Πανδημία και ετεροχρονισμένοι θάνατοι

Έχουν περάσει 420 χρόνια από τότε που ο Τζορντάνο Μπρούνο κάηκε στην πυρά και σχεδόν τέσσερις αιώνες από τότε που ο Γαλιλαίος αναγκάστηκε να απαρνηθεί την επιστημονική του γνώση για να μην ακολουθήσει την τύχη του. Κι όμως τελικά η Γη δεν είναι το κέντρο του Σύμπαντος. Κι όμως τελικά η Γη γυρίζει.

Δεν είναι τα μοναδικά παραδείγματα που δείχνουν ότι συχνά η αλήθεια δεν βρίσκεται στις παγιωμένες αντιλήψεις-δόξες, αλλά ότι η αποκάλυψή της απαιτεί τον λόγο, την τεκμηρίωση μακριά από συναισθήματα και προκαταλήψεις. Θα χρειαστεί πολύς χρόνος και πολλές μελέτες, με την ψυχραιμία που θα μας χαρίσει η απομάκρυνση του δικαιολογημένου φόβου για να καταλήξουμε σε τεκμηριωμένα συμπεράσματα. Για να αποφανθούμε πόσο άδικο έχουν, αν έχουν τελικά άδικο, αυτοί που εκφράζουν διαφορετική άποψη. Όμως ένα πράγμα είναι σίγουρο. Πολλές φορές τα πράγματα δεν είναι όπως εμφανίζονται, η αλήθεια κρύβεται στις σκιές.

Δύσκολο να προσεγγίσει κανείς θέματα που άπτονται του θανάτου. Ήταν, είναι και θα είναι ένα πεδίο γεμάτο παγίδες που τις τροφοδοτεί η απόγνωση της απώλειας και ο φόβος του αμετάκλητου. Γι αυτό προσφέρεται για εκείνους που απαγγέλλουν λόγους παρηγορητικούς. Γι αυτούς που προσφέρουν τα κάθε είδους «αφηγήματα» των παραισθήσεων. Είναι ιδανικό αυτό το συλλογικό συναισθηματικό σοκ για την εξάσκηση πολιτικών χειραγώγησης και υποταγής που δεν υπακούουν, κατ’ ανάγκη, στην αδήριτη πραγματικότητα, στους δημοκρατικούς κανόνες, και στο δημόσιο συμφέρον. Παρ’ όλα αυτά είναι ανάγκη να ακούμε τις αντίθετες φωνές υπερνικώντας τα εξαρτημένα από τον φόβο ανακλαστικά. Πρέπει να απαιτούμε να ακουστούν τα επιχειρήματα, ακόμα και της πιο παράδοξης άποψης, και να συζητάμε την απόρριψή τους τεκμηριωμένα, με αντεπιχειρήματα.

Από τις ανακοινώσεις μαθαίνουμε ότι ο μέσος όρος ηλικίας των θυμάτων του κορωναϊού είναι τα 75 έτη. Επίσης ότι η πλειοψηφία έπασχε από «υποκείμενα» νοσήματα. Έρευνες σε άλλες χώρες, με πολλαπλάσια θύματα και πιο εμπεριστατωμένες στατιστικές, μιλούν για στοιχεία που παρουσιάζουν μείωση των θανάτων που οφείλονται σε άλλα αίτια(καρκίνους, νεφροπάθειες, εποχική γρίπη, αυτοάνοσα, κ.λπ.). Τι δείχνει αυτό σε συνδυασμό με τα προηγούμενα; Προφανώς ότι έχουμε προ-χρονισμό, –όχι ετών αλλά ημερών ή ελάχιστων μηνών- ορισμένων θανάτων. Έτσι ερμηνεύεται, κατά πάσα πιθανότητα, η μείωση των θανάτων οι οποίοι οφείλονται σε άλλα αίτια, τα αποκαλούμενα «υποκείμενα νοσήματα».

Όμως, μια παράμετρος, ιδιαίτερα σημαντική, είναι όχι η «άμεση αριθμητική» στην διάρκεια της πανδημίας. Αλλά οι επιπτώσεις που θα έχει η «οικονομική πανδημία» που θα την ακολουθήσει. Αν η οικονομική κρίση και η ύφεση έχει τα χαρακτηριστικά της κρίσης του 1929, όπως πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν, τότε οι επιπτώσεις θα είναι δραματικές και είναι σίγουρο ότι οι δείκτες θνησιμότητας θα επηρεαστούν σημαντικά. Η προηγηθείσα οικονομική κρίση στην Ελλάδα παρέχει αρκετά στοιχεία.

Ο παρατιθέμενος πίνακας στηρίζεται σε επίσημα στοιχεία της ΕΣΥΕ. Στην Τρίτη στήλη εμφανίζεται η διαφορά ετήσιων θανάτων μέσα σε δύο πενταετίες, από το 2005 στο 2010 και από το 2010 στο 2015. Η μεγάλη αύξηση, κατά 8.515, της διαφοράς των θανάτων, μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης πενταετίας, δεν μπορεί να ερμηνευθεί μόνο με δημογραφικούς όρους. Επίσης στην τέταρτη στήλη εμφανίζεται ο μέσος όρος ετήσιων θανάτων για την προ κρίσης πενταετία(2005-2009) και για την τελευταία πενταετία(2014-2018) που η ΕΣΥΕ έχει δημοσιεύσει στοιχεία. Από 107.351 κατ’ έτος οι θάνατοι έχουν εκτοξευθεί σε 119.784 αυξημένοι κατά 12.433!

Είναι προφανές ότι κανένας σοβαρός αναλυτής δεν θα ισχυριστεί ότι αυτή η αύξηση οφείλεται αποκλειστικά, ή ακόμα και κατά κύριο αίτιο στην οικονομική κρίση. Αλλά επίσης κανένας σοβαρός αναλυτής δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η οικονομική κρίση ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που δημιούργησαν αυτήν την υπερβολική αύξηση. Δηλαδή κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι, σε αυτήν περίπτωση, είχαμε έναν σημαντικό αριθμό «ετεροχρονισμένων» θανάτων που η βασική τους αιτία ήταν η οικονομική κρίση. Ετεροχρονισμένων αφού η επίπτωση δεν ήταν άμεση αλλά οφειλόταν στις νέες βιοτικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν για εκατομμύρια Έλληνες. Στις αγωνίες, στα άγχη, στην απελπισία πολλές φορές, στην υποβάθμιση της περίθαλψης, της διατροφής, της διαβίωσης γενικότερα.

Η πανδημία προβλέπεται να δημιουργήσει νέα παγκόσμια οικονομική κρίση. Σύμφωνα με διεθνή ινστιτούτα και σοβαρούς οικονομικούς αναλυτές από την ύφεση θα εξέλθουν πρώτοι ο πρωτογενής και ο δευτερογενής τομέας. Ο τομέας των υπηρεσιών θα καθυστερήσει. Προφανώς δεν υπάρχει αντίλογος σε αυτές τις αναλύσεις.

Στην προηγούμενη κρίση, η οποία είχε πλήξει επιλεκτικά κάποιες χώρες ο τομέας των υπηρεσιών, ιδιαίτερα του τουρισμού, προσφερόταν για να τροφοδοτήσει –στην περίπτωση της Ελλάδας και λόγω της «εσωτερικής» υποτίμησης- την ανάπτυξη.

Σε αυτήν κρίση όλες οι ανεπτυγμένες οικονομίες πάνε «αγκαλιά» στην ύφεση. Στο βαθμό που η ύφεση θα δημιουργήσει νέα φτώχεια εξωθώντας εκατομμύρια πολίτες στο περιθώριο και την ανεργία, στο βαθμό που το «κοινωνικό» κράτος και η περίθαλψη θα υποβαθμιστούν, θα επεκταθεί και σε αυτές τις χώρες το φαινόμενο των «ετεροχρονισμένων» θανάτων. Έτσι τα θύματα της πανδημίας, εμμέσως, λόγω των δραματικών οικονομικών εξελίξεων ενδέχεται να πολλαπλασιαστούν. Τότε μπορεί να αναρωτηθούμε, μήπως τελικά οι Σουηδοί δεν είναι τόσο «τρελοί» η ανάλγητοι όσο νομίζουμε εμείς που διεκδικούμε τα βραβεία υπευθυνότητας και ευαισθησίας;

Τι σημαίνει η πολιτική της Σουηδίας η οποία σήμερα(10/5) μετρά 301 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκων; Μια συγκυριακή(οφειλόμενη στην πανδημία) αύξηση των θανάτων κατά 3% περίπου. Για να υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης η κατ’ έτος αύξηση των θανάτων στην Ελλάδα για την περίοδο 2014-2018 έναντι της περιόδου 2006-2009 είναι σύμφωνα με τα ανωτέρω δημοσιευθέντα στοιχεία 11,58%!

Βέβαια, για να ακολουθήσει ένα κράτος αυτήν την διαφορετική πολιτική αντιμετώπισης της πανδημίας, -όταν μάλιστα η πλειονότητα των κρατών εφαρμόζει διαφορετικές πρακτικές με άμεσες επιπτώσεις στις εξαρτημένες οικονομίες- πρέπει η δομή της οικονομίας του, το σύστημα υγείας, αλλά και γενικότερα οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες να το επιτρέπουν. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν συμβαίνει με την χώρα μας η οποία λόγω της δομής της οικονομίας της και της ισχυρής εξάρτησης της από τον τουρισμό έπρεπε σε κάθε περίπτωση να πάρει τα μέτρα που ορθώς και εγκαίρως έλαβε η κυβέρνηση.