ρωσικός κόσμος συμπίπτει με τον ρωσικό πολιτισμό, αλλά αυτό με τη σειρά του σε καμία περίπτωση δεν αποκλείει άλλους λαούς που τους ενώνει με τους Ρώσους ένα κοινό πεπρωμένο, αλλά, τουναντίον, τους περιλαμβάνει.

Εξ ου και η εγγύτητα της έννοιας του «ρ.κ.» με την Ρωσία-Ευρασία, όπως την αντιλαμβάνονται οι ευρασιάτες φιλόσοφοι, π.χ. ο N. S. Trubetskoy.

«Δεν είναι απλώς μια χώρα, ένα κράτος, αλλά ένας ολόκληρος κόσμος, μια ανθοφορία εθνοτήτων και πολιτισμών, ένας πνευματικός ιστορικός κόσμος, ενωμένος εδώ και αιώνες γύρω από τον πυρήνα του ρωσικού λαού.

»Το να είσαι μέρος του ρωσικού κόσμου με αυτή την αντίληψη σημαίνει να μοιράζεσαι το πνεύμα και τον πολιτισμό, που εκδηλώνεται σε όλο του το μεγαλείο σε πολυδιάστατες και πολυπολικές μορφές ιστορικής δημιουργίας, που περιλαμβάνουν την πολιτική, την οικονομία, την τέχνη, τη βιομηχανία, την ηθική».

Υπό αυτή την έννοια, ο Ρωσικός Κόσμος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά σε καμία περίπτωση εις βάρος των άλλων παραδοσιακών ομολογιών:

«Εδώ, υπογραμμίζει ο Dugin, βλέπουμε και πάλι μια άμεση σύνδεση με το Παγκόσμιο Ρωσικό Λαϊκό Συμβούλιο, επικεφαλής του οποίου ναι μεν είναι ο Αγιώτατος Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Κύριλλος, αλλά στο οποίο συμμετέχουν και οι επικεφαλής των κυριότερων ομολογιών της Ρωσίας».

Βέβαια, η βάση του ρωσικού κόσμου είναι η Ρωσία ως κράτος, και αυτό, σύμφωνα με τον Dugin, φαίνεται καθαρά από το γεγονός ότι ο ίδιος ο Ρώσος Πρόεδρος συμμετέχει στις σημαντικότερες εκδηλώσεις του Παγκόσμιου Ρωσικού Λαϊκού Συμβουλίου, μετατρέποντας στην πραγματικότητα αυτές τις πανηγυρικές συναντήσεις σε ένα είδος ανάλογο των συμβουλίων των zemstvo, δηλαδή των διακοινοτικών συμβουλίων που δημιουργήθηκαν με απόφαση του τσάρου Αλεξάνδρου Β΄ μετά την κατάργηση του δουλοπάροικου δικαίου το 1861.

Με άλλα λόγια ο Dugin περιγράφει τον Ρώσο πρόεδρο ως έναν σύγχρονο τσάρο, παρ΄ ότι ο ίδιος ο Β. Πούτιν ουδέποτε εξέφρασε τέτοιου είδους προθέσεις.

Εντούτοις, όπως τονίζει ο Dugin, ο ρωσικός κόσμος είναι ευρύτερος από το κράτος και ο ρωσικός λαός είναι μεγαλύτερος από το σύνολο των Ρώσων πολιτών:

«Υπό αυτή την έννοια, ο ρωσικός κόσμος σχηματίζεται γύρω από τη Ρωσία, και ο πρόεδρός της όπως και ο προκαθήμενος της Ορθοδόξου Εκκλησίας λειτουργούν ως σύμβολα και άξονες ολόκληρου του πολιτισμού, ως πόλος έλξης και ως πυρήνας μιας πολύπλοκης και μη γραμμικής κοινότητας λαών, πολιτισμών και μεμονωμένων πολιτών».

Προβλέποντας τις αντιδράσεις που δικαιολογημένα προκύπτουν από την προτεινόμενη ερμηνεία του «ρ.κ.», ο Dugin σπεύδει να αποσαφηνίσει ότι, υπάρχουν δυο άλλες, ψευδείς μεν αλλά αρκετά διαδεδομένες ερμηνείες του «ρ.κ.», διότι, όπως υπογραμμίζει, «κάθε έννοια αποκτά το πραγματικό της νόημα όταν συγκρίνεται με αυτό που δεν θα έπρεπε να νοείται».

Υπό αυτή την έννοια, επισημαίνει ο Dugin, στο πλαίσιο του «ρ.κ.» σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να νοηθεί μόνο το σύνολο των εθνικών Μεγαλορώσων, «δηλαδή των ανατολικών Σλάβων, συγκεντρωμένων ιστορικά στις ανατολικές περιοχές της παλαιάς Ρωσίας, εκεί όπου διαμορφώθηκε η Ρωσία του Βλαδίμηρου, αργότερα της Μόσχας και όπου κάποια στιγμή μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα μαζί με τον θρόνο και τη μητροπολιτική καθέδρα».

«Μια τέτοια ερμηνεία, τονίζει εμφατικά ο Dugin αποκαλύπτοντας τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του «ρ.κ.» όπως τον ερμηνεύει ο ίδιος, διαστρεβλώνει πλήρως την αρχική έννοια, αποκλείοντας από τον ρωσικό κόσμο τόσο τους δυτικούς Ρώσους (Λευκορώσους και Μαλορώς – δηλαδή τους Ουκρανούς), όσο και όλες τις μη σλαβικές εθνικές ομάδες της ίδιας της Ρωσίας.

Πρακτικά κανείς δεν αντιλαμβάνεται τον Ρωσικό Κόσμο με αυτόν τον τρόπο, αλλά αντιθέτως οι αντίπαλοί του προσπαθούν να διαστρεβλώσουν τεχνητά το νόημα και να προσδώσουν στην έκφραση αυτή ένα εντελώς αχαρακτήριστο νόημα.

Επομένως, δεν είναι περιττό να τονίσουμε για άλλη μια φορά ότι «ρωσικός κόσμος» σημαίνει όλους τους ανατολικούς Σλάβους (και επομένως όχι μόνο τους Μεγαλορώσους, αλλά και τους Λευκορώσους και τους Μαλορώσους), καθώς και όλες τις άλλες εθνικές ομάδες που έχουν συνδέσει τη μοίρα τους σε κάποια φάση με τον ρωσικό λαό.

Επομένως, ο ρωσικός κόσμος μπορεί να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, τους Γεωργιανούς, τους Αρμένιους ή τους Αζέρους, οι οποίοι, αν και βρίσκονται σήμερα εκτός Ρωσίας, εξακολουθούν να πιστεύουν στην ιστορική εγγύτητα και την πνευματική συγγένεια με τους Ρώσους».

Εδώ, ωστόσο, το κύριο σημείο δεν είναι αν ορισμένες εθνικές ομάδες θεωρούν τους εαυτούς τους μέρος του ρωσικού κόσμου, εφόσον, όπως πιστεύει ο Dugin, αυτό μπορεί να αλλάξει και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων, οι οποίοι μπορεί να θεωρούν εαυτούς μέρος του «ρ.κ.» (σ.σ. άραγε ποιοι είναι αυτοί;), κάποιων που μπορεί να μην το θεωρούν, και κάποιων άλλων που ναι μεν δεν θεωρούν εαυτούς μέρος του τώρα, αλλά αύριο θα το κάνουν (σ.σ. και πάλι – ποιοι είναι αυτοί, ο Dugin δεν αναφέρει).

Το κυριότερο είναι ότι ο ίδιος ο ρωσικός κόσμος είναι πάντα ανοιχτός σε «αδελφικούς» λαούς.

Είναι σημαντικό, επισημαίνει ο Dugin, «ότι οι ίδιοι οι Ρώσοι πρέπει να είναι έτοιμοι να θεωρήσουν ως μέρος του «ρ.κ.» εκείνους που το θέλουν, που το επιδιώκουν και που μοιράζονται μαζί μας το κοινό μας πεπρωμένο.

»Και αυτό το άνοιγμα δεν εξαρτάται από την ιστορική στιγμή ή την ιστορική διάθεση. Όταν μιλάμε για τον ρωσικό κόσμο, αυτό το άνοιγμα αποτελεί θεμελιώδες αξίωμα.

»Χωρίς αυτήν, ο ρωσικός κόσμος είναι άκυρος.

»Αυτός είναι ο σημασιολογικός του βαθύς άξονας.

»Ο ρωσικός κόσμος δεν αποκλείει, αλλά μόνο περιλαμβάνει.

»Μπορούμε να το ονομάσουμε με τον δυτικό όρο “περιεκτικότητα”, αλλά μόνο μιλάμε για μια ιδιαίτερη περιεκτικότητα – για τη ρωσική περιεκτικότητα, και στην πραγματικότητα για τη ρωσική αγάπη, χωρίς την οποία δεν υπάρχει ρωσικός άνθρωπος».

Συνεπώς, όπως εύκολα μπορούμε να συμπεράνουμε, ο «ρ.κ.» δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να περιορίζεται μόνο στη Ρωσία, αλλά απλώνεται και πέρα των «στενών» ορίων αυτής!

Όμως θα ήταν λάθος να ταυτιστεί ο ρωσικός κόσμος με τους τρεις κλάδους της φυλής των ανατολικών Σλάβων, δηλαδή μόνο με τους Μεγαλορώσους, τους Λευκορώσους και τους Μαλορώσους:

«Ναι, εμείς, οι τρεις λαοί των ανατολικών Σλάβων, αποτελούμε τον πυρήνα του ρωσικού κόσμου.

»Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι άλλοι μη σλαβικοί λαοί δεν αποτελούν οργανικό και αναπόσπαστο τμήμα του».

Σε αυτό το σημείο τίθεται το εξής ερώτημα: ποια είναι τα σύνορα του ρωσικού κόσμου;

Σε αυτή την ερώτηση ο Dugin απαντάει με κρυστάλλινη σαφήνεια:

«Μόλις τα ορίσουμε, γίνεται σαφές ότι τα σύνορα αυτά δεν μπορούν να είναι ούτε εθνικά, ούτε κρατικά, ούτε ομολογιακά.

»Πρόκειται για τα όρια του πολιτισμού, τα οποία δεν είναι γραμμικά και αυστηρά καθορισμένα.

»Πώς μπορούμε να τοποθετήσουμε το πνεύμα, τον πολιτισμό, τη συνείδηση μέσα σε αυστηρά φυσικά όρια; Ταυτόχρονα όμως, όταν απομακρυνόμαστε πολύ από τον πυρήνα του ρωσικού κόσμου, δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε ότι κάποια στιγμή βρισκόμαστε σε μια ξένη περιοχή, στο χώρο ενός άλλου πολιτισμού. Για παράδειγμα, του δυτικοευρωπαϊκού, του ισλαμικού ή του κινεζικού.

»Και δεν είναι μόνο η γλώσσα, ο φαινότυπος και τα ήθη του τοπικού πληθυσμού που έχουν σημασία εδώ.

»Έχουμε εγκαταλείψει τον ρωσικό κόσμο, ο πολιτισμός έχει αλλάξει, βρισκόμαστε σε έναν νέο πολιτισμικό κύκλο, διαφορετικό από τον δικό μας».

Έτσι δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια τέτοια έννοια όπως «σύνορα». Δεν πρόκειται για ένα γραμμικό σύνορο, αναφέρει ο Dugin, αλλά για μια ενδιάμεση λωρίδα, μια περιοχή, μια ουδέτερη ζώνη, η οποία χωρίζει τον έναν πολιτισμό από έναν άλλο.

Μα από τις ιδιότητες της έννοιας του συνόρου είναι ότι αλλάζει συνεχώς, μετατοπιζόμενο προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.

Επιπλέον, το σύνορο έχει τη δική του ζωή, υπάρχει μια ανταλλαγή πολιτισμικών κωδίκων, δύο ή και περισσότερες ταυτότητες συγκλίνουν, συγκρούονται, αποκλίνουν και μπαίνουν ξανά σε διάλογο.

«Αναμφίβολα, υπογραμμίζει ο Dugin, η Ουκρανία, η Μαλορωσία, ανήκει στον ρωσικό κόσμο.

»Ιστορικά, είναι η κοιτίδα του.

»Αλλά αργότερα, καθώς το κέντρο μετατοπίστηκε προς τα ανατολικά, η ίδια μετατράπηκε σε ένα πολιτισμικό σύνορο, έγινε μια ενδιάμεση ζώνη μεταξύ της Ευρασιατικής Ρωσίας και της Ευρώπης, εξ ου και η διασταύρωση των επιρροών στη γλώσσα (επιρροή της πολωνικής), τη θρησκεία (επιρροή του καθολικισμού), τον πολιτισμό (επιρροή του φιλελευθερισμού και του εθνικισμού, βαθιά ξένου προς τον ρωσικό κώδικα).

»Έτσι, τα ουκρανικά σύνορα, με τη σειρά τους, έγιναν μια περιοχή έντασης μεταξύ δύο κέντρων, πόλων έλξης – μεταξύ του ρωσικού κόσμου και της ευρωπαϊκής Δύσης.

»Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στην εκλογική πολιτική της Ουκρανίας (όσο υπήρχαν ακόμα εκλογές εκεί) και οδήγησε σε έναν τρομερό αδελφοκτόνο πόλεμο».

Ο Dugin αναφέρει επίσης ως παράδειγμα των συνόρων του ρωσικού κόσμου την «αδελφική Λευκορωσία.

»Ο λαός της αποχωρίστηκε επίσης για ένα διάστημα από εμάς, τους Μεγάλους Ρώσους, και έγινε μέρος πρώτα του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας και στη συνέχεια του πολωνικού κράτους.

»Με όλη την πρωτοτυπία και την ιδιαιτερότητα της καθιερωμένης Λευκορωσικής ταυτότητας, τις ιδιαιτερότητες της γλώσσας και του πολιτισμού, αυτό το σύνορο δεν χωρίστηκε σε δύο πόλους έλξης.

»Με πλήρη κυριαρχία και ανεξαρτησία, η Λευκορωσία αποτελεί οργανικό και αναπόσπαστο μέρος του Ρωσικού Κόσμου, παραμένοντας ένα αρκετά ανεξάρτητο κράτος».

Έτσι, επιμένει ο Dugin, ο «ρ.κ.» δεν σημαίνει απαραίτητα ούτε απορρόφηση, ούτε πόλεμο, ούτε παρουσία ή απουσία κρατικών συνόρων και επισημαίνει ότι, «αν τα ουκρανικά σύνορα συμπεριφέρονταν με τον ίδιο τρόπο όπως τα σύνορα της Λευκορωσίας, κανείς δεν θα επιχειρούσε να θίξει την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας.

»Ο ρωσικός κόσμος είναι ανοιχτός και ειρηνικός, έτοιμος για φιλία και εταιρική σχέση για διάφορους λόγους.

»Αλλά δεν μπορεί να μην ανταποκριθεί σε πράξεις άμεσης επιθετικότητας, ταπείνωσης και ρωσοφοβίας»!

Άκρως ενδιαφέρον έχει και η επόμενη διαπίστωση του Dugin:

«Ο πρόεδρος Πούτιν, σημειώνει, απάντησε κάποτε στο ερώτημα πού τελειώνει η Ρωσία, και σε αυτή την περίπτωση με τον όρο “Ρωσία” εννοούσε ακριβώς τον «ρ.κ.»: εκεί, όπου μπορεί να φτάσει ο Ρώσος άνθρωπος, όπου θα αναγκαστούμε να σταματήσουμε.

»Και είναι απολύτως προφανές ότι δεν θα σταματήσουμε πριν αποκαταστήσουμε την ενότητα του κόσμου μας, ήτοι των ρωσικών εδαφών, των φυσικών περιγραμμάτων και των αρμονικών (αν και πολύπλοκων) μετώπων του πολιτισμού μας».

Ο «ρ.κ.», τονίζει με… πνευματικό ρίγος ο Dugin, βασίζεται στη ρωσική ιδέα και αυτή η ιδέα επεκτείνεται σε όλους:

♦ «στις ρωσικές οικογένειες που ανταποκρίνονται στο κάλεσμά της με γονιμότητα και δημιουργική εργασία,

♦ στο στρατό μας, που υπερασπίζεται τα σύνορα της πατρίδας με κόστος τη ζωή του,

♦ στον κρατικό μηχανισμό, ο οποίος καλείται να υπηρετήσει την πατρίδα με ήθος και αφοσίωση,

♦ ο κλήρος, που όχι μόνο προσεύχεται αδιάκοπα για την ευημερία και τη νίκη, αλλά και διαφωτίζει ακούραστα το λαό και τον εκπαιδεύει στα θεμέλια της χριστιανικής ηθικής,

♦ στους κυβερνήτες που καλούνται να οδηγήσουν την εξουσία σε δόξα, ευημερία και μεγαλείο».

Και τέλος, διερωτάται ο Dugin, τι σημαίνει ο «ρ.κ.» στις διεθνείς σχέσεις; Εδώ η έννοια αυτή αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα, ιδιαιτέρως υπό το φως της αντιπαραθέσεως της Ρωσίας με την Ουκρανία και γενικότερα με την δυτική Ευρώπη.

«Ο ρωσικός κόσμος», απαντάει ο Dugin, «είναι ένας από τους πόλους του πολυπολικού κόσμου.

»Μπορεί να είναι ενωμένος σε ένα κράτος (όπως η Κίνα ή η Ινδία) ή μπορεί να είναι πολλά ανεξάρτητα κράτη ενωμένα με την ιστορία, τον πολιτισμό και τις αξίες (όπως οι χώρες του ισλαμικού κόσμου).

»Σε κάθε περίπτωση όμως είναι ένα κράτος-πολιτισμός με τη δική του πρωτότυπη και ξεχωριστή ταυτότητα.

»Η πολυπολική παγκόσμια τάξη πραγμάτων οικοδομείται πάνω στο διάλογο τέτοιων κόσμων, πολιτισμών-κρατών.

»Και η Δύση σε αυτό το πλαίσιο δεν θα πρέπει πλέον να εκλαμβάνεται ως φορέας οικουμενικών αξιών και κανόνων, καθολικά δεσμευτικών για όλους τους λαούς και τα κράτη του κόσμου.

»Η Δύση, οι χώρες του ΝΑΤΟ είναι ένας κόσμος όπως και άλλοι, είναι ένα κράτος-πολιτισμός ανάμεσα σε άλλους: τη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδία, το ισλαμικό μπλοκ, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική.

»Ο συμπαντικός κόσμος αποτελείται από ένα σύνολο ξεχωριστών πόλων – μεγάλους χώρους, πολιτισμούς και μέτωπα που τους χωρίζουν και τους συνδέουν ταυτόχρονα.

»Πρόκειται για μια λεπτή κατασκευή που απαιτεί λεπτότητα, αμοιβαίο σεβασμό, διακριτικότητα, εξοικείωση με τις αξίες του άλλου, αλλά μόνο έτσι είναι δυνατόν να οικοδομηθεί μια πραγματικά δίκαιη παγκόσμια τάξη.

»Και σε αυτή την παγκόσμια τάξη είναι «ο ρωσικός κόσμος», και όχι μόνο η Ρωσία ως κράτος, ο οποίος αποτελεί έναν ολοκληρωμένο πόλος ένα κέντρο ολοκλήρωσης, έναν μοναδικό πολιτισμικό σχηματισμό, βασισμένος στις δικές του παραδοσιακές αξίες, οι οποίες μπορεί εν μέρει να συμπίπτουν και εν μέρει να διαφέρουν από τις αξίες των άλλων πολιτισμών.

»Και κανείς δεν μπορεί να πει από έξω τι πρέπει να είναι και τι δεν πρέπει να είναι ο ρωσικός κόσμος.

»Αυτό το αποφασίζουν μόνο οι λαοί του, η ιστορία του, το πνεύμα, και η πορεία του στην ιστορία».

Στην κατακλείδα της παρουσιάσεως του περιεχομένου του «ρωσικού κόσμου», όπως τον ερμηνεύει ο, ούτως ειπείν, «θεωρητικός» του Alexander Dugin, ο συντάκτης του παρόντος σημειώματος θα ήθελε δια μια εισέτι φορά να υπογραμμίσει ότι, αν και οι γεωπολιτικές προεκτάσεις αυτού του «μεγαλοϊδεατικού ιδεολογήματος» παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον σε ότι αφορά στη διαμόρφωση της ρωσικής εθνικής ιδέας και της επιρροής της στις κατευθύνσεις της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, εντούτοις αυτό που κατά την άποψη του γράφοντος έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η πλήρης υιοθέτηση αυτής της ξένης προς την οικουμενική Ορθοδοξία ιδέας από την Εκκλησία της Ρωσίας.

Και είναι πράγματι απορίας άξιο το γεγονός ότι, αν και η αναγνώριση της κανονικής Ορθοδόξου Εκκλησίας Ουκρανίας από τις κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες, ιδιαιτέρως δε από τις σλαβόφωνες, θα δημιουργούσε ένα «ανάχωμα» στις γεωπολιτικές φιλοδοξίες του θρησκευτικού ηγέτη του «ρωσικού κόσμου», αυτές κωφεύουν συνειδητά αναμένοντας πιθανώς κάποια ιδιαίτερη εύνοια ή ανταμοιβή…