Οι Ορθόδοξοι της Ουκρανίας οφείλουν να ενωθούν σε μία Εκκλησία

Oh man, I dunno, like…man, like you know
I don’t know, health insurance and the homeless and world peace
And… AIDS… and education… I mean, uh, I’m trying to do right, but… hey

Iggy Pop, American Caesar – Luis, Luis

Ο υπογράφων το παρόν σημείωμα θα ήθελε ευθύς εξ αρχής να τονίσει ότι, ως υπέρμαχος του ορθού λόγου θεωρεί αποτρόπαια και αντίθετη με την «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν» ανθρώπινη φύση οποιαδήποτε πολεμική σύγκρουση.

Όμως ο γράφων οφείλει να ομολογήσει ότι, οι πόλεμοι, όσο αποκρουστικοί και αν είναι, αποτελούν συνάμα και την θρυαλλίδα που πολλές φορές επιταχύνει τις υποβόσκουσες στο γεωπολιτικό γίγνεσθαι αλλαγές, οι οποίες αναζητούν διέξοδο και συνήθως εκφράζονται με τη μορφή ακραίων κοινωνικών αναταραχών: επαναστάσεων, πραξικοπημάτων, εμφυλίων συγκρούσεων κλπ.

Έτσι, π.χ., ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έγινε η «ταφόπλακα» τουλάχιστον τριών αυτοκρατοριών, οδήγησε στην ίδρυση του κράτους των Μπολσεβίκων, στην εμφάνιση του φασισμού και του ναζισμού, σηματοδότησε την επέκταση των αμερικανικών γεωπολιτικών συμφερόντων και στην Ευρώπη κλπ.

Ο συντάκτης του παρόντος σημειώματος δεν πρόκειται σε αυτό το σχόλιο να ασχοληθεί με τις γεωπολιτικές προεκτάσεις της πολεμικής συρράξεως στην Ουκρανία, οι οποίες ειρήσθω εν παρόδω είναι πολλές και άκρως ενδιαφέρουσες, ιδιαιτέρως μετά τις τελευταίες «συναρπαστικές» εξελίξεις, αλλά θα περιορισθεί αποκλειστικά στην… υπερφυσική της πλευρά, δηλαδή στην εκκλησιαστική.

Ο υπογράφων το παρόν σχόλιο είχε επαρκώς στο παρελθόν ασχοληθεί με τη θέση που έλαβε ευθύς εξαρχής το Πατριαρχείο Μόσχας σε ό,τι αφορά την Ρώσο-Ουκρανική διένεξη, υπογραμμίζοντας ιδιαιτέρως την θεωρητική της βάση, δηλαδή την εθνοφυλετική θεωρία του «ρωσικού κόσμου», με την μορφή και το περιεχόμενο που την προωθεί ο εκκλησιαστικός βραχίονας της «αγίας Ρωσίας», εφόσον η προσέγγιση της κοσμικής εξουσίας είναι διαφορετική, όσο και αν αυτό φαντάζει παράδοξο.

Ο γράφων, φίλτατε αναγνώστη της ΤΡΙΜΠΟΥΝΑΣ, πίστευε ότι, αν και τα τελευταία χρόνια ο ηγέτης του εκκλησιαστικού βραχίονα της «γ΄ Ρώμης» εγκαταβιώνει σε μια εικονική και άκρως σουρεαλιστική διάσταση, κάτι δηλαδή σαν τη γνωστή ταινία του 1971 La Folie des grandeurs με πρωταγωνιστή τον αμίμητο Louis de Funès, η σκληρή ουκρανική πραγματικότητα θα τον ανάγκαζε να συνειδητοποιήσει ότι η υπερφίαλη αντιμετώπισή της αποτελεί ένα ατελέσφορο αδιέξοδο.

Φευ!, άλλη μια χαμένη ευκαιρία…

Φαίνεται ότι η κατάσταση για το Πατριαρχείο Μόσχας στην Ουκρανία δυσχεραίνει όλο και περισσότερο, εφόσον η παρουσία στελεχών του στην πομπώδη εκδήλωση της υπογραφής του πρωτοκόλλου υπαγωγής τεσσάρων ουκρανικών περιοχών στην Ρωσική Ομοσπονδία, δικαίως προκάλεσε την οργή της Ουκρανικής Κυβερνήσεως.

Ο σύμβουλος του ουκρανού προέδρου Mikhail Podoliak δήλωσε ότι, όσοι κληρικοί της Εκκλησίας Ουκρανίας του Πατριαρχείου Μόσχας συμμετείχαν στις τελετές του Κρεμλίνου θα πρέπει να θεωρηθούν συνεργάτες των Ρώσων εισβολέων και να υποστούν τις ποινικές συνέπειες που ορίζει ο νόμος.

Θεωρεί δε ότι πρέπει να καταρτιστεί ένα νομοσχέδιο, το οποίο θα καθορίζει τη θέση αυτής της ουκρανικής εκκλησιαστικής οργανώσεως του Πατριαρχείου Μόσχας στην μεταπολεμική Ουκρανία (Βλ. εδώ στα ουκρανικά).

Όμως σε δήλωσή της στο Συνέδριο «Θρησκευτική Ειρήνη ή ο “Πόλεμος των Πολιτισμών”» η επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας Εθνοπολιτικής και Ελευθερίας της Συνείδησης της Ουκρανίας Olena Bogdan δήλωσε ότι η απαγόρευση της λειτουργίας της Εκκλησίας Ουκρανίας του Πατριαρχείου Μόσχας θα δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα από αυτά που ο νομοθέτης πιστεύει ότι θα επιλύσει.

Στην ερώτηση πόσοι είναι οι μοναχοί της Ορθοδόξου Εκκλησίας Ουκρανίας στο Κίεβο, η Bogdan απάντησε ότι είναι λιγότεροι από 50, ενώ στην Λαύρα των Σπηλαίων, την οποία διαχειρίζεται η εκκλησιαστική οργάνωση του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία, εγκαταβιώνουν 200 και μαζί με τους καθηγητές και το προσωπικό της Θεολογικής Ακαδημίας ο συνολικός αριθμός των προσώπων που συνδέονται άμεσα με την Μονή φθάνει τους 600.

Πρόσθεσε επίσης ότι οι λογαριασμοί της Λαύρας Κιέβου και το κόστος των επισκευών «είναι πολύ μεγάλα ποσά, δεν πληρώνονται από το κράτος, αλλά από την ίδια την Εκκλησία Ουκρανίας του Πατριαρχείο Μόσχας».

Επιπλέον, η Olena Bohdan είπε ότι η Εκκλησία Ουκρανίας του Πατριαρχείου Μόσχας είναι η μεγαλύτερη θρησκευτική οργάνωση στην Ουκρανία με πολύ περισσότερα θρησκευτικά κέντρα από ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία Ουκρανίας.

Εκτός αυτού, η επικεφαλής της Κρατικής Υπηρεσίας Εθνοπολιτικής και Ελευθερίας Συνειδήσεως σημείωσε ότι: «στο Κίεβο η συντριπτική πλειοψηφία των Ορθοδόξων εκκλησιών ανήκουν στην Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας και δεν είναι άδειες, είναι γεμάτες με πιστούς κάτι που δεν ισχύει για τις εκκλησίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας Ουκρανίας στο Κίεβο».

«Επομένως, αν μιλάμε για μια κάποια αλλαγή στη Λαύρα του Κιέβου, τότε μιλάμε για το ότι περίπου 600 άνθρωποι θα πρέπει να βγουν από εκεί, επειδή κάποιοι νέοι πρέπει να εγκατασταθούν και αυτοί θα πρέπει να πληρώνουν εκατομμύρια λογαριασμούς μηνιαίως», τόνισε η Bohdan.

Πιστεύει επίσης ότι η Εκκλησία Ουκρανίας του Πατριαρχείου Μόσχας δεν πρέπει να τεθεί εκτός νόμου, εφόσον «αυτός είναι ο ευκολότερος τρόπος για να αποσταθεροποιηθεί η κοινωνία.

»Όταν λένε: “Ας απαγορεύσουμε την Εκκλησία Ουκρανίας του Πατριαρχείου Μόσχας”, θα κάνουμε τι;

»Θα πούμε σε περίπου 2 εκατομμύρια ανθρώπους και περίπου σε 10.000 κληρικούς και 10.000 ενορίες ότι σταματάτε να συγκεντρώνεστε, σταματάτε να λειτουργείτε;

»Αυτός είναι ο ευκολότερος τρόπος για να αποσταθεροποιηθεί η κατάσταση στην κοινωνία, να δημιουργηθούν εντάσεις μεταξύ των πολιτών, να προκληθεί μια επικίνδυνη αντιπαράθεση μεταξύ πολιτών και υπηρεσιών επιβολής του νόμου και μια μεγάλη δυσπιστία προς τις κρατικές αρχές», δήλωσε η Bohdan.

Την ίδια άποψη, ότι δηλαδή μια απαγόρευση της Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία θα δημιουργούσε νέες κοινωνικές εντάσεις, συμμερίζεται και το ίδιο το Γραφείο του Ουκρανού προέδρου.

Οι εκπρόσωποι του προέδρου της Ουκρανίας έχουν επανειλημμένως δηλώσει την αντίθεσή τους στις προσπάθειες που καταβάλλουν από καιρούς εις καιρόν ακραίοι εθνικιστές βουλευτές για την ψήφιση νομοσχεδίου, το οποίο θα έθετε εκτός νόμου της εκκλησιαστική δομή του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία

Όμως από ότι φαίνεται, το Πατριαρχείο Μόσχας έχει πλέον χάσει κάθε επαφή με την πραγματικότητα, βρισκόμενο σε μια μόνιμη κατάσταση ευφορίας. Από τη μια πλευρά, η εκκλησιαστική του δομή στην Ουκρανία διερρήγνυε τα ιμάτιά της, διατυμπανίζοντας προς κάθε κατεύθυνση ότι είναι σχεδόν αυτοκέφαλη και ότι δεν έχει καμία σχέση με τη Μόσχα, όμως από την άλλη τρεις κληρικοί της από το Λουγκάνσκ, τη Μελιτόπολη και τη Χερσώνα παρευρέθηκαν στην τελετή της υπογραφής της εντάξεως των τεσσάρων περιοχών της Ουκρανίας στην Ρωσική Ομοσπονδία (Βλ. εδώ στα ρωσικά), προκαλώντας τις έντονες αντιδράσεις Ουκρανών αξιωματούχων.

(Ας σημειώσουμε εδώ ότι ο εκκλησιαστικός ηγέτης της «γ΄ Ρώμης» απουσίαζε, προφασιζόμενος ασθένεια, όπως συνέβη και στην τελετή της ενσωματώσεως της Κριμαίας.)

Όμως, εκτός από την ουσιαστική ακύρωση της σε στυλ «pomp and circumstance» διακηρύξεως ανεξαρτησίας της εκκλησιαστικής δομής της Εκκλησίας της Ρωσίας από τη Μόσχα, αποδείχθηκε ότι όλες αυτές οι διαμαρτυρίες εκ μέρους του Πατριαρχείου Μόσχας για δήθεν διώξεις εναντίον της εκκλησιαστικού του παραρτήματος στην Ουκρανία είναι σε μεγάλο βαθμό αβάσιμες.

Φυσικά η παρουσία στο Κρεμλίνο ιερέων της «ανεξάρτητης» μοσχοβίτικης εκκλησιαστικής δομής στην Ουκρανία δημιούργησε εύλογες απορίες στις ουκρανικές Αρχές, οι οποίες απαίτησαν από τον μητροπολίτη Ονούφριο να διευκρινίσει ποια μέτρα θα λάβει εναντίον των «ανταρτών», υπογραμμίζοντας ότι αυτοί, ούτως ή άλλως, θα υποστούν τις προβλεπόμενες από το νόμο περί συνεργασίας με τους εισβολείς συνέπειες.

Η θέση του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία επιδεινώνεται επίσης και από το γεγονός ότι εκτός από τις επαρχίες του στην Κριμαία, εκείνες οι επαρχίες που βρέθηκαν στις προσφάτως προσηρτημένες περιοχές τέθηκαν υπό την άμεση διοίκηση του Ρώσου προκαθημένου με τη δικαιολογία ότι είναι αδύνατη η απευθείας επικοινωνία τους με το Κίεβο.

Δηλαδή η, τάχαμου, «ανεξαρτησία» της μητροπόλεως Κιέβου του Πατριαρχείου Μόσχας αποδείχθηκε ουσιαστικά μια… σαπουνόφουσκα.

Όπως ήταν αναμενόμενο ο Ονούφριος δεν αντέδρασε στην «ανταρσία» των υπ’ αυτού μητροπολιτών και από ό,τι φαίνεται δεν πρόκειται να αντιδράσει, εφόσον αποδείχθηκε στην πράξη ότι ο Μόσχας είναι εκείνος που διοικεί την μητρόπολη έχοντας γράψει στα παλαιότερα των υποδημάτων του τα αυτονομιστικά σκιρτήματα του μητροπολίτου στο Κίεβο, ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, παραμένει μόνιμο μέλος της Συνόδου της Εκκλησίας της Ρωσίας.

Εκτός αυτού δεν πρέπει να λησμονούμε ότι από κανονικής απόψεως ο Ονούφριος είναι απολύτως μετέωρος χωρίς ο ίδιος να έχει διευκρινίσει απολύτως το περιεχόμενο αυτής της, ούτως ειπείν, ανεξαρτησίας, όπως επίσης και ότι ουδείς έχει αναγνωρίσει την φερόμενη ως ανεξάρτητη εκκλησιαστική του οργάνωση ως «αυτοκέφαλη».

Ας σημειώσουμε δε ότι μέχρι σήμερα ο Ονούφριος, παρ’ όλες τις μεγαλόστομες διακηρύξεις του, δεν απηύθυνε όπως προβλέπει η κανονική τάξη αίτημα στον Οικουμενικό Πατριάρχη για την αναγνώριση του νυν καθεστώτος της εκκλησιαστικής του οργανώσεως.

Ίσως ο «αντάρτης» Ονούφριος θα μπορούσε να ακολουθήσει το παράδειγμα της Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας στη Λετονία, η οποία στην Κληρικολαϊκή της Σύναξη της 20ης Οκτωβρίου τρ.ε. αποφάσισε, σε αντίθεση από ότι προβλέπει η ορθόδοξη παράδοση, να ζητήσει από τον προκαθήμενο του εκκλησιαστικού βραχίονα της «γ΄ Ρώμης» και όχι από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, την πλήρη ανεξαρτησία της από την Μόσχα, όπως αυτό απαιτεί ο προσφάτως ψηφισθείς από το Λετονικό Κοινοβούλιο νόμος.

Όπως ήταν αναμενόμενο το αίτημα της Εκκλησίας Λετονίας απορρίφθηκε με την δικαιολογία ότι, πρώτον, πρόκειται για μια μικρή σε αριθμό εκκλησιαστική οργάνωση και, δεύτερον, η απαίτηση του νόμου δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την απόδοση του αυτοκέφαλου. (Βλ. εδώ)

Τα συμπεράσματα φίλτατε αναγνώστη της ΚΑΘΕΔΡΑΣ είναι δικά σου…

Από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία Ουκρανίας είτε δεν επιθυμεί, είτε δεν μπορεί να αναλάβει μια σοβαρή πρωτοβουλία για την ένωση των ορθοδόξων.

Και αυτή, όπως και η υπό τον Ονούφριο εκκλησιαστική οργάνωση, παραμένει δέσμια των σκληροπυρηνικών της στοιχείων, τα οποία έχουν διακηρύξει έναν «νυν υπέρ πάντων αγώνα» εναντίον της εκκλησιαστικής παρουσίας του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία.

Αυτή η εμμονή της Ορθοδόξου Εκκλησίας Ουκρανίας σε μια απλουστευμένη και αδιέξοδη αντιρωσική πολιτική παράγει εντελώς αντίθετα αποτελέσματα, εφόσον μάλλον συσπειρώνει τον ρωσόφωνο πληθυσμό της Ουκρανίας παρά τον φέρνει πιο κοντά σε αυτή, όπως παρατηρεί και η Bohdan (βλ. ανωτέρω).

Θα πρέπει δε να σημειώσουμε ότι η συσπείρωση αυτή κάθε άλλο παρά οφείλεται στην υποστήριξη της ρωσικής πλευράς, αλλά στον εμφανή κίνδυνο εξοντώσεως της εθνικής ταυτότητας των ρωσόφωνων κατοίκων.

Είναι σαφές ότι οι εθνικιστικές κραυγές διαφόρων κυβερνητικών στελεχών για την πλήρη εξάλειψη της ρωσικής γλώσσας στην Ουκρανία δεν πρόκειται να οδηγήσουν τους ορθοδόξους πιστούς του Ονούφριου στους ναούς της κανονικής Εκκλησίας, έτι δε περισσότερο που αυτή σιωπά.

Βεβαίως, από τη μια πλευρά, οι πολεμικές συγκρούσεις έχουν μεν εμβαθύνει τις αντιθέσεις μεταξύ των δυο ορθοδόξων εκκλησιαστικών οργανώσεων, όμως, από την άλλη, είναι αισθητή η απουσία κάποιου μεσολαβητή, ο οποίος όχι μόνο θα διερευνούσε τις προθέσεις των δυο πλευρών, αλλά ίσως να αποτελούσε την «θρυαλλίδα» για την εκκίνηση της ενωτικής διαδικασίας.

Εκτός από την κανονική αοριστία της εκκλησιαστικής οργανώσεως του Ονουφρίου, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακόμα και ως θετικός παράγοντας για την οριστική επίλυση του ουκρανικού εκκλησιαστικού προβλήματος, ένα άλλο, επίσης θετικό στοιχείο είναι όπως προείπαμε η ψευδαίσθηση της «εκκλησιαστικής υπερδυνάμεως» που συνεχίζει να κατέχει το Πατριαρχείου Μόσχας και δεν του επιτρέπει να αξιολογήσει νηφάλια όχι μόνο τις άμεσες επιπτώσεις των επιλογών του προκαθημένου του, όπως π.χ. το αίτημα της εκκλησίας του στη Λετονία, αλλά και τις μακροπρόθεσμες: η διαφαινόμενη σημαντική και οριστική συρρίκνωση του «κανονικού» εδάφους της εκκλησιαστικής οργανώσεως της «γ΄ Ρώμης» στην Ουκρανία θα καταργήσει και το γνωστό «επιχείρημα των αριθμών», ότι δηλαδή η Εκκλησία της Ρωσίας αποτελεί μια «ορθόδοξη υπερδύναμη» και ως εκ τούτου μπορεί να συνεχίσει την καταστρεπτική για την πανορθόδοξη ενότητα πολιτική της (βλ. π.χ. την γνωστή παρασυναγωγή στο Αμμάν το 2020).

Ο γράφων σπεύδει να εξηγήσει ότι, θεωρώντας ως θετικό στοιχείο την χίμαιρα του «ορθοδόξου ιμπεριαλιστικού μεγαλείου», η οποία πηγάζει από την αυταπάτη ότι η υλοποίηση των γεωπολιτικών στόχων της Ρωσίας αποτελεί συνάμα και έναν… «ιερό πόλεμο», υπονοεί, πρώτα από όλα, ότι με τη στάση του αυτή το Πατριαρχείο Μόσχας εμφανίζεται «γυμνό» ενώπιον όχι μόνο των υπολοίπων Ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλά και ολοκλήρου του χριστιανικού κόσμου.

«Γυμνό» υπό την έννοια ότι πλέον αποκαλύφθηκε αυτό που ο γράφων έχει πολλάκις τονίσει στο παρελθόν: η Εκκλησία της Ρωσίας είναι μια συστημική Εκκλησία, αποτελεί έναν σημαντικό εταίρο της κυβερνούσας ελίτ, στην οποία έχει αποδώσει έναν σχεδόν «ιερό χαρακτήρα», υπηρετώντας τη πιστά και αυτοβούλως, αδιαφορώντας ολότελα για το εφήμερο της δόξας του κόσμου.

Σήμερα εμφανίζεται μια μοναδική ευκαιρία για τους κάθε λογής οσφυοκάμπτες εκκλησιαστικούς ταγούς που αναζητούν την ποικιλόμορφη εύνοια της «αγίας Ρωσίας», να τείνουν χείρα βοηθείας στον μητροπολίτη του Πατριαρχείου Μόσχας στο Κίεβο Ονούφριο αναγνωρίζοντας την Ορθόδοξη Εκκλησία Ουκρανίας, προτρέποντάς τον κατ’ αυτόν τον τρόπο να ξεκινήσει τη διαδικασία της ενώσεως με αυτή.