Τα κλειδιά της ανάπτυξης είναι… κάτω

Η αποτροπή μιας νέας κατάρρευσης της ελληνικής οικονομίας δεν μπορεί να γίνει με την πεπατημένη. Οι λύσεις είναι έξω από το κουτί που οδήγησε στην καταλήστευση του τόπου και στην χρεοκοπία. Το ζήτημα είναι καθαρά πολιτικό και έρχεται απειλητικό κατά πάνω μας.

Ο Ρούζβελτ, ο Μητσοτάκης και η ανάπτυξη «από τα κάτω»

«Χρειάστηκε να παλέψουμε με τους παλιούς εχθρούς της ειρήνης – τις μονοπωλιακές επιχειρήσεις και τις τράπεζες, τους κερδοσκόπους, τους ταξικούς ανταγωνιστές, τους σεχταριστές της οικονομίας, τους κερδοσκόπους του πολέμου. Είχαν αρχίσει να αντιμετωπίζουν την κυβέρνηση των ΗΠΑ ως απλό εξάρτημα των δικών τους υποθέσεων. Γνωρίζουμε πλέον ότι η διακυβέρνηση του οργανωμένου χρήματος είναι επικίνδυνη όσο και η διακυβέρνηση του οργανωμένου εγκλήματος. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία μας δεν υπήρξαν οι δυνάμεις αυτές τόσο ενωμένες εναντίον ενός υποψηφίου όσο είναι σήμερα. Είναι οι δυνάμεις αυτές ομόφωνες εναντίον μου – και το μίσος τους το καλωσορίζω».

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα μπορούσε να εμπνευστεί από αυτό; Θα μπορούσε. Το ευνοούν οι συνθήκες. Την ευκαιρία την έχει… Το απόσπασμα είναι από την προεκλογική ομιλία του Φράνκλιν Ρούζβελτ μια μέρα πριν από τις εκλογές του 1936 (από το βιβλίο του Paul Κrugman, Η συνείδηση ενός προοδευτικού) και θυμίζει απόλυτα την ελληνική κατάσταση της τελευταίας εικοσαετίας. Ο Κυριάκος νέος είναι, πλούσιος είναι και δεν έχει ανάγκη από κανένα. Έχει δε μπροστά του μια ιστορική ευκαιρία, να γυρίσει την Ελλάδα από την καλή. Δεν έχει να φοβηθεί τίποτε.

Να κάνει ένα ανασχηματισμό με πρόσωπα υψηλής τεχνογνωσίας και ήθους τώρα. Να πετάξει το κακό συναπάντημα έξω. Κι όποιος κουνηθεί να τον διαγράφει αυτοστιγμή. Αν τολμήσουν να τον ρίξουν, θα πάρει 51% …κι δικοί του που περιφρονούν το κόμμα τους και το λαό για να κάνουν τις δουλειές τους, θα εξαφανιστούν. Αλλιώς, θα την πάθει όπως ο Αλέξης Τσίπρας και πιο σύντομα από ότι μπορεί να φανταστεί. Το πρώτο που έχει να κάνει είναι να κλείσει τα αφτιά του στον και στους δημοσκόπους του. Το δεύτερο είναι να αλλάξει επικοινωνιακή πολιτική γιατί είναι εκνευριστική και απευθύνεται σε χαζούς και σε ΤΒΠ, εκτός εάν θεωρεί τους ψηφοφόρους και τους φορολογούμενους ηλίθιους.

Δύο δρόμοι, τρία στρατηγικά μέτωπα

Το τρίτο που έχει να κάνει είναι να αφήσει τον ΣΕΒ και το ΙΟΒΕ και να πάει στην ΟΚΕ (Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή που κάπου πρέπει να υπάρχει ακόμα) και στο ΙΝΕ (Ινστιτούτο Εργασίας). Να τους ακούσει ο ίδιος προσωπικά και να ακούσει όλους τους βιομηχανικούς συνδέσμους που είναι εκτός ΣΕΒ (κλαδικούς συνδέσμους, ΕΒΕΑ, ΓΣΕΒΕΕ, κ.λ.π), τους εξαγωγείς και τους αγρότες.

To good will που χτίστηκε γύρω από το όνομα της χώρας στο 3ο Μνημόνιο και στη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης αποτελεί κρίσιμο πλεονέκτημα. Η διατήρηση του αξιόχρεου, από τους Οίκους Αξιολόγησης S&P και DBRS για την Ελλάδα είναι επίσης σημαντική. Το κρίσιμο είναι το μέγεθος της ύφεσης και υγειονομική επιβίωση του παραγωγικού ιστού με στρατηγική αναδιάρθρωση. Η ευκαιρία μοιάζει μοναδική.

Η ελληνική οικονομία μπορεί να συρρικνωθεί κατά περίπου 9% το 2020, πριν ανακάμψει το 2021 λέει η S&P. Ο ΟΟΣΑ όμως που δεν εξυπηρετεί πελάτες έκανε λόγο για 35%. Ας δουλέψει η κυβέρνηση με το σενάριο στη μέση με 15%. Από πού όμως θα εξαρτηθεί στο πού θα κάτσει η μπίλια; Κυρίως, από τις επιλογές που θα κάνει η κυβέρνηση.

Εκεί υπάρχουν δύο τακτικές: να σωθούν οι μεγάλοι και οι τράπεζες που έχουν τα νούμερα και φτιάχνουν την «εικόνα» και η άλλη να σωθούν οι μικρομεσαίοι και όσοι επένδυσαν το 2018-2019, δηλαδή οι πολλοί που έχουν και τη μεγάλη απασχόληση. Αν ο Μητσοτάκης επιλέξει την πρώτη τακτική και αφήσει τους άλλους στο έλεος της κρίσης, θα δημιουργήσει τεράστιο κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα. Γι΄ αυτό και η επιβίωση – ανάκαμψη πρέπει να ξεκινήσει από κάτω και χωρίς δάνεια, με τζάμπα χρήμα για την επιβίωση και φθηνά δάνεια για την ανάπτυξη.

Στο μεταξύ υπάρχουν τρία ζωτικά μέτωπα στρατηγικής σημασίας: Ο τουρισμός, οι τράπεζες και η τεχνολογία. Για τις τράπεζες και τα κόκκινα δάνεια έχουμε κατ΄ επανάληψη εκφράσει την άποψη για οριζόντια διαγραφή των χρεών των φυσικών προσώπων (με εξαίρεση τους επαγγελματίες κακοπληρωτές που ξέρουν ποιοι είναι) και συγχώνευση των 5 τραπεζών σε δύο. Τα λεφτά του «Ηρακλή» φτάνουν για μια τέτοια λύση που θα δώσει απίστευτη ρευστότητα στα νοικοκυριά και η ζήτηση θα στηριχθεί ισχυρά.

Το πιο ευαίσθητο μέτωπο της επιβίωσης είναι ο τουρισμός – εστίαση και το πιο ευάλωτο υγειονομικά. Οι απώλειες και τα προβλήματα θα ξεπεράσουν κατά πολύ τις φαντασιώσεις του κ. Θεοχάρη. Θα επανέλθουμε αναλυτικά. Προς το παρόν όμως να θυμίσουμε τις εκτιμήσεις της ΙΑΤΑ που για την Ελλάδα προβλέπει μείωση της επιβατικής κίνησης κατά 52% με απώλεια 26 εκατομμυρίων επιβατών που θα θέσουν σε κίνδυνο περισσότερες από 233.000 θέσεις εργασίας που συνδέονται με τις αερομεταφορές, με κόστος άνω των 10 δισ. δολαρίων για την ελληνική οικονομία.

Το τρίτο μέτωπο είναι η τεχνολογία. Είναι ευκαιρία να συστήσει ένα αυτόνομο στρατηγικό υπουργείο Καινοτομίας και Τεχνολογίας που θα συστήσει κι έναν οργανισμό χρηματοδότησης για την απόκτηση ευρωπαϊκών και διεθνών πατεντών. Η χρηματοδότηση δημιουργίας βιομηχανικού προτύπου είναι ένα μεγάλο πρόβλημα στην ανάπτυξη εγχώριας ανταγωνιστικής τεχνολογίας. Εκεί πρέπει να δοθεί το βάρος.

Σε ότι αφορά το ευρωπαϊκό μέτωπο μπορεί να πείσει τον Μακρόν να διαβεί τον Ρουβίκωνα και να κάνει τη ρήξη με το Βερολίνο. Αν όχι τώρα, πότε;

Τα κλειδιά της νέας ανάπτυξης

«Το μέλλον δημιουργεί το παρόν»
Ατάκα από σίριαλ του Netflix

Το άγος της απασχόλησης και των θέσεων εργασίας ταλάνισε την οικονομική και αναπτυξιακή πολιτική της χώρας μετά τον εμφύλιο, καθώς στις μεταπολεμικές δεκαετίες υπήρξε τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα προς την Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία. Το άγος των θέσεων εργασίας οδήγησε την περίοδο των μνημονίων και πάλι στην «εξαγωγή» 400-500 χιλιάδων εργαζόμενων υψηλής κατάρτισης και εξειδίκευσης. Τώρα, ήρθε o κορονοϊός ως αρχάγγελος της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης (4BE). Ο ΣΕΒ ζήτησε «εθνική στρατηγική» για να ανακοπεί η εκτίναξη της ανεργίας και μπορούμε να θεωρήσουμε βέβαιο πως δισεκατομμύρια θα επενδυθούν σε αυτό τον ιερό σκοπό.

Καθώς η ιστορία «μας χρωστάει» -αν θέλει να είναι λίγο δίκαια μαζί μας- δύο αναπτυξιακά κύματα, ένα για να ρεφάρουμε την καταστροφή του παραγωγικού ιστού κατά τη δεκαετία της χρεοκοπίας και ένα για να πηδήξουμε το φράγμα του κορονοϊού, είναι σκόπιμο να σκεφτούμε το μοντέλο της ανάπτυξης, που ούτως ή άλλως οι πάντες συμφωνούσαν πως πρέπει να αλλάξει.
Το πρώτο κρίσιμο ερώτημα που ανακύπτει εξ αιτίας αυτής της δραματικής κατάστασης είναι εάν θα εγκλωβιστούμε και πάλι σε αναπτυξιακές στρατηγικές εντάσεως εργασίας ή θα επιδιώξουμε μια ανάπτυξη διεθνώς ανταγωνιστική; Κι αν επιλέξουμε την εξωστρέφεια, προς τα πού πρέπει να πάμε και πώς θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας;

Οι επενδύσεις εντάσεως εργασίας δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα στις μεταπολεμικές δεκαετίες κι ας ήταν η πρώτη επιλογή. Σε ανύποπτο χρόνο και αφού το κράτος είχε χρυσοπληρώσει τις προβληματικές εταιρείες του Οργανισμού Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων στη δεκαετία του ΄80 προκειμένου να «σώσει» τις θέσεις εργασίας, ο Μένιος Κουτσόγιωργας ομολόγησε ότι θα είχε κοστίσει λιγότερο στο κράτος αν πλήρωνε τα επιδόματα ανεργίας. Από τις τότε προβληματικές είναι ζήτημα αν επέζησαν δυο –τρεις. Αναφέρουμε αυτή την ιστορία, επειδή όλα τα αναπτυξιακά προγράμματα που συνδέθηκαν με τα ΚΠΣ και τα ΕΣΠΑ είχαν ως βασικό κριτήριο επιλεξιμότητας το μέγεθος της απασχόλησης. Δηλαδή εξακολουθήσαμε να ακολουθούμε το λάθος πρότυπο. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι το μέγεθος της απασχόλησης αποτελούσε σημαντικό πλεονέκτημα για τους επιχειρηματίες στην διαπλοκή με τους πολιτικούς και αντίστροφα.

Πολλές ή ποιοτικές θέσεις εργασίας;

Οι θέσεις εργασίας είναι το «αυτονόητο» κριτήριο που φαίνεται να προτάσσει και τώρα η κυβέρνηση δεδομένης της έκρηξης της ανεργίας λόγω της πανδημίας του COVID -19. Παρά την αδήριτη αναγκαιότητα για νέες θέσεις εργασίας και συντήρηση των υφιστάμενων θα υποστηρίξουμε πως αυτές δεν πρέπει να είναι το βασικό κριτήριο επιλεξιμότητας των επενδύσεων, αλλά η ποιότητα και η παραγωγικότητα των θέσεων εργασίας που σημαίνει σαφή στροφή προς τις επενδύσεις εντάσεως κεφαλαίου και τεχνολογίας. Μια τέτοια κατεύθυνση

ü πρώτον, θα διευκολύνει την παλιννόστηση του επιστημονικού δυναμικού που ξενιτεύτηκε,

ü δεύτερον, θα έχει έμμεσα θετικές επιπτώσεις στην απασχόληση χαμηλής εξειδίκευσης μέσω των υπεργολαβιών που είναι καταλυτικής σημασίας κλειδί για τη βιομηχανική ανάπτυξη,

ü τρίτον, θα διαμορφώσει τις συνθήκες για ακριβές θέσεις εργασίας που σημαίνει ζήτηση και αναβάθμιση της τιμολόγησης της χώρας

ü και τέταρτον, είναι ούτως ή άλλως η αποβάθρα για να ανέβουμε στο τρένο της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Σήμερα στην εποχή του outsourcing, η μεγάλη απασχόληση διαμορφώνεται στο out και η υψηλή παραγωγικότητα in. Συνεπώς, το νέο αναπτυξιακό μοντέλο χρειάζεται να θεμελιωθεί στην επιλογή μερικών τομέων-κλάδων γύρω από τους οποίους θα αναπτυχθούν ισχυρές επιχειρήσεις εντάσεως κεφαλαίου και τεχνολογίας και στον δεύτερο κύκλο μικρομεσαίες επιχειρήσεις καινοτομικές, υψηλής εξειδίκευσης και εντάσεως εργασίας.

Τα δίκτυα της απεξάρτησης

Τις προάλλες στην Κρήτη 35 νταλίκες έριξαν στη χωματερή τόνους ντομάτες και αγγούρια που είχαν ως προορισμό τις ευρωπαϊκές αγορές, την στιγμή που στο σούπερ μάρκετ πωλούνται αγγούρια Ολλανδίας! Κι αυτό γιατί η χώρα δεν διαθέτει δίκτυα διανομής. Ο καθένας μόνος του. Οι Ολλανδοί έχουν logistics και δίκτυα και γι΄ αυτό ανήκουν στις πλεονασματικές χώρες εμπορικά. Έχουν αγοράσει τεράστιες εκτάσεις στην Κένυα που καλλιεργούν λουλούδια και κηπευτικά που φεύγουν με τα cargo κατ΄ ευθείαν για τις αγορές της Ευρώπης.

Ένας φίλος αγρότης-επιχειρηματίας από την Καρδίτσα μου έλεγε πως σύμφωνα με μια μελέτη της Αμερικάνικης Γεωργικής Σχολής της Θεσσαλονίκης, ο θεσσαλικός κάμπος είναι ο από τους πιο εκλεκτούς στην Ευρώπη γιατί έχει οκτώ μήνες σταθερές θερμοκρασίες -καθώς δεν υπάρχει μεγάλη απόσταση μέρας και νύχτας- κι έτσι οι καλλιέργειες δεν «σοκάρονται» από τις μεγάλες μεταπτώσεις της θερμοκρασίας. Επιπλέον διαθέτει πλούσιο έδαφος. Με βάση αυτή τη μελέτη και τη λογική, έκανε λίγο πριν την κοινωνική αποστασιοποίηση σε μια αγροτική συνάντηση με αρμόδιους και παράγοντες την πρόταση να δημιουργηθεί ένα αεροδρόμιο cargo στο θεσσαλικό κάμπο για να είναι τα προϊόντα σε τρεις ώρες στις ευρωπαϊκές αγορές. Αν γίνει μια τέτοια επένδυση θα λειτουργήσει ως πόλος έλξης για logistics, για εργοστάσια τυποποίησης, για νέου τύπου αγροτικούς συνεταιρισμούς κ.ο.κ. Δίπλα τους θα αναπτυχθούν υπηρεσίες και απασχόληση… Δυστυχώς οι περισσότεροι συνάδελφοί του νοιάζονται για την επιβίωση και την τιμή. Και αυτά τα θεωρούν μακροπρόθεσμα όνειρα.

Στην ξενοδοχεία που περνάει μείζονα κρίση και αποτελεί μόνιμο θύμα των tour operators, είναι κι αυτή χωρίς δικά της δίκτυα. Το είχαμε ξαναπεί στη δεκαετία του ’90 όταν πουλήθηκε τότε η Thomas Cook. Έπρεπε να μαζευτούν όλοι οι ξενοδόχοι και να την πάρουν. Το ίδιο και με την TUI πρόσφατα. Οι Τούρκοι αγόρασαν το γερμανικό της σκέλος!… Και τώρα μας κάνουν πλάκα. Μήπως είναι καιρός εκείνος ο άχρηστος εδώ και πολλά χρόνια ΕΟΤ με τα γραφεία εξωτερικού είναι σκόπιμο να μετεξελιχθεί σε ελληνικό tour operator; Ας μπουν και ιδιωτικά κεφάλαια (ξενοδόχοι, παραγωγοί κρασιού, εστιάτορες, αεροπορικές κ.ά.) με 60% και 40% το κράτος. Μόνο έτσι θα υπάρξει σταθερότητα και διεύρυνση της σεζόν.

Γενικά, η ανάπτυξη δικτύων είναι το πρώτο μεγάλο βήμα για την εξωστρέφεια της πρωτογενούς παραγωγής και του τουρισμού που είναι τα δύο μεγάλα ποιοτικά ατού της χώρας. Η αυτονομία και η αυτάρκεια είναι δύο κρίσιμοι στόχοι που πρέπει να υπηρετηθούν στον επερχόμενο νέο κύκλο ανάπτυξης.