Requiem για την Ευρώπη που παρακμάζει;

Είν’ οι προσπάθειές μας, των συφοριασμένων,
είν’ οι προσπάθειές μας σαν των Τρώων.
Κομμάτι κατορθώνουμε, κομμάτι
παίρνουμ’ επάνω μας, κι αρχίζουμε
νάχουμε θάρρος και καλές ελπίδες.
Κ. Καβάφης

Ενώ τα σύννεφα μαζεύονται και γίνονται συνέχεια πιο μαύρα και απειλητικά, εμείς «δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι», προσμένουμε «κάποιο θάμα» ή έναν από μηχανής θεό για να μας σώσει.

Βγάζοντας, κάθε φορά που δεν ξεσπάει η καταιγίδα, στεναγμούς ανακούφισης, ξαναγυρίζουμε στην πνευματική μας ραστώνη ναρκωμένοι από τα «σκουπίδια» – survivor et cetera – που μας ταΐζουν τα Μ.Μ.Ε., περιμένοντας την επόμενη φορά που θα φωνάξουμε «βοήθεια Θεέ μου».
Η εκλογική νίκη του Μακρόν έναντι της Λεπέν, η «Πύρρειος νίκη» της Μέρκελ και η οριακή πλειοψηφία των δύο πολιτικών πυλώνων της Γερμανίας (SPD, CDU), η νίκη πάνω στο νήμα του Βαν ντερ Μπέλεν έναντι του ακροδεξιού Νόρμπερτ Χόφερ στις προεδρικές εκλογές στην Αυστρία, είναι καμπάνες συναγερμού. Είχαν προηγηθεί τα καταστροφικά δημοψηφίσματα, για το Ευροσύνταγμα (Γαλλία, Ολλανδία), για το Brexit, για την αλλαγή του συντάγματος στην Ιταλία και το τυχοδιωκτικό δημοψήφισμα του 2015 στη χώρα μας.

Αναζητώντας τα αίτια που οδηγούν τις κοινωνίες της Ευρώπης σε μια αναπόδραστη, κατά τα φαινόμενα, πορεία παρακμής, η εύκολη λύση είναι να αποδοθούν οι ευθύνες στην ανεπάρκεια των πολιτικών ηγεσιών. Είναι γεγονός ότι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι ηγεσίες σήμερα προσφέρουν εύφορο έδαφος στους οπαδούς αυτής της ερμηνείας. Όμως, μια προσεκτικότερη προσέγγιση του προβλήματος μας οδηγεί στην αναζήτηση του ρόλου των «άλλων εξουσιών», οι οποίες καθορίζουν ή φθείρουν την εύρυθμη λειτουργία της Αστικής Δημοκρατίας. Αν και οι πολιτικοί, ως εντολοδόχοι του κοινωνικού συνόλου, έχουν την κύρια ευθύνη αλλά και τη νομιμοποίηση για να ρυθμίζουν τα πλαίσια λειτουργίας των άλλων εξουσιών στα όρια που προσδιορίζει το Σύνταγμα, είναι αμφίβολο αν μπορούν να ασκήσουν αυτή τους την εξουσία.

Καταλυτικό ρόλο, σε αυτή την αδυναμία, παίζουν τα ελεγχόμενα από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα Μ.Μ.Ε., τα οποία επιδρούν καθοριστικά τόσο στις επιλογές των ηγεσιών (σύμφωνα με τα συμφέροντά τους) όσο και στη στάση της κοινωνίας έναντι των πολιτικών αποφάσεων. Ας θυμηθούμε εδώ για παράδειγμα τους «οδυρμούς» για τη «γενιά των 700 ευρώ», ας θυμηθούμε τους κεκράκτες που οδήγησαν τους πολίτες στη «σφαγή του χρηματιστηρίου», ας θυμηθούμε τον «ύπουλο» ρόλο που διαδραμάτισαν σε διάφορους «ξεσηκωμούς», όταν αυτοί εξυπηρετούσαν την απαλλαγή από ανεπιθύμητες πολιτικές ηγεσίες. Ας θυμηθούμε πως παρουσίαζαν ως πολιτικούς γίγαντες μέτριες προσωπικότητες ή πως άλλοι – προτού καν’ δοκιμασθούν – δέχονταν κτυπήματα κάτω από τη ζώνη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο παροπλισμός της Μαλβίνας Κάραλη που γρατζούνιζε το πορτραίτο του κυρίου Σημίτη και σε αντιδιαστολή το πρωτοσέλιδο του Βήματος με τη φωτογραφία του πρόβατου και τίτλο «Κλωνοποίηση», την επομένη της εκλογής του Κ. Καραμανλή στην ηγεσία της Ν.Δ.

Στο βιβλίο του, «ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΗΓΕΣΙΩΝ», ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αναλύει εξαιρετικά την προσπάθεια αποκαθήλωσης της πολιτικής εξουσίας από τα οικονομικά συμφέροντα με βασικό εργαλείο τα Μ.Μ.Ε.. Το Φθινόπωρο του 2008 πολιτικός από τη Θεσσαλία μου μετέφερε ότι κορυφαίος οικονομικός παράγοντας του είπε: «μαζευτήκαμε το καλοκαίρι και αποφασίσαμε να τελειώνουμε με τον Καραμανλή»! Έτσι ακριβώς «μαζεύτηκαν και αποφάσισαν…»! Όταν η εξουσία του χρήματος είναι ασύδοτη αποθρασύνεται.

Η χώρα αποτέλεσε μια μικρογραφία αυτού που συμβαίνει στο Δυτικό κόσμο. Ο κόσμος δηλητηριάζεται με τη λατρεία του «χρυσού βοός» και του life style ώστε παγιδευμένος στο «χρυσό κλουβί» της επίπλαστης ευμάρειας να πάψει να λειτουργεί ως πολιτικό υποκείμενο. Όμως, όπως σημειώνει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αυτή ακριβώς η «…υπεύθυνη στάση της κοινωνίας των πολιτών απέναντι στην πολιτική κοινωνία και τις πολιτικές ηγεσίες της…» μπορεί να αποτρέψει την οριστική παρακμή. Να αποτρέψει δηλαδή την μετατροπή του λυκόφωτος της Ευρώπης σε οριστική δύση.

Ή για να το πούμε διαφορετικά, παραφράζοντας τον Raymond Aron («Συνηγορία για την Ευρώπη που παρακμάζει»), να αποτρέψει την αναγκαιότητα του requiem για την Ευρώπη που παρακμάζει ή, ακόμα καλύτερα, του requiem for a dream. Του ονείρου της ενωμένης, ανοικτής, ειρηνικής, ευημερούσας Ευρώπης.