Ο Νίκος Δένδιας στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας – Στη δόξα του αναγεννησιακού Ελληνισμού

Ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, επισκέφθηκε τη Βενετία και το περιώνυμο Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας.

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας, είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ), το οποίο υπάγεται στη γενική εποπτεία του υπουργείου Εξωτερικών, ενώ όσον αφορά στη μορφωτική και εκπαιδευτική του δραστηριότητα στην εποπτεία του υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.

Κατατάσσεται ανάμεσα στα πέντε (εξαιρουμένων του Αγίου Όρους και της Εθνικής Βιβλιοθήκης) ελληνικά ιδρύματα με τις μεγαλύτερες συλλογές παλαιτύπων, ενώ αποτελεί και το μοναδικό επιστημονικό ίδρυμα της Ελλάδας στο Εξωτερικό.

Ο Νίκος Δένδιας κόβει τη βασιλόπιτα ανάμεσα στον μητροπολίτη Πολύκαρπο και τον πρόεδρο του Ινστιτούτου Βασίλειο Κουκουσά.

Ο υπουργός Εξωτερικών είχε συνάντηση και με τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ιταλίας και Έξαρχο Νοτίου Ευρώπης κ. Πολύκαρπο.

Η επίσκεψη στην Βενετία ολοκληρώθηκε με συνάντηση με τον Πρόεδρο και μέλη της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας Βενετίας.

Η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Βενετίας είναι η αρχαιότερη κοινότητα της ελληνικής διασποράς στον δυτικό κόσμο και αποτελεί την πλέον ιστορική κοινότητα των Ελλήνων με συνεχή παρουσία και δράση πέντε αιώνων.

«Επισκέφθηκα το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας και το Μουσείο Εικόνων.

»Συναντήθηκα με τον Πρόεδρο Καθ., Β. Κουκουσά και υποτρόφους του Ινστιτούτου», έγραψε ο υπουργός Εξωτερικών στο Twitter.

«Στο πλαίσιο της επίσκεψής μου, κόπηκε η πρωτοχρονιάτικη πίτα, παρουσία του Σεβ. Μητροπολίτη Ιταλίας και Έξαρχο Ν. Ευρώπης κ. Πολύκαρπο», πρόσθεσε ο υπουργός Εξωτερικών.

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στη Βενετία ο Νίκος Δένδιας είχε την ευκαιρία να συναντηθεί με τον Πρόεδρο της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας Βενετίας, Δ. Ζαφειρόπουλο.

Η Ελληνική κοινότητα της Βενετίας ανάγει την καταγωγή της στα τέλη του 15ου αιώνα, με τις πρώτες μεταναστεύσεις Ελλήνων στην περιοχή ωστόσο να γίνονται ήδη από τον 10ο αιώνα.

Αποτέλεσε την πολυανθρωπότερη και αξιολογότερη ελληνική κοινότητα της Δύσης κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας.

Μετά την Άλωση του 1453, πρόσφυγες αριστοκρατικής κυρίως καταγωγής από την Κωνσταντινούπολη κατέφυγαν στην Βενετία.

Ο αρχικός της πυρήνας συγκροτήθηκε από στρατιωτικούς: τους Ελληνορθόδοξους stradioti που υπηρετούσαν στις Βενετικές κτήσεις και στην Terra Ferma.

Το 1498 υπέβαλαν αίτηση προς τις βενετικές αρχές προκειμένου να τους χορηγηθεί άδεια να συγκροτηθούν σε αδελφότητα εθνικής μειονότητας.

Το κοινωνικοοικονομικό προφίλ των αιτούντων ήταν ταπεινής καταγωγής: μαραγκός, φαρμακοπώλης.

Οι βενετικές Αρχές ενέκριναν το αίτημα και χορήγησαν στους Έλληνες την άδεια να συσσωματωθούν σε αδελφότητα.

Ο όρος ήταν να μην υπερβαίνουν τους 250 αποκλειωμένων των γυναικών και των παιδιών.

Στη δεύτερη δεκαετία του 16ου αιώνα ενσωματώνονται Σέρβοι πρόσφυγες που δεν είχαν τη δυνατότητα να ιδρύσουν δικό τους σωματείο.

Η Ελληνική αδελφότητα αποτελούσε τον χαμένο βυζαντινό κόσμο.

Γενικά οι Έλληνες επιλέγουν ως τόπο εγκατάστασής τους τη Βενετία επειδή ως κρατικός οργανισμός τους είναι γνωστός επειδή αρκετοί από αυτούς προέρχονταν από Βενετοκρατούμενες ελληνικές περιοχές, η Βενετία επέδειξε συμβιβαστική και ανεκτική στάση προς τους ορθοδόξους, κάτι που εφάρμοζε και στις ελληνικές κτήσεις.

Το 1498 έλαβε ειδική άδεια και οργανώθηκε σε αυτοδιοικούμενη αδελφότητα με προστάτη τον Άγιο Νικόλαο: Cofraternita ‘ή Scuola di San Nicolo.

Στα εγγραφα-αιτήσεις προς τις Βενετικές Αρχές και στις απαντήσεις στα σχετικά αιτήματά τους οι Βενετικές Αρχές τους προσδιορίζουν ως nazione greca ή universita dei Greci., όμως δεν ξέρουμε αν είναι απόδοση του όρου γένος των Ελλήνων.

Greci για τους Βενετούς ήταν οι καταγόμενοι από την γεωγραφική περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Ελλάδα και ανήκαν στην ανατολική Εκκλησία.

Οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τον όρο αυτό μόνο για να δηλώσουν ως σύνολο την παρουσία τους στους Βενετούς.

Συνήθως έλεγαν πως ανήκαν στους nazione greca, αλλά ο καθένας χωριστά έλεγε μόνο το όνομά του, κυρίως το βαπτιστικό με τον τόπο καταγωγής του.

Η αδιακρίτως χρήση των ονομάτων Γραικοί, Έλληνες, Ρωμαίοι για των ναό του Αγίου Γεωργίου είναι χαρακτηριστική.

Στη δεύτερη δεκαετία του 16ου αι. η κοινότητα αυτοπροσδιορίζεται ως della nazion greca e serva.

Στα γράμματα που οι πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως απευθύνουν στην αδελφότητα την προσδιορίζουν ως Ρωμαίοι, το γένος των Ελλήνων, το γένος των Γραικών, οι τη μετοικία των Γραικών Ενετίηση, ενώ τον 18ο αι. ονομάζεται σύστημα των Ορθοδόξων ή σύστημα των Ρωμαίων.

San Giorgio dei Greci

Ο Άγιος Γεώργιος των Ελλήνων (San Giorgio dei Greci) είναι ορθόδοξη εκκλησία της Βενετίας, στη συνοικία Καστέλο.

Είναι ο παλαιότερος και πιο ιστορικός ορθόδοξος ναός της διασποράς.

Η κατασκευή του έγινε δυνατή χάρη στις συνεισφορές των Ορθόδοξων Ελλήνων της Βενετίας και των Ελλήνων ναυτικών που περνούσαν από την πόλη.

Στην εκκλησία δόθηκε από τους Ενετούς το προσωνύμιο «των Ελλήνων» (dei Greci) λόγω της ελληνικής γλώσσας και του βυζαντινού τυπικού που ακολουθεί.

Τον Νοέμβριο του 1991, με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, η εκκλησία έγινε ο καθεδρικός ναός της Ιεράς Μητροπόλεως Ιταλίας και Μελίτης.

Στις αρχές του 16ου αιώνα οι Έλληνες της Βενετίας αναβίωσαν το ζήτημα του χώρου για άσκηση λατρείας.

Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε και η επιρροή των Ελλήνων στρατιωτών (Stratioti), οι οποίοι, λόγω της μεγάλης συμβολής τους στους πολέμους της Βενετίας εναντίον των Οθωμανών, απολάμβαναν μεγάλου σεβασμού από τις αρχές.

Με αίτηση που υπέβαλαν οι Έλληνες στο Συμβούλιο των Δέκα στις 4 Οκτωβρίου 1511, ζήτησαν άδεια να αγοράσουν μια οικοδομήσιμη γη, προκειμένου να χτίσουν μια εκκλησία αφιερωμένη στον προστάτη τους Άγιο Γεώργιο.

Το αίτημα έγινε αποδεκτό, αλλά η τελική έγκριση δόθηκε από τον Δόγη στις 30 Απριλίου 1514, αφού επιβεβαιώθηκε η αγορά της γης.

Οι Έλληνες έλαβαν άδεια να χτίσουν μια εκκλησία με καμπαναριό και ένα νεκροταφείο, με την υποχρέωση να καταβάλλουν ετησίως εισφορά πέντε κιλών λευκού κεριού, η οποία ωστόσο ούτε καταβλήθηκε ούτε ζητήθηκε ποτέ.

Στις 3 Ιουνίου 1514, ο Πάπας Λέων Ι΄ με επιστολή του επιβεβαίωσε τη συγκατάθεσή του για την κατασκευή από τους Έλληνες δικής τους εκκλησίας με καμπαναριό και τη διαμόρφωση νεκροταφείου[6]. Αργότερα οι Έλληνες κατάφεραν να πετύχουν την έκδοση βούλας από τον Πάπα Κλήμη Ζ΄ (1523-1534), με την οποία τους παραχωρήθηκε το προνόμιο να μην υπόκεινται στη δικαιοδοσία του Πατριάρχη Βενετίας[4].

Στις 3 Απριλίου 1514[9], οι Έλληνες όρισαν εκπροσώπους τους τον Θεόδωρο Παλαιολόγο του Μυστρά (αρχηγό των stratioti), Andrea de Zeta από τα Σέρβια, Paolo Coressi από την Κωνσταντινούπολη και Matteo Barelli από την Κέρκυρα.

Αυτοί αγόρασαν ένα οικόπεδο στις 27 Σεπτεμβρίου 1526 από τον Signor Pietro Contarini di Agostino από το Λονδίνο, πληρώνοντας 2.168 δουκάτα.

Αφού έλαβαν την έγκριση του Συμβουλίου των Δέκα και αφού προσέφεραν αυθόρμητα 500 δουκάτα στη Γερουσία, άρχισαν να χτίζουν μια εκκλησία και μερικά κελιά για τους ιερείς, και στις 13 Μαρτίου 1527, πρώτη ημέρα της Σαρακοστής, τελέστηκε η πρώτη Θεία Λειτουργία από τον πρώτο προεστό (στη συνέχεια εκλεγμένο) Ιωάννη Αυγερινό από την Κεφαλονιά.

Η εκκλησία, ωστόσο, δεν ήταν αυτό που βλέπουμε σήμερα.

Αρχικά χτίστηκε προσωρινός ναός, για να μπορέσουν να αφήσουν τον Άγιο Βλάσιο και να μπορέσουν να συλλέξουν από φόρο σε όλα τα πλοία που ερχόταν από Ορθόδοξες περιοχές και εισφορές των συμπατριωτών ό,τι χρειαζόταν για το κτίσιμο μιας καλύτερης και μεγαλύτερης εκκλησίας.

Έτσι, το 1536 κτίστηκε ένα απλό ξύλινο κτίριο σύμφωνα με τις προδιαγραφές της ορθόδοξης ναοδομίας, με την αψίδα στα ανατολικά.

Και την 1η Νοεμβρίου 1539, κατά τη διοίκηση του Μάρκου Σαμαριάρη από τη Ζάκυνθο, τέθηκε με επισημότητα ο θεμέλιος λίθος του νέου ναού.

Κατά τη μακρά περίοδο από τις αρχές του 14ου αιώνα έως το 1577, έτος κατά το οποίο ολοκληρώθηκε η σημερινή εκκλησία, προέκυπταν διαφωνίες εντός της ελληνικής κοινότητας της Βενετίας μεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών, με αποτέλεσμα στις 6 Μαρτίου 1542 ο Πάπας Παύλος Γ΄ να αντιδράσει θέτοντας ξανά σε ισχύ το διάταγμα του 1534, το οποίο προέβλεπε ότι οι Έλληνες ιερείς θα εγκρίνονταν από τον Λατίνο Πατριάρχη της Βενετίας.

Το 1546, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος Β΄ (1546-1555) απέστειλε ως έξαρχο στη Βενετία και τη Ρώμη τον Μητροπολίτη Καισαρείας Μητροφάνη, προκειμένου να επιλύσει τις αντιπαραθέσεις που προέκυψαν στην ελληνική κοινότητα της Βενετίας.

Όταν η «ελληνική υπόθεση» έμοιαζε να τελειώνει, ο ίδιος ο Παύλος Γ΄ άλλαξε την απόφασή του και στις 22 Ιουνίου 1549 αναβίωσε τη βούλα του Πάπα Λέοντα Ι΄ που έδινε στους Έλληνες ελευθερία λατρείας.

Το 1564 ο Πάπας Πίος Δ΄ ακύρωσε όλα τα προνόμια που παραχώρησαν οι προκάτοχοί του (Λέων Ι΄, Κλήμης Ζ΄ και Παύλος Γ΄) στους Έλληνες της Βενετίας.

Το 1573 ιδρύθηκε η «Εκκλησία για τη μεταρρύθμιση των Ελλήνων που ζουν στην Ιταλία» και τρία χρόνια αργότερα (1576) άνοιξε το Ελληνικό Κολλέγιο της Ρώμης.

Stratioti

Ως Στρατιότι (ιταλικά: Stratioti) ονομάστηκαν ένοπλα και έφιππα μισθοφορικά σώματα προερχόμενα από τις ελληνικές χώρες, τα οποία παρείχαν σχετικές υπηρεσίες σε διάφορα βασίλεια της Ευρώπης από τον 15ο έως τον 17ο αιώνα.

Ο ιταλικός όρος stradioti είτε είναι δάνειος από την ελληνική λέξη στρατιώται, ή προέρχεται από την ιταλική λέξη strada («δρόμος»), που σημαίνει «οδοιπόρος».

Τα περισσότερα ονόματα αξιωματικών ήταν ελληνικής προέλευσης.

Ανάμεσα στους αρχηγούς τους υπήρχαν επίσης μέλη παλαιών ευγενών βυζαντινών οικογενειών, όπως για παράδειγμα της δυναστείας των Παλαιολόγων και των Κομνηνών.

Αναφέρονται σχετικά τα ένοπλα σώματα των: Κροκόδειλου Κλαδά, Θεόδωρου Μπούα, Δημήτριου Παλαιολόγου, Πέτρου Ράλλη στην Πελοπόννησο και του Πέτρου Μπούα στην Αργολίδα. Οι stratioti μετακινούνταν και υπηρετούσαν υπό τις εντολές και διαταγές κάποιου κράτους, το οποίο μπορούσε να πληρώσει τις υπηρεσίες τους.

Μαζί με τους πολεμιστές μετακινούνταν και οι οικογένειές τους.

Έλληνες μισθοφόροι μέσω της Ιταλίας έφτασαν έως και τη Βρετανία.

Επί Ερρίκου Η’ συμμετείχαν σε επιχειρήσεις κατά της Σκωτίας και της Γαλλίας.

Αυτή είναι και η πρώτη μαζική εμφάνιση Ελλήνων στα Βρετανικά νησιά.

Περιώνυμος έγινε ο Θωμάς ο Αργείτης ως «καπετάνιος» περίπου 550 Ελλήνων σε Αγγλικό εκστρατευτικό σώμα που είχε διαβεί τη Μάγχη και είχε οχυρωθεί σε Γαλλικό έδαφος.

Το 1546, ενώ το οχυρό του αγγλικού σώματος στη Βουλώνη πολιορκείτο από υπέρτερο αριθμό Γάλλων, ο Θωμάς τόνωσε το ηθικό των πολεμιστών του με τον ακόλουθο λόγο που κατέγραψε ο επί τόπου ευρισκόμενος Έλληνας από την Κέρκυρα Ανδρόνικος Νούκιος:

«Άνδρες συστρατιώται, ημείς μεν ως οράτε, εν εσχάτοις της οικουμένης τανύν οικούμεν μέρεσι. … Διό, προς τους πολεμούντες ημάς γενναίως αντιπαραταξόμεθα, … Έλλήνων γαρ εσμέν παίδες, και βαρβάρων σμήνος ου πτοούμεθα. … ανδρείως και συντεταγμένως τοις εχθροίς επιβάλωμεν, … και την πάλαι θρυλλουμένην Ελλήνων ανδρίαν, έργοις αυτοίς, φανεράν ποιήσωμεν».