Ρεαλισμός και γενναίες αποφάσεις για να βγούμε από την ύφεση

Το φετινό φθινόπωρο ξεκινά με πρωτόγνωρες συνθήκες για την οικονομία, για τη χώρα και τους πολίτες. Η Ελλάδα κατάφερε να αντιμετωπίσει καλύτερα από άλλες χώρες το πρώτο κύμα της πανδημίας, ωστόσο, όπως όλα δείχνουν, σε παγκόσμιο επίπεδο η υγειονομική κρίση δεν έχει ακόμη εξαλειφθεί.

Τα κρούσματα, και μάλιστα εν μέσω θέρους, αυξάνονται συνεχώς ανά την υφήλιο, όπως συνέβη και στη χώρα μας, παρότι όλα έδειχναν ότι είχαμε περιορίσει τον φονικό ιό.

Οι επιπτώσεις της πανδημίας είναι ήδη ορατές σε όλες τις οικονομίες του κόσμου, στην κατανάλωση και στην παραγωγή, στο διεθνές εμπόριο και τις μεταφορές, αλλά και στις επενδύσεις.

Οι εκτιμήσεις για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας αναθεωρούνται διαρκώς προς το χειρότερο, με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να προβλέπει ύφεση 4,9% το 2020.

Οι προοπτικές για το επόμενο έτος, πάντως, είναι αβέβαιες και εν πολλοίς εξαρτώνται από την ανακάλυψη ενός ασφαλούς εμβολίου.

Ακόμη όμως και αν η ανακάλυψη έρθει άμεσα, απαιτείται μεγάλος χρόνος για την παραγωγή και τη διανομή ενός ασφαλούς εμβολίου, ενώ στο μεταξύ η οικονομική κρίση θα διογκώνεται.

Και στην Ελλάδα, η υγειονομική κρίση ανέτρεψε βίαια τη δυναμική μεγέθυνσης που είχε αποκτήσει η οικονομία το προηγούμενο διάστημα.

Μετά από 3,5 χρόνια σταθερής ανόδου, το ΑΕΠ της χώρας παρουσίασε μείωση τόσο στο πρώτο, όσο και στο δεύτερο τρίμηνο του 2020, ενώ σύμφωνα με τις θερινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ύφεση αναμένεται να φτάσει στο 9%.

Σημαντικοί δείκτες όπως η ιδιωτική κατανάλωση, οι επενδύσεις, οι εξαγωγές, η βιομηχανική παραγωγή, ο όγκος δραστηριότητας στο λιανεμπόριο καταγράφουν ήδη υποχώρηση.

Σύμφωνα με επικαιροποιημένα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ο κύκλος εργασιών στο σύνολο των επιχειρήσεων και των δραστηριοτήτων της οικονομίας σημείωσε μείωση 25,1% το δεύτερο τρίμηνο του 2020 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019, ενώ για τις επιχειρήσεις που τέθηκαν σε αναστολή λειτουργίας, η πτώση φθάνει το 55,9%.

Ειδικά στον τουριστικό κλάδο, οι επιπτώσεις της πανδημίας ήταν στην κυριολεξία καταστροφικές.

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις των φορέων της αγοράς, οι εισπράξεις για το σύνολο του 2020 δεν αναμένεται να ξεπεράσουν τα 3,5 δισ. ευρώ, σημειώνοντας πτώση έως και 80% σε σύγκριση με το 2019.

Αυτό που θα πρέπει να γίνει κατανοητό είναι το ότι η επόμενη παγκόσμια οικονομική κρίση είναι μπροστά μας και γι’ αυτήν θα πρέπει να πρέπει να ληφθούν γενναίες αποφάσεις από τους παγκόσμιους ηγέτες για να συντμηθεί η διάρκεια της κρίσης.

Πρωτίστως, οι παγκόσμιοι ηγέτες θα πρέπει να ακολουθήσουν μία νέα πολιτική, αφήνοντας στην άκρη την υπερβολική αισιοδοξία, η οποία από μόνη της δεν είναι ικανή να αντιμετωπίσει τα οξυμένα προβλήματα.

Πρέπει να προετοιμάζονται για νέα «κύματα» της πανδημίας και στην πράξη για το πώς η ισχυρά οικονομικές χώρες θα βοηθήσουν τις φτωχότερες και πληττόμενες από την πανδημία χώρες, τόσο σε επίπεδο δημόσιας υγείας, όσο και για να αποφύγουν την οικονομική καταστροφή λόγω της πανδημίας.

Η αρνητικότατη συγκυρία της πανδημίας θα πρέπει να αντιμετωπισθεί από τους παγκόσμιους ηγέτες με ρεαλισμό και πάντα υπό το πρίσμα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

Με απλά λόγια, θα πρέπει όλοι να δούμε την αξία της αλληλεγγύης και της συνεργασίας για την αποφυγή μιας κοινής καταστροφής.

Δυστυχώς, αυτό ακόμη δεν το βλέπουμε ως παγκόσμια πολιτική.

Τα μέτρα που έχει λάβει μέχρι τώρα η Πολιτεία για την προστασία των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών από τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, έχοντας ενσωματώσει πολλές από τις προτάσεις των φορέων της αγοράς.

Ωστόσο, έχουμε μπροστά μας ένα δύσκολο διάστημα. Θα απαιτηθεί διαρκής παρακολούθηση της κατάστασης και λήψη πρόσθετων μέτρων για τη στήριξη των επιχειρήσεων και των εργαζομένων που πλήττονται.

Εξίσου σημαντική με την προσπάθεια άμβλυνσης των επιπτώσεων της κρίσης βραχυπρόθεσμα, είναι η ανάγκη για να δημιουργηθούν οι συνθήκες για την επανεκκίνηση και τη διατηρήσιμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, στα επόμενα χρόνια.

Για να μπορέσει να ανακάμψει και να ενισχύσει τις αντοχές της απέναντι σε μελλοντικές κρίσεις, η Ελλάδα χρειάζεται ένα νέο, υγιέστερο μοντέλο ανάπτυξης, το οποίο θα στηρίζεται κυρίως στην παραγωγή περισσότερων διεθνώς εμπορεύσιμων, ανταγωνιστικών προϊόντων με υψηλή προστιθέμενη αξία.

Αυτή η ανάγκη γίνεται τώρα ακόμη πιο προφανής και επιτακτική.

Η Ελλάδα είναι σήμερα μεταξύ των οικονομικών που εξαρτώνται περισσότερο από τον τουρισμό, τόσο σε επίπεδο Ε.Ε. όσο και μεταξύ των μελών του ΟΟΣΑ. Ο συγκεκριμένος κλάδος είναι και θα εξακολουθήσει να αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα για τη χώρα.

Ωστόσο, όπως αναδεικνύεται και από την τρέχουσα συγκυρία, δεν μπορεί να συνεχίσει να είναι «μονοκαλλιέργεια».

Είναι απαραίτητη η αναθεώρηση του αναπτυξιακού μείγματος της ελληνικής οικονομίας, με:

στρατηγική ανάδειξη νέων δυναμικών και εξωστρεφών κλάδων

ανασυγκρότηση του παραγωγικού μηχανισμού της χώρας

στενότερη διασύνδεση της παραγωγής με την τεχνολογία και την καινοτομία, προκειμένου να αυξηθεί η διαφοροποίηση και η προστιθέμενη αξία των ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών.

Στην προσπάθεια αυτή θα πρέπει να αντιμετωπιστούν μια σειρά από δομικά προβλήματα και εμπόδια:

Η χαμηλή διαχρονικά παραγωγικότητα της ελληνικής οικονομίας καθώς και μια κατακερματισμένη παραγωγική βάση, με λίγες μεγάλες μονάδες και πολύ μεγάλο αριθμό μικρών και πολύ μικρών βιομηχανικών εταιριών.

H χαμηλή κινητοποίηση επενδυτικών πόρων για την ανασυγκρότηση του παραγωγικού μηχανισμού.

Η πτώση τη επενδυτικής δαπάνης στη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας οδηγεί στην απαξίωση του εγκατεστημένου παραγωγικού κεφαλαίου της χώρας και σε σημαντική υστέρηση, σε σχέση με τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής.

Η αδυναμία του εγχώριου τραπεζικού συστήματος να στηρίξει χρηματοδοτικά την ανάκαμψη της οικονομίας.

Παρά τη σχετική βελτίωση που έχει επιτευχθεί το τελευταίο διάστημα, τόσο το ύψος των διαθέσιμων δανειακών κεφαλαίων, όσο και οι όροι δανεισμού είναι αναντίστοιχοι με τις ανάγκες των επιχειρήσεων.

Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο για τις ΜΜΕ, που έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης.

Οι πόροι που εξασφάλισε η χώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τα επόμενα χρόνια, είναι η μεγάλη ευκαιρία της χώρας να αντιμετωπίσει τα εμπόδια αυτά και να προχωρήσει ταχύτερα τον παραγωγικό μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας.

Το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση είναι να διδαχθούμε από τα λάθη του παρελθόντος.

Σε αντίθεση με προηγούμενες προγραμματικές περιόδους, οι πόροι δεν θα πρέπει χρησιμοποιηθούν για να σκεπάσουν τα δομικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, τροφοδοτώντας την εφήμερη κατανάλωση.

Η διαχείρισή τους θα πρέπει να ακολουθήσει μια κεντρική φιλοσοφία και αρχιτεκτονική, η οποία θα στοχεύει στον παραγωγικό μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας, μέσα από την υποστήριξη θεσμικών μεταρρυθμίσεων και σημαντικών επενδύσεων σε παραγωγικούς κλάδους με υψηλή προστιθέμενη αξία και εξωστρεφή προσανατολισμό.

Στο πλαίσιο αυτό, στόχοι προτεραιότητας θα πρέπει να είναι:

Στήριξη των επιχειρήσεων και των εργαζομένων που πλήττονται από τις επιπτώσεις της πανδημίας

Συνέχιση των παρεμβάσεων για την ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, με διατήρηση του μέτρου της επιστρεπτέας προκαταβολής, αλλά και με νέα στοχευμένα προγράμματα για την παροχή ευνοϊκών δανείων. Κρίσιμο ρόλο στην αποτελεσματική εφαρμογή αυτών των προγραμμάτων, θα συνεχίσουν να έχουν οι τράπεζες, οι οποίες οφείλουν να αναλάβουν πλήρως το ρόλο που τους αναλογεί.

Στήριξη της απασχόλησης, με μέτρα για την επιδότηση της εργασίας, καθώς και για την ενίσχυση των εποχικών εργαζομένων, οι οποίοι κινδυνεύουν με κατάρρευση των αποδοχών τους.

Μετατροπή της επιδότησης ανεργίας σε αυξημένη επιδότηση της επαγγελματικής κατάρτισης και της αναβάθμισης δεξιοτήτων, ώστε να αποτραπεί ο κίνδυνος περιθωριοποίησης και να διευκολυνθεί η επανένταξη στην εργασία.

Περαιτέρω παρεμβάσεις μόνιμου χαρακτήρα, για τη μείωση του μη μισθολογικού κόστους της εργασίας.

Ανασυγκρότηση του παραγωγικού μηχανισμού της χώρας

Αξιοποίηση πόρων για την υποστήριξη παραγωγικών επενδύσεων σε τομείς, όπως: η μεταποίηση, η πράσινη ενέργεια, οι μεταφορές και η εφοδιαστική αλυσίδα, ο αγροδιατροφικός τομέας, καθώς και ο τουρισμός, με την ανάδειξη εναλλακτικών μορφών.

Ενθάρρυνση της επιχειρηματικής μεγέθυνσης, με λειτουργικά κίνητρα για συγχωνεύσεις και συνεργασίες μικρών επιχειρηματικών μονάδων.

Στόχος είναι η δημιουργία επιχειρήσεων μεγαλύτερου μέσου μεγέθους, με καλύτερες προοπτικές βιωσιμότητας και ανάπτυξης, με πρόσβαση στην καινοτομία, με δυνατότητες προσέλκυσης εξειδικευμένου προσωπικού και ενίσχυσης της εξωστρέφειάς τους.

Ανάπτυξη κατάλληλα σχεδιασμένων χρηματοδοτικών εργαλείων για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις, όπως οι μικροπιστώσεις.

Αναβάθμιση και εμπλουτισμός του τουριστικού προϊόντος της χώρας, με ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών, όπως για παράδειγμα, ο τουρισμός τρίτης ηλικίας.

Στενότερη σύνδεση του τουρισμού με τομείς όπως η αγροδιατροφή και ο πολιτισμός. Αναβάθμιση της τουριστικής εκπαίδευσης.

Νέα πολιτική για τη μεταποίηση

Υποστήριξη επενδύσεων, με μείωση του ελάχιστου ύψους επένδυσης, θέσπιση υψηλών αφορολόγητων αποθεματικών και αύξηση του ποσοστού για τις εξαγωγικές επιχειρήσεις.

Μείωση του κόστους της ενέργειας.

Διαμόρφωση κλαδικών πολιτικών, για την ενίσχυση εξωστρεφών κλάδων.

Βελτίωση του χρηματοδοτικού περιβάλλοντος

Αναμόρφωση της Αναπτυξιακής Τράπεζας και μετατροπή της σε βασικό όχημα για την αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανασυγκρότησης, που θα διοχετευθούν στον ιδιωτικό τομέα.

Θα ενισχύσει τον ανταγωνισμό. Στόχος είναι να μεγιστοποιηθεί η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, στο πλαίσιο σχημάτων σύμπραξης, καθώς και η ενίσχυση του ανταγωνισμού και η συμβολή στη βελτίωση του χρηματοδοτικού περιβάλλοντος.

Η ίδρυση και λειτουργία «κακής» τράπεζας (Bad Bank), για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, προκειμένου να επιταχυνθεί η βελτίωση του ενεργητικού και κατ’ επέκταση της χρηματοδοτικής ικανότητας του τραπεζικού τομέα.

Επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού του κράτους και της οικονομίας

Επιτάχυνση και εμβάθυνση της διαδικασίας ψηφιοποίησης της δημόσιας διοίκησης, με έμφαση στην διαλειτουργικότητα των εφαρμογών και στη βελτίωση της εξυπηρέτησης πολιτών και επιχειρήσεων.

Χρηματοδοτικά εργαλεία και κίνητρα για επενδύσεις ψηφιακής αναβάθμισης από τις επιχειρήσεις.

Δημιουργία υποστηρικτικών δικτύων για τις ΜΜΕ

Επένδυση στην ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, με επένδυση σε σχετικά προγράμματα κατάρτισης στο πλαίσιο της Δια Βίου Μάθησης.

Ενίσχυση του συστήματος καινοτομίας

Ποιοτική και ποσοτική ενίσχυση των δικτύων ανάμεσα στη βασική έρευνα, την εφαρμοσμένη έρευνα και τις επιχειρήσεις, καθώς και την ελληνική επιστημονική κοινότητα της διασποράς.

Δημιουργία Κόμβων Καινοτομίας και περιφερειακών συνεργατικών σχηματισμών, οργανωμένων σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.

Κίνητρα για την προσέλκυση επενδύσεων από μεγάλες εταιρίες του εξωτερικού στον τομέα της Έρευνας και Ανάπτυξης.

Ενίσχυση των δαπανών για Έρευνα και Ανάπτυξη, ώστε να πλησιάσουν σταδιακά στα επόμενα χρόνια το 3% του ΑΕΠ.

Αποτελεσματικότερη εστίαση της ανώτατης εκπαίδευσης στην ενθάρρυνση της νεοφυούς επιχειρηματικότητας, με δημιουργία δικτύων διασύνδεσης διαφόρων ειδικοτήτων και γνωστικών αντικειμένων.

Ενίσχυση των χρηματοδοτικών εργαλείων για νεοφυείς επιχειρήσεις.

Στρατηγική για το περιβάλλον

Εφαρμογή της στρατηγικής για τη σταδιακή απεξάρτηση από το λιγνίτη, με έμφαση σε πολιτικές που διασφαλίζουν τη δίκαιη μετάβαση, ελαχιστοποιώντας τις επιπτώσεις για τις τοπικές κοινωνίες.

Νέα πολιτική για τη διαχείριση των απορριμμάτων και κίνητρα για την ανάπτυξη συστημάτων κυκλικής οικονομίας.

Δημόσιες επενδύσεις και κίνητρα με στόχο την ενθάρρυνση της ηλεκτροκίνησης.

Ολοκλήρωση του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού.

Δημόσιες επενδύσεις και κίνητρα για ιδιωτικές δαπάνες, για την ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, με στόχο τη βελτίωση του ενεργειακού τους αποτυπώματος.

Αναβάθμιση υποδομών

Αξιοποίηση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων και των ΣΔΙΤ για την ολοκλήρωση και τη δημιουργία νέων υποδομών σε κρίσιμους για την ανάπτυξη τομείς:

Ενίσχυση των υποδομών στον τομέα των μεταφορών, ολοκλήρωση μεγάλων οδικών αξόνων, σύνδεση λιμανιών με τα διεθνή οδικά δίκτυα, αναβάθμιση σιδηροδρομικού δικτύου

Ολοκλήρωση ενεργειακών και ψηφιακών δικτύων

Ανάπτυξη νέων υποδομών διαχείρισης αποβλήτων

Αναβάθμιση υποδομών στον τομέα του τουρισμού, με τη δημιουργία μαρίνων, γηπέδων γκολφ κ.ά.

Κοινωνική προστασία: καταπολέμηση της ανεργίας και της φτώχειας

Ενίσχυση των προγραμμάτων καταπολέμησης της φτώχειας, κυρίως μέσω της επιδότησης επαγγελματικής κατάρτισης και επανακατάρτισης επιμόρφωσης και αναβάθμισης των δεξιοτήτων.

Θέσπιση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

Αξιοποίηση δημοσίων ακινήτων για την άμβλυνση του προβλήματος των αστέγων.

Πρόγραμμα δωρεάν προληπτικών εξετάσεων για όλους με κάλυψη από τον ΕΟΠΥΥ.

Επιτάχυνση και ολοκλήρωση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων

Περαιτέρω βελτίωση του φορολογικού περιβάλλοντος, με μείωση της επιβάρυνσης για τις επιχειρήσεις και τα μεσαία εισοδήματα, ενσωμάτωση εισοδημάτων σε ενιαία κλίμακα φορολογίας, κίνητρα για τη χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών, απλούστευση των φόρων για την ακίνητη περιουσία και μεταφορά τους στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Αναμόρφωση του ασφαλιστικού συστήματος, με ανάδειξη του τρίτου πυλώνα και παροχή κινήτρων για ιδιωτικές αποταμιευτικές αποφάσεις.

Επιτάχυνση της διαδικασίας απονομής δικαιοσύνης, με λειτουργία εξειδικευμένων τμημάτων και θέσπιση προθεσμιών για υποθέσεις οικονομικού ενδιαφέροντος, καθώς και διεύρυνση της χρήσης των εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης διαφορών.

Βελτίωση της νομοθετικής διαδικασίας, με συνέχιση της αξιολόγησης, της κωδικοποίησης της νομοθεσίας.

Αναβάθμιση του συστήματος υγείας, με ενίσχυση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, ενίσχυση του θεσμού του οικογενειακού γιατρού, εφαρμογή ψηφιακού φακέλου ασθενούς, εξορθολογισμό της φαρμακευτικής δαπάνης και σύνδεση των εκπτώσεων και επιστροφών με την καινοτομία και τις επενδύσεις σε έρευνα.

Αναβάθμιση της εκπαίδευσης, με αξιολόγηση σε όλες τις βαθμίδες, ανάπτυξη ψηφιακών υποδομών και περιεχομένου, αποτελεσματικότερη διασύνδεση των Πανεπιστημίων με την οικονομία και την κοινωνία, δημιουργία πρότυπων επαγγελματικών λυκείων στην Περιφέρεια και συνεργασία με την τοπική οικονομία και επιχειρηματικότητα.

Τους περασμένους μήνες καταφέραμε να ανατρέψουμε πολλά αρνητικά στερεότυπα του παρελθόντος.

Το ίδιο οφείλουμε να κάνουμε και στο εξής, μπροστά στο νέο μεγάλο εθνικό στοίχημα, που είναι η επανεκκίνηση και ο παραγωγικός μετασχηματισμός της ελληνικής οικονομίας.

Με όραμα, με σχέδιο, συνεννόηση και συνεργασία, η χώρα μας μπορεί να απελευθερώσει στα επόμενα χρόνια τις παραγωγικές της δυνάμεις και να εξασφαλίσει όρους ανάπτυξης και ευημερίας για τις σημερινές αλλά και για τις επόμενες γενιές.