Ο Τσίπρας, η Εκκλησία και ο ανολοκλήρωτος Διαφωτισμός

Στα τέλη του 17ου αιώνα και στις αρχές του 18ου, το πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού, που ξεκίνησε να αναπτύσσεται στη Γαλλία και επεκτάθηκε με γοργούς ρυθμούς σε άλλες χώρες, έμελλε να αλλάξει ριζικά την πορεία της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Τρεις ήταν οι βασικοί πυλώνες εξουσίας που τέθηκαν υπό την αυστηρή κριτική του νέου αυτού ρεύματος: Η βασιλεία, η φεουδαρχία και το οργανωμένο ιερατείο.

Η εξάπλωση των Διαφωτιστικών ιδεών σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ευρώπης (που σημειωτέον σημαδεύτηκε –ανάμεσα στα άλλα- από την επαναφορά της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στο προσκήνιο), προκάλεσε πλήθος κοινωνικών επαναστάσεων και ανατροπών.

Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να μην επηρεαστεί από αυτές τις εξελίξεις.

Άλλωστε η χρονική στιγμή που ξεκινά η Επανάσταση δεν είναι τυχαία. Τα κείμενα φωτεινών μυαλών της εποχής, όπως εκείνα του Κοραή ή του Φεραίου, αναμφίβολα μαρτυρούν τις ισχυρότατες επιρροές από τις ιδέες της ριζοσπαστικής Ευρώπης.

Παρ’ όλα αυτά, εγείρονται μέχρι και σήμερα ορισμένα σημαντικά ζητήματα αναφορικά με τη φύση του λεγόμενου «Νεοελληνικού Διαφωτισμού» συνολικά.

Στα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς, η παιδεία περνούσε αποκλειστικά από τα χέρια του ιερατείου και από τις εκκλησιαστικές σχολές στις οποίες φοιτούσαν όσα ελληνόπουλα είχαν τη δυνατότητα να ξενιτευτούν.

Αυτό σημαίνει ότι η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων Διαφωτιστών κατείχαν εκκλησιαστική παιδεία, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς ήταν ιερείς.

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα προτάγματά τους σχετίζονταν περισσότερο με την αναμόρφωση του προγράμματος της παιδείας, εντός της εκκλησιαστικής επιρροής.

Η… ριζοσπαστικότητα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, διαφαίνεται από το γεγονός ότι το μοναδικό μεγάλο διαφωτιστικό πρόταγμα που ικανοποιήθηκε με τη δημιουργία του σύγχρονου νεοελληνικού κράτους, υπήρξε το γεγονός της κήρυξης του αυτοκέφαλου της Ελλαδικής Εκκλησίας (αίτημα που διατύπωσε ο Κοραής)!

Η πλειονότητα των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών ακολούθησε έναν εντελώς διαφορετικό δρόμο, εκείνον του κοσμικού κράτους και του πλήρους διαχωρισμού της πολιτικής από τη θρησκευτική εξουσία. Είναι χαρακτηριστικό, άλλωστε, το παράδειγμα του μοντέλου της Laicite στη Γαλλία, το οποίο έχει τεθεί σε ισχύ από το 1900…

Στις μέρες μας, η Ελλάδα αποτελεί την τελευταία θεοκρατία της Ευρώπης.

Η Εκκλησία διαθέτει μία τεράστια, και συνάμα αχαρτογράφητη περιουσία, από την οποία φοροδιαφεύγει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο, επιβαρύνοντας έμμεσα τους πολίτες.

Παράλληλα, οι επεμβάσεις της στον δημόσιο βίο, στη δικαστική εξουσία, στην παιδεία, στην διπλωματία, σε κάθε λογής επιχειρηματικά και διαπλεκόμενα συμφέροντα, αλλά και στην πολιτική, αποδεικνύονται βαρύτατα επιζήμιες για την ελληνική κοινωνία εδώ και περίπου δύο αιώνες.

Παραμένοντας στα της χώρας μας, τα προοδευτικά πολιτικά κινήματα είχαν ανέκαθεν ψηλά στην ατζέντα των προγραμμάτων τους το ζήτημα του Διαχωρισμού κράτους και Εκκλησίας. Παρ’ όλα αυτά, το πολιτικό κόστος από το άνοιγμα μιας τέτοιας συζήτησης θεωρείται διαχρονικά βαρύτατο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το θέμα έχει τεθεί σε κυβερνητικό επίπεδο μόνο μία φορά, το 1987, με την περιβόητη πρόταση του Αντώνη Τρίτση στη Βουλή, που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων.

Επιπρόσθετα, πολύ σημαντικές σχετικές προτάσεις είχε κάνει και ο υπουργός Δικαιοσύνης, κ. Μιχάλης Σταθόπουλος (επί πρωθυπουργίας Σημίτη το 2000), μέσα στον κακό χαμό των συλλαλητηρίων Χριστόδουλου για το ζήτημα των ταυτοτήτων.

Δυστυχώς, τον τελευταίο 1,5 χρόνο και εν όψει της επικείμενης ανάληψης της εξουσίας, ο ΣΥΡΙΖΑ δείχνει να κρύβει κάτω από το χαλί, με αργές και προσεκτικές κινήσεις, αυτό το σημαντικότατο και βαρύνουσας σημασίας για την πορεία του τόπου ζήτημα (σίγουρα πολύ πιο σημαντικό από όσο μπορεί να διανοηθεί ο μέσος Έλληνας), το οποίο αποτελούσε κεντρικό άξονα του πολιτικού του προγράμματος κατά τα προηγούμενα χρόνια.

Είναι σίγουρα αποδεκτό ότι στις μέρες μας η εφαρμογή μιας –κατά τους Στωικούς- άσκησης Πολιτικής Αρετής αποτελεί μάλλον μία ουτοπία (κι αυτό εξαιτίας της ποιότητας της παιδείας που λαμβάνουμε) και η πρόκληση της ανάληψης της εξουσίας επιβάλλει την εξισορρόπηση ανάμεσα σε ιδεολογίες και «πρέπει».

Παρ’ όλα αυτά, φρονώ πώς ο Αλέξης Τσίπρας οφείλει να επανεξετάσει –ανάμεσα στα άλλα πολύ σημαντικά για το μέλλον της χώρας μας- το ζήτημα των σχέσεων κράτους και Εκκλησίας, προχωρώντας αποφασιστικά μαζί με τους συνεργάτες του σε ένα πρόγραμμα πλήρους διαχωρισμού, το οποίο αφενός θα φέρει μπροστά μας ένα ελπιδοφόρο πολιτισμικό προσωπείο και αφετέρου θα διαμορφώσει σταδιακά ένα νέο μορφωτικό πρότυπο στην παιδεία, γεγονός που ενδεχομένως να ολοκληρώσει τον ημιτελή Διαφωτισμό της σύγχρονης ιστορίας μας…