Η κρίση της “αυθεντίας”

Το πρόβλημα στην ελληνική πραγματικότητα είναι τόσο επίκαιρο και επιτακτικό, όσο ζωτικό και καυστικό, επειδή η ασθένεια του πολιτισμού μας και της πολιτικής δια της αυθεντολογίας, παρέσυρε και παρασύρει στη “δουλεία” και την τυραννία.

Δεν έχει δε σημασία αν ο όρος “αυθεντία” προηγείται ή έπεται στη γέννεσή του του όρου “ελευθερία”. Συναντώνται και συνυπάρχουν στον όρο “δημοκρατία”.

Πρόκειται περί μιας τριαδικής υπόστασης, που η μία δεν υφίσταται χωρίς την άλλη. Αυτή γεννά εκείνη. Η μία υποστηρίζει την άλλη, αλλά και η μία παρασύρει την άλλη.

Διότι, αν είναι αληθές, και είναι, ότι τίποτα δεν είναι ευκολότερο να αναποδογυρίσει μια αδύνατη κεφαλή από μια αυθεντική γνώμη. Και άλλο τόσο είναι αληθές ότι “έμφυτος τοις πάσιν ανθρωποις ο της ελευθερίας πόθος” και ότι “εν τη δημοκρατία μόνον ο φύσει ελεύθερος αρέσκεται να ζή”.

Τι είναι όμως αυθεντία; Η “αυθεντία” (εκ του αυτός + έντης), παράγωγο του αυθ-εντέω (=έχω εξουσία επί τινός, είμαι αυθέντης, το δ δεύτερο συνθετικό έντης εκ του έννυμι), σημαίνει την απόλυτη κυριότητα, την εξουσία, το αξίωμα, τη δικαιοδοσία και την προσωπικότητα του αυθέντη.

Γνωστό είναι για παράδειγμα το “ο τάδε είναι αυθεντία στα ζητήματα αυτά” ή η τιμητική προσφώνηση “Η αφεντιά σας”.

Γενικώς, υπό αυτή την έννοια, ο όρος “αυθεντία” έχει δύο σημασίες: Την υποκειμενική και την αντικειμενική.

Εξ’ αυτών, η μεν πρώτη χαρακτηρίζεται ως πραγματική, η δε δεύτερη ως υπηρεσιακή.

Πραγματική ή υποκειμενική ή προσωπική αυθεντία έχει εκείνος, που οι άλλοι, ορμώμενοι από αίσθημα εμπιστοσύνης προς αυτόν, ιδιοποιούνται τις κρίσεις και τις επιθυμίες του, δηλαδή τρόπον τίνά είναι αιχμάλωτοι της προσωπικότητάς του ή και της γοητείας του.

Υπηρεσιακή ή αντικειμενική αυθεντία, εξάλλου, έχει εκείνος που ανέλαβε την ευθύνη της εκτέλεσης μιας αποστολής, έναντι μιας εξουσιοδοτημένης αρχής, από την οποία απορρέει και το δικαίωμά του να απαιτεί την ανταπόκριση στις εντολές του, οι οποίες ωστόσο υπαγορεύονται από καθαρούς υπηρεσιακούς λόγους.

Σε καμία περίπτωση, ωστόσο, δεν δύναται να εννοηθεί αυθεντία υπό πίεση και βία.

Η πίεση και η βία δεν συντελούν στην αναγνώριση αυθεντίας.

Αναφορικά δε με τις επιδιωκόμενες αξίες, αν και αυθεντία σημαίνει και περιορισμό, εντούτοις δεν συγκρούεται με την ελευθερία. Αυτό σημαίνει, ότι η αναγνώριση της αυθεντίας, απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση γνώσεων, γίνεται ελεύθερα από το άτομο.

Αναφορικά τώρα με το πνεύμα του καιρού και του τόπου, η αυθεντία πρέπει να κινείται μεταξύ παρόντος, παρελθόντος και μέλλοντος, στο πλαίσιο της πραγματικότητας του πολίτη, με τρόπο ώστε ο πολίτης να κάνει βίωμά του τις αξίες και να λειτουργεί ως μια αυτόνομη και ελεύθερη προσωπικότητα, που είναι άλλωστε και ο τελικός σκοπός της αγωγής του πολίτη.

Κλασσικό παράδειγμα της σχέσης αυθεντίας και παιδείας είναι ο διάλογος μεταξύ Σωκράτους και του Αθηναίου Δημοδόκου, ο οποίος για να γλιτώσει τον γιο του Θεάγη από τους Σοφιστές, τον οδήγησε στον Σωκράτη.

Κατά τη μεταξύ τους συζήτηση ο Σωκράτης προσποιείται ότι δεν είναι αυτός ο κατάλληλος δάσκαλος. Και όσο φαίνεται απρόθυμος να αναλάβει την παιδεία του Θεάγη, τόσο ο Θεάγης και ο πατέρας του τον παρακαλούν να δεχθεί. Έτσι, αφού αντιλαμβάνεται ο Σωκράτης, ότι είναι αιχμάλωτος του ο Θεάγης, δέχεται να τον αναλάβει…

Κατά συνέπειαν: Αγωγή προς αυθεντία είναι αγωγή προς ελευθερία. Και αγωγή προς ελευθερία είναι αγωγή προς ευθύνη. Αναγνώριση της αυθεντίας σημαίνει εμπιστοσύνη και ασφάλεια, αλλά και σεβασμός, τα βασικά δηλαδή συναισθήματα των γνήσιων ανθρώπινων σχέσεων. Σεβασμός δε σημαίνει υπακοή και υπακοή σημαίνει ελευθερία…

Έχουν καμία σχέση οι αυτοπαρουσιαζόμενοι ως “αυθεντίες” στην ελληνική πολιτική πραγματικότητα με τα προαναφερόμενα; Τέτοια σχέση μάλλον, όσο η νύχτα με τη μέρα!..

Με τέτοιες “μαϊμού” πολιτικές αυθεντίες άρχισε η συστηματική εκρίζωση κάθε έννοιας δικαίου και ελευθερίας, ιδιαίτερα σε κοινωνίες με άρρυθμη κοινωνική ζωή, άρρυθμη γιατί έλλειπε η πολιτική συνείδηση των αντιφάσεων της.

Και με τη πειθαρχημένη ελευθερία να είναι ένα σύνθημα με αρκετή γοητεία, για να μπορεί να παρασύρει όχι μόνο το πολιτικά ανώριμο πλήθος, αλλά και τον πολιτικά αδιάφορο διανοούμενο.