Πώς η Ρωσία προσπαθεί να «χωθεί» στον Λίβανο εργαλειοποιώντας τους Ελληνορθόδοξους – Ο ρόλος της Liqaa Orthodoxi

Οι σκέψεις που ακολουθούν είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού μιας ακόμα παταγώδους αποτυχίας στην αλιεία σολομού και της εκνευριστικής τύχης του Νορβηγού φίλου στην ίδια ακριβώς ενασχόληση και αφορούν το γνωστό ζήτημα της εκ νέου μετατροπής σε τζαμί του ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

Ο συντάκτης των παρακάτω σχολίων δεν πρόκειται ούτε να εντρυφήσει στις… εσχατολογικές (για ορισμένους) πλευρές του εν λόγω ζητήματος, ούτε σκοπεύει να στηρίξει την άποψη ότι, ο μακαριστός προκαθήμενος μεσογειακής ορθοδόξου Εκκλησίας, που κάποτε πουλούσε «τσαμπουκά» εκ του ασφαλούς, ήταν αυτός που χρειάζεται σήμερα η Ελληνική Δημοκρατία.

Αυτό που έπεισε τον γράφοντα να αποσπάσει την προσοχή του από ένα εκ των προτέρων καταδικασμένο σε αποτυχία εγχείρημα και να ασχοληθεί με τις μεγαλομανείς αποφάσεις του «βεζίρη» της γειτνιαζούσης με την Ελλάδα χώρας, ήταν μια άκρως ενδιαφέρουσα είδηση που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της «τρίτης Ρώμης» και παραδόξως το εν Ελλάδι γνωστό «πύρινο» παπαγαλάκι του Πατριαρχείου Μόσχας παρέλειψε να αναδημοσιεύσει, όπως συνήθως πράττει ανελλιπώς με κάθε λίβελο που έχει στόχο το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Η είδηση δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα της Εκκλησίας της Ρωσίας και αφορούσε μια ημερίδα που έλαβε χώρα στο Λίβανο στις 27 Ιουλίου τρ.ε. υπό την αιγίδα της ΜΚΟ Liqaa Orthodoxi (Συνάντηση Ορθοδοξίας) με θέμα «Η Αγία Σοφία – Σύμβολο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς».

Σε αυτή συμμετείχαν «Άγγλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι, Γερμανοί…», όπως έλεγε ο γνωστός ήρωας του «Καραγκιόζη» Χατζηαβάτης, καθώς και ο νυν προϊστάμενος του μετοχίου του Πατριαρχείου Μόσχας στη Βηρυτό αρχιμανδρίτης Φίλιππος (Βασίλτσεφ) (Βλ. εδώ στα ρωσικά).

Είναι περιττό να αναφέρουμε, φίλτατε αναγνώστη της ΚΑΘΕΔΡΑΣ, ότι απουσίαζε κάποιος εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, λες και ο ναός της Αγίας Σοφίας ουδέποτε ανήκε στην δικαιοδοσία της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, αλλά αποτελεί κάτι, ας πούμε, σαν τα γλυπτά της Ακροπόλεως στο Βρετανικό Μουσείο.

Βεβαίως είναι γνωστό το σύμπλεγμα κατωτερότητας που πάντα αισθανόταν απέναντι στην Μητέρα Εκκλησία το Πατριαρχείο Μόσχας, αλλά πολλές φορές ξεπερνάει ακόμα και αυτά τα όρια του παραλόγου, όπως π.χ. στην περίπτωση που «ψάρεψε» ο γράφων στην αγγλόφωνη έκδοση της εφημερίδας Moscow Times.

Με πρόταση του βουλευτή του κυβερνώντος κόμματος Vitali Milonov, αναφέρει η σχετική είδηση, η Ρωσία θα χρηματοδοτήσει την ανέγερση ενός πιστού αντιγράφου της Αγίας Σοφίας, βεβαίως σε μικρότερο μέγεθος, πού αλλού… στη Συρία, για να υπογραμμίσει τη σημασία του «ειρηνικού διαλόγου».

«Η Συρία, σε αντίθεση με την Τουρκία, είναι μια χώρα που προσφέρει την δυνατότητα ενός ειρηνικού και θετικού διαθρησκειακού διαλόγου», δήλωσε ο βουλευτής και πρόσθεσε ότι έχει ήδη βρεθεί το οικόπεδο στην (ελληνική) πόλη Al-Suqaylabiyah της επαρχίας Χάμα, ενώ οι εργασίες σχεδιάζεται να ξεκινήσουν τον Αύγουστο (Βλ. εδώ).

Δυστυχώς, έκπληκτε αναγνώστη της ΚΑΘΕΔΡΑΣ, ο γράφων, αν και παρακολούθησε για δυο εξάμηνα στα πλαίσια των πανεπιστημιακών του σπουδών μαθήματα ψυχολογίας, δεν μπορεί να καυχηθεί ότι είναι σε θέση να ερμηνεύσει πολλά από όσα από καιρού εις καιρόν διαβάζει στις διάφορες ρωσικές ιστοσελίδες…

Μα, από την άλλη, πως θα μπορούσε να είναι παρών ένας εκπρόσωπος της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, όταν ο πρόεδρος της Liqaa Orthodoxi Marwan Abou Fadel εκτόξευε μύδρους εναντίον του Οικουμενικού Πατριάρχου λέγοντας:

«Απευθύνομαι επίσης στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίο και τον ερωτώ: τί πετύχατε αναγνωρίζοντας τις προσπάθειες διχασμού των άλλων Εκκλησιών και υπονομεύοντας την ενότητα της Ορθοδοξίας;

»Ποιος βρίσκεται δίπλα σας σήμερα όταν βεβηλώνεται ο ναός στην Κωνσταντινούπολη; Τί θα πράξετε τώρα;»

Πριν ασχοληθούμε με την ΜΚΟ Liqaa Orthodoxi καθώς και με τις σχέσεις Ρωσίας και Λιβάνου, πληροφορούμε τον αναγνώστη της ΤΡΙΜΠΟΥΝΑΣ ότι στην αγγλική μετάφραση σχετικά με την ημερίδα απουσιάζει η δήλωση του προέδρου (Βλ. εδώ καχύποπτε αναγνώστη).

Όπως ομολόγησε πιο πάνω ο συντάκτης του παρόντος σημειώματος, δεν είναι σε θέση να σχολιάσει τις αιτίες αυτής της παραλείψεως, εφόσον δεν διαθέτει επαρκείς γνώσεις… ψυχιάτρου.

***

Μετά το τέλος του εμφυλίου στο Λίβανο οι Ελληνορθόδοξοι, οι οποίοι δεν κατάφεραν στα πλαίσια της Συμφωνίας του Ταΐφ να εξασφαλίσουν την πολιτική τους εκπροσώπηση, έπρεπε να αντιμετωπίσουν τις ασφυκτικές πιέσεις της Μαρωνίτικης χριστιανικής πολιτικής πλειοψηφίας, γεγονός που δεν τους επέτρεπε να δραστηριοποιηθούν και να αναπτυχθούν στον μετεμφυλιακό Λίβανο.

Αυτό άλλαξε το 2011, όταν στο περιθώριο της πολιτικής κρίσεως που ενέσκηψε στο Λίβανο μετά την παραίτηση της κυβερνήσεως υπό την πίεση της Χεζμπολάχ, ιδρύθηκε από Ορθοδόξους κληρικούς, πρώην και εν ενεργεία πολιτικούς και διάφορα περιθωριακά κόμματα η ΜΚΟ Liqaa Orthodoxi (Ορθόδοξη Συνάντηση).

Μεταξύ των μελών της Ορθοδόξου Συναντήσεως περιλαμβάνεται και ο Elie Ferzli, ο σημερινός αντιπρόεδρος της Βουλής του Λιβάνου, ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, στη διάρκεια της «Επαναστάσεως των Κέδρων» που ξέσπασε μετά τη δολοφονία του πρώην πρωθυπουργού του Λιβάνου Rafic Hariri, είχε υποστηρίξει την προσέγγιση με την Συρία.

Θέλοντας να εκμεταλλευτεί το γεγονός της ιδρύσεως της Ορθοδόξου Συναντήσεως για να σταθεροποιήσει την παρουσία του στην περιοχή και ιδιαιτέρως μεταξύ των Ελληνορθόδοξων, το Κρεμλίνο προσεγγίζει χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες την νεοϊδρυθείσα ΜΚΟ, εφόσον ήδη από το 1946, δηλαδή την περίοδο που ο Στάλιν σχεδίαζε την απομάκρυνση των Πατριαρχείων της Μ. Ανατολής από την επιρροή του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ιδρύθηκε και λειτούργησε με τις «ευλογίες» του «πατερούλη» το μετόχιο της Εκκλησίας της Ρωσίας στο Λίβανο (Βλ. εδώ την ιστορία ιδρύσεως του μετοχίου).

Έτσι, τον Μάρτιο του 2013, όταν το κοινοβούλιο του Λιβάνου είχε ήδη εγκρίνει σχέδιο νόμου που είχε καταθέσει η Liqaa Orthodoxi, στα πλαίσια του οποίου εξασφαλιζόταν η εκπροσώπηση των Ορθοδόξων στη βουλή, ο πρέσβης της Ρωσίας στο Λίβανο Αλέξανδρος Ζασίπκιν επιβεβαίωσε κατά την επίσκεψή του στα γραφεία της ΜΚΟ «την ιστορική υποστήριξη της Ρωσίας προς τις Ορθόδοξες Κοινότητες της Μ. Ανατολής».

Τον Ιανουάριο του 2014 καθ’ οδόν για τη Συρία, όπου θα συναντούσε τον πρόεδρο της χώρας Μπ. Άσαντ και τον Πατριάρχη Αντιοχείας Ιωάννη Ι΄, μια διακομματική αντιπροσωπεία της Ρωσικής Δούμας, στην οποία μεταξύ άλλων συμμετείχε και ο Σεργκέι Γκαβρίλωφ, πρόεδρος της Επιτροπής της Δούμας για θέματα κοινωνικών και θρησκευτικών οργανώσεων, αλλά και πρόεδρος της Διακοινοβουλευτικής Συνελεύσεως Ορθοδοξίας (ΔΣΟ), έκανε μια στάση στη Βηρυτό στη διάρκεια της οποίας συναντήθηκε με εκπροσώπους των ορθοδόξων, συμπεριλαμβανομένου και του Elie Ferzli.

Σύμφωνα δε με δημοσιογραφικές πληροφορίες, στη συνάντηση αυτή ο Γκαβρίλωφ είχε επισημάνει ότι «ο Λίβανος διαφέρει από τη Συρία, δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματα των χριστιανών με τη βοήθεια του ρωσικού στόλου», αφήνοντας να εννοηθεί ότι η βοήθεια θα μπορούσε να προέλθει από την πώληση ρωσικών όπλων.

Σε αυτό το σημείο ο γράφων θα επιθυμούσε να πληροφορήσει τους Έλληνες βουλευτές που συμμετέχουν στην ΔΣΟ ότι, στις 31 Ιουλίου τρ.ε. ο κ. Γκαβρίλωφ δήλωνε σε μια συνέντευξή του αναφερόμενος στο γνωστό ζήτημα της Αγίας Σοφίας τα ακόλουθα:

«Η δημιουργία του, ούτως ειπείν, τόμου για την Ουκρανία και για την σχισματική της Εκκλησία αποδείχθηκε μπούμερανγκ για την Αγία Σοφία, διότι είναι σαφές ότι αν ο ορθόδοξος κόσμος μας ήταν ενωμένος, ισχυρός, βασιζόταν στην αλληλοβοήθεια και την αλληλεγγύη αμφιβάλω αν θα λαμβανόταν αυτή η απόφαση» (Βλ. εδώ).

Και διερωτάται ο αφελής αρθρογράφος:

1. Για ποιον «ορθόδοξο κόσμο μας» ομιλεί ο βουλευτής του Ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος;

2. Επειδή όπως έλεγε ένας σοφός μακαρίτης «η βλακεία δεν είναι πάντα αμαρτία», πιστεύει ειλικρινά ο κομμουνιστής πρόεδρος της ΔΣΟ ότι ο «Je veux devenir calife à la place du calife!» ηγέτης της γειτονικής με την Ελλάδα χώρας δεν θα λάμβανε αυτή την απόφαση εξ αιτίας της σθεναρής αντιδράσεως των Ορθοδόξων Εκκλησιών;

3. Άραγε γνωρίζουν οι Έλληνες βουλευτές-μέλη της ΔΣΟ τα πραγματικά συναισθήματα που τρέφει ο «ορθόδοξος» Γκαβρίλωφ για το Οικουμενικό Πατριαρχείο;

Ας επιστρέψουμε όμως στα του Λιβάνου. Το Φεβρουάριο του 2017 ο πρόεδρος της χώρας Michel Aoun υποδέχθηκε στην κατοικία του μια ρωσική αντιπροσωπεία, στην οποία συμμετείχαν βουλευτές, μεταξύ αυτών και ο Γκαβρίλωφ, καθώς και ως «μαϊντανός στη σαλάτα» ο τότε προϊστάμενος του μετοχίου του Πατριαρχείου Μόσχας στη Βηρυτό ηγούμενος Αρσένιος (Σοκολώφ).

Στην επίσημη ανακοίνωση που δημοσιεύθηκε μετά το πέρας της συναντήσεως αναφερόταν ότι, οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στις προσπάθειες της Ρωσίας να προστατεύσει τις χριστιανικές μειονότητες στη Συρία.

Εντούτοις σύμφωνα με κάποιους Λιβανέζους ορθοδόξους κληρικούς (Βλ. εδώ) η Ορθόδοξη Κοινότητα του Λιβάνου γνωρίζει ότι η Ρωσία προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την «προστασία των χριστιανών» ως δικαιολογία για να αυξήσει την παρουσία της στο Λίβανο.

Φέρεται δε ότι ο Μητροπολίτης Βηρυτού Ηλίας (Audi), ο οποίος όχι μόνο δεν υποστηρίζει την πολιτική της Ρωσίας, αλλά και ευθύς εξ αρχής είχε εκφράσει την αντίθεσή του για την ίδρυση της Liqaa Orthodoxi, είχε δηλώσει σαφέστατα στον Ρώσο πρέσβη Ζασίπκιν ότι ουδέποτε οι Ορθόδοξοι του Λιβάνου ζήτησαν προστασία.

Ας σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι ο Μητροπολίτης Βηρυτού ευρίσκεται μεταξύ εκείνων των ορθοδόξων, οι οποίοι επιθυμούν να ανεξαρτητοποιηθούν από το Πατριαρχείο Αντιοχείας, η έδρα του οποίου βρίσκεται στη Δαμασκό.

Στις 19 Οκτωβρίου του 2016, έχοντας ολοκληρώσει την επίσκεψή του στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Πατριάρχης Κύριλλος στις τελευταίες του δηλώσεις κάλεσε όλες τις χώρες να ενωθούν «σε έναν ιερό πόλεμο εναντίον της τρομοκρατίας» (Βλ. εδώ).

Φαντάσου λοιπόν, απορημένε αναγνώστη της ΚΑΘΕΔΡΑΣ, τον αντίκτυπο που είχε αυτή η δήλωση για τους, ούτως ή άλλως, διηρημένους Ελληνορθόδοξους, οι οποίοι ξαφνικά και με το «έτσι θέλω» μετατράπηκαν σε… σταυροφόρους!

Όμως πριν από αυτή τη δήλωση, όπως διαβάζουμε εδώ, 46 Λιβανέζοι ορθόδοξοι υπέγραψαν μια κοινή διαμαρτυρία, καταδικάζοντας την εκμετάλλευση «της προστασίας των χριστιανών ως δικαιολογία, η οποία ουσιαστικά υπηρετεί εθνικιστικούς ή πολιτικούς στόχους».

Με άλλα λόγια, η πολιτική της «προστασίας των χριστιανικών αξιών», την οποία ενστερνίσθηκε όχι μόνο η «τρίτη Ρώμη», αλλά και κάποια ακροδεξιά ευρωπαϊκά κινήματα έθεσε πλέον ως στόχο το Λίβανο.

Και εδώ, φίλτατε αναγνώστη της ΤΡΙΜΠΟΥΝΑΣ, εμφανίζεται στο προσκήνιο η Παλαιστινιακή Εταιρεία, αυτή που ως γνωστόν κάποιοι – όνομα και μη χωριό – στο άκουσμά της σφυρίζουν αδιάφορα.

Στις 2 Ιουνίου του 2017, στα πλαίσια των εορτασμών των 135 ετών από την ίδρυση της Παλαιστινιακής Εταιρείας, ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ρωσίας εξέφρασε την ελπίδα ότι, η Αυτοκρατορική Ορθόδοξη Παλαιστινιακή Εταιρεία (ΑΟΠΕ) θα συνεχίσει να καταβάλει προσπάθειες για την επιστροφή της ρωσικής περιουσίας στην Εγγύς Ανατολή, συμπεριλαμβανομένου και του Λιβάνου:

«Είμαι βέβαιος ότι η Εταιρεία πρέπει να συνεχίσει το έργο της για την επιστροφή της απολεσθείσης στο παρελθόν ιστορικής ρωσικής περιουσίας, την οποία δημιούργησαν με τις επίμονες προσπάθειές τους οι πρόγονοί μας, ιδιαίτερα δε εκείνου του μέρους της περιουσίας που κάποτε ανήκε στην ΑΟΠΕ» (Βλ. εδώ).

Στις 23 Απριλίου του 2017 ο πρόεδρος του Λιβάνου Michel Aoun συναντήθηκε με μια ρωσική αντιπροσωπεία, της οποίας ηγείτο ο πρόεδρος της ΑΟΠΕ Stepashin και συμμετείχε ο γνωστός «μαϊντανός» ηγούμενος Αρσένιος, εφόσον αυτό απαιτεί η αρραγής συνεργασία με το Κρεμλίνο.

Ο Stepashin ενημέρωσε τον πρόεδρο του Λιβάνου σχετικά με τη συμφωνία ιδρύσεως γραφείου της ΑΟΠΕ στο Λίβανο και τον διαβεβαίωσε ότι αυτή τυγχάνει ευρύτατης αποδοχής εκ μέρους εκπροσώπων του κοινοβουλίου, των ορθοδόξων οργανώσεων και της κοινής γνώμης του Λιβάνου.

Όμως ο πρώην αρχηγός των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών «λησμόνησε» να αναφέρει ότι η «κοινή γνώμη» δεν είναι άλλη από την οικογένεια Sursock, μια εκ των 7 εξεχουσών οικογενειών της χώρας.

Ο Robert Sursock είναι, μεταξύ άλλων, μέλος της Ενώσεως Ορθοδόξων Οικογενειών Βηρυτού, η οποία συνεργάζεται στενά με τον Σύνδεσμο Φιλίας Λιβάνου-Ρωσίας, ενώ μέχρι το 2015 διετέλεσε ανώτατο στέλεχος της Gazprombank Invest MENA (Βλ. εδώ).

Τον Δεκέμβριο του 2017 μια κοινοπραξία, στην οποία συμμετείχε η μεγαλύτερη ανεξάρτητη ρωσική εταιρεία παραγωγής φυσικού αερίου NOVATEK, απέκτησε το δικαίωμα εκμεταλλεύσεως των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στις παράκτιες περιοχές του Λιβάνου.

Σημειωτέων ότι σχεδόν το 10% της NOVATEK ανήκει στην Gazprombank (Βλ. εδώ)

Μια άλλη, άκρως σημαντική πλευρά των προσπαθειών της Ρωσίας να αποκτήσει ένα «γερό πάτημα» στο Λίβανο, αποτελούν και οι διάφορες στρατιωτικές συμφωνίες μεταξύ των δυο χωρών, σκοπός των οποίων είναι ουσιαστικά η χρήση περιοχών της χώρας για τις επιχειρησιακές ανάγκες του ρωσικού στρατού.

Το γεγονός αυτό αποκτά ξεχωριστή βαρύτητα, ιδιαίτερα σήμερα, όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να απεμπλακούν από την περιοχή.

Τις πληροφορίες αυτές ανακάλυψε ο γράφων στο ενδιαφέρον άρθρο του Mohanad Hage Ali Our Comrades in Beirut (Βλ. εδώ).

Όταν λοιπόν ο Πατριάρχης Μόσχας Αλέξιος Α΄ επισκέφθηκε το Μάιο του 1945 το Πατριαρχείο Αντιοχείας, την αραβοποίηση του οποίου είχε επιβάλει η τσαρική Ρωσία το 1899 με την εκλογή στον πατριαρχικό θρόνο του Άραβα Μητροπολίτου Λαοδικείας Μελετίου (Ντουμάνι), η ίδρυση στις 15 Μαΐου του 1946 του μετοχίου της Εκκλησίας της Ρωσίας επί Πατριάρχου Αλεξάνδρου Γ΄, αποτελούσε μια λογική συνέχεια των επεμβάσεων της προεπαναστατικής Ρωσίας στα παλαίφατα Πατριαρχεία της Μ. Ανατολής, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Μπορεί μεν οι εποχές να έχουν αλλάξει όμως ο σκοπός παραμένει ο ίδιος, ήτοι η δημιουργία μιας παράλληλης συμμαχίας Ορθοδόξων Εκκλησιών με σκοπό την απομόνωση της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος, όπως προσωπικά (και συνεπώς απολύτως υποκειμενικά) πιστεύει ο συντάκτης του παρόντος σημειώματος, εντάσσεται σε ένα ευρύτερο γεωπολιτικό σχέδιο.

Έτσι οι ευκαίρως ακαίρως δηλώσεις περί της διασαλεύσεως της πανορθοδόξου ενότητος εξαιτίας της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας Ουκρανίας, όπως π.χ. αυτή του κομμουνιστή προέδρου της ΔΣΟ ή του προέδρου της Liqaa Orthodoxi Marwan Abou Fadel, αποκτούν μια ιδιαίτερη βαρύτητα εφόσον καθίσταται σαφές ότι, σε αυτό το γεωπολιτικό σχέδιο έχει ανατεθεί στο Πατριαρχείο Μόσχας ένας ξεχωριστός αλλά ταυτόχρονα σημαντικός ρόλος: η απομάκρυνση του ελληνικού στοιχείου και η προώθηση του αραβιζόντων για την καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων του Κρεμλίνου.

Για αυτό και ο γράφων επιμένει ότι, η αναγνώριση της Ορθοδόξου Εκκλησίας Ουκρανίας, κυρίως από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, θα αναχαιτίσει την θρασύτατη και επεκτατική πολιτική αυτής της απόλυτα εξαρτωμένης από το κράτος Εκκλησίας.

Όσο για την Ελληνική Πολιτεία… από ότι φαίνεται αυτή «κοιμάται τον ύπνον τον νήδυμον» και μάλλον στην πόρτα του τμήματος εκκλησιαστικών υποθέσεων κρέμεται η γνωστή σε όσους έχουν διανυκτερεύσει έστω κα μια βραδιά σε ξενοδοχείο ταμπελίτσα «Do not disturb».

ΥΓ. Ο κατ’ εξακολούθηση αποτυχημένος αλιεύς σολομού και συνάμα συντάκτης των παραπάνω σχολίων, τονίζει δια μια εισέτι φορά ότι, δεν διαφωνεί υποχρεωτικά ούτε με την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, αλλά ούτε και με τις επιλογές των «εργαλείων» που χρησιμοποιεί η ρωσική κυβέρνηση για την διαχείριση αυτής της πολιτικής. Τα σχόλια του γράφοντος αφορούν ως επί το πλείστον τον οικειοθελή διασυρμό της Εκκλησίας της Ρωσίας ενώπιον της ιστορίας της Ορθοδοξίας, αν και αυτή οφείλει να γνωρίζει καλά από την ιστορία της ότι «sic transit gloria mundi» και αύριο, όπως συνέβη το μακρινό 1917, μπορεί να βρεθεί από τα σαλόνια και πάλι στ’ αλώνια.