Το άγχος του ιστορικού ανθρώπου…

Ο παραδαρμός της εποχής αυτής, που εξακολουθούμε κατ’ ευφημισμό να αποκαλούμε “μεταπολεμική”, παίρνει πλέον εφιαλτικές διαστάσεις με τη συντελούμενη καταστροφή της βιόσφαιρας, αλλά και των συγκρούσεων των κρατών με επίκεντρο τα οικονομικά κυρίως συμφέροντα.

Ισοδυναμεί με αυτοκτονία του ανθρωπίνου Γένους σ’αυτόν τον Πλανήτη και αντίστοιχα αυξάνει το άγχος του σύγχρονου ανθρώπου.

Τούτο μπορεί να τροφοδοτείται άμεσα από τον καθημερινό μας βίο, από τη δαιμονική εξέλιξη των γεγονότων, από την “γουρουνοποίηση” της λογικής των όσων διαχειρίζονται την πολυπλοκότητα της ζωής μας, από την μόλυνση της ατμόσφαιρας και του περιβάλλοντος.

Στην προέκτασή του όμως συνέχει τον όλο ιστορικό στοχασμό μας. Αποκτάμε συνείδηση της ιστορικής μας ύπαρξης στο βαθμό που έχουμε επίγνωση της εξ’ αντικειμένου ανέλιξης του ιστορικού Γίγνεσθαι.

Ο ιστορικός χρόνος διαρρέει. Αδιάκοπα διέρχεται το ιστορικό Μέλλον από την αφαιρετικά σχηματισμένη γραμμή του Παρόντος και μετατρέπεται σε ιστορικό Παρελθόν. Η επισώρευση αυτή και η προεξοφλούμενη εξακολούθησή της καταλήγει να κάνει καταθλιπτικό το βάρος της “μακροϊστορίας”. Το άγχος του “ιστορικού ανθρώπου” επιτείνεται ανάλογα.

Εσχατολογικές κατασκευές μπορούν να προσφέρουν παρηγοριά μόνον σε κλειστά αιρετικά περιβάλλοντα. Ο πραγματικός διανοητής θεωρεί την ιστορία και είναι επίσης μέσα σ’αυτή. Κατ’ ακολουθίαν ο στοχασμός του είναι γόνιμος, όταν συμμετέχει οργανικά με το έργο του στο “Πάθος της ιστορίας”.

Εξάλλου, η “κρίση” της σύγχρονης ιστορίας, η διόλου μη αποκλεισμένη ολοκληρωτική αυτοκαταστροφή της, με έναν τρίτο πυρηνικό παγκόσμιο πόλεμο, έχει θέσει κάτω από την πιο ισχυρή αμφισβήτηση το φορμαλιστικό ρασιοναλισμό της Δύσης.

Ασφαλώς μεγάλοι πρόδρομοι αυτής της κριτικής σκέψης και γνώσης υπήρξαν αρκετοί και μπορούμε να αντλήσουμε σημαντικές ενατενίσεις από το έργο τους. Οπωσδήποτε το αυξημένο πλέον ενδιαφέρον προς αυτή την πλευρά δεν πρέπει να ερμηνευτεί σαν μια αναζήτηση του παράλογου. Εντελώς αντίθετα. Πρόκειται για πνευματικές συμπεριφορές που χρησιμοποιούν και πάλι το Λόγο, αλλά του προσδίδουν μια “εκρηκτική” ικανότητα, που άλλωστε την εμπεριέχει εξ’ ορισμού.

Με αυτή την έννοια είναι αναγκαίο να δεχόμαστε Μηνύματα που μας έρχονται από διάφορες κατευθύνσεις. Ακόμα περισσότερο όταν παίρνουν τη μορφή της κάθε σχολαστικής ακαδημαϊκής τυπολογίας. Πόσοι σύγχρονοι φιλόσοφοι και ιδίως ποιητές δεν έχουν εκφράσει με αυτή ακριβώς την εκρηκτική διάθεση, το άγχος του σύγχρονου ανθρώπου… Οι σκέψεις τους και οι στίχοι τους προβάλλουν ανάγλυφες μερικές πτυχές από τη βαθύτερη, τη “μυστική” ουσία μιας προβληματικής, που καθίσταται και πάλι ιδιαίτερα κρίσιμη στους καιρούς μας.

Ο πρωταρχικός Χριστιανισμός εμπεριέχει αναμφίβολα το άγχος της ιστορικής διαδρομής της ανθρωπότητας, που άλλωστε το παρέλαβε από τον Ιουδαϊσμό, όπως δεν συμβαίνει διόλου με το αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα. Η συμμετρία των ναών του στο χώρο αντικαθίσταται από τον καλπασμό στο χρόνο. Η δε αίσθηση αυτή είναι κατ’ εξοχήν γνήσια στην Ορθοδοξία της Ανατολής.

Αντίθετα, ο Τομισμός την συνέθλιψε με ένα παγερό οικοδόμημα θεολογικής τελειολογίας. Η δε μεταρρύθμιση, αν και ανυπολόγιστης σημασίας, επέτυχε την κατάλυση της δεσποτείας του Βατικανού και απομακρύνθηκε με το ρασιοναλισμό, που επιστράτευσε από τις ίδιες αυτές παλαιοχριστιανικές πηγές.

Έτσι η Γένεση και η αναμενόμενη Βασιλεία των Ουρανών “επί της Γης”, αφορούν την δοκιμασία της ανθρωπότητας στην ιστορική της διαδρομή, όχι υποχρεωτικά με υπερφυσική “αιωνιότητα”. Σε πιο συγκεκριμένη τώρα μακροϊστορική κλίμακα, που κατ’ εξοχήν μας ενδιαφέρει σαν Ευρωπαίους: Η αναβίωση του κλασικισμού με την Αναγέννηση και αργότερα τον 19ον αιώνα ο νεοκλασικισμός,συνέδεσε την Ελληνική Αρχαιότητα με τους Νέους Καιρούς διαμέσου του Δυτικού Μεσαίωνα.

Αυτή η συνέχεια της ιστορικής κληρονομιάς 25 και πλέον χρόνων δεν μπορεί φυσικά να υποτιμηθεί. Τώρα όμως ακριβώς που ανατρέπονται οι πίνακες των αξιών που την συνθέτουν, είναι ανάγκη αδήριτη να γίνει η απογραφή του ενεργητικού και του παθητικού,όπως τα παρέλαβαν και τα διασπάθισαν οι κάθε είδους “κληρονόμοι”.

Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι η παρέμβαση του “υποκειμενικού παράγοντα” στη διαδρομή της ιστορίας ανάγεται σε μια πολύ γενικότερη συνάρτηση. Και τούτο ισχύει τόσο καθαυτό, όσο και σε μακροϊστορική παλινδρόμηση. Η γνώση της ιστορίας αποτελεί και αυτή συστατικό στοιχείο της ίδιας της ιστορίας, που δοκιμάζεται μαζί της μέχρι παροξυσμού.