Γυναίκα σε ανδροκρατούμενο περιβάλλον εργασίας: μια καθημερινή πραγματικότητα ή μια ξεχωριστή επιτυχία;

Υπάρχουν γυναίκες σε διάφορα σημεία του πλανήτη, που γεννήθηκαν και έχτισαν την προσωπικότητα, το χαρακτήρα και τη ζωή τους επάνω στο motto: «μπορώ, αρκεί να το θέλω».

Αυτές οι γυναίκες δεν ανησύχησαν για κανένα λόγο που θα μπορούσε να εμποδίσει τις σπουδές, την προσωπική τους ζωή, την καριέρα και την ανέλιξή τους.

Αυτές οι γυναίκες είναι ανάμεσά μας, δημιουργούν, προσφέρουν, εξελίσσονται και σήμερα μοιράζονται μαζί σας το portfolio της ζωής τους.

Κι εδώ ακολουθεί εύλογα μια ερώτηση: Μα τι τελικά συμβαίνει; Αυτό μου μόλις ακούσατε είναι μύθος ή πραγματικότητα;

Το θέμα της θέσης της γυναίκας στο χώρο της εργασίας εξετάστηκε και εξακολουθεί να απασχολεί από διάφορες οπτικές και προς πολλές κατευθύνσεις.

Το γεωγραφικό σημείο, το πολιτισμικό πλαίσιο και οι παράλληλες αναφορές στον ιστορικό χωροχρόνο αλλάζουν το πώς βλέπουμε τη θέση της γυναίκας κάθε φορά.

Ο 20ος πάντως αιώνας ανέδειξε τη συμμετοχή της γυναίκας σε όλα τα πεδία δράσης που ήταν αδιανόητα για όλη την προηγούμενη ανθρώπινη ιστορία: η γυναίκα ψηφίζει, η γυναίκα εργάζεται, παρακολουθεί τις δομές εκπαίδευσης, σταδιακά συνδικαλίζεται, θέτει υποψηφιότητα, μιλά ανοιχτά και δημόσια, μετέχει στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι και – πολύ περισσότερο πλέον- το διαμορφώνει.

Κάποιοι μάλιστα θα μιλήσουν και για πιο προοδευτικά, έως και προκλητικά σημάδια των καιρών, καθώς η γυναίκα «χαλάει» και διαστρεβλώνει τα παραδοσιακά σχήματα: οδηγεί (παρότι κάποιοι ακόμα αμφισβητούν τη δεξιότητά της στο τιμόνι), ορίζει την προσωπική και σεξουαλική της ζωή με γνώμονα τη δική της επιλογή, επιλέγει ή όχι να καπνίζει και να καταναλώνει αλκοόλ, παντρεύεται και ζητά διαζύγιο, αν νιώσει το τέλος, διατηρεί ένα επώνυμο, κληροδοτεί, αναλαμβάνει, αποκηρύσσει, διαχειρίζεται και συχνά αδιαφορεί…

Η πάλαι ποτέ ανδροκρατούμενη κοινωνική δομή έχει αλλάξει.

Όχι τόσο στα στοιχεία βάσης όσο στα στοιχεία στήριξης και ανάπτυξης.

Με άλλα λόγια, για να σας δώσω και ένα μικρό παράδειγμα, δεν εξαφανίστηκαν οι άνδρες οδηγοί ταξί αλλά στο σύνολό τους μπήκε και μεγάλος πια αριθμός γυναικών.

Σήμερα κανείς δεν ξαφνιάζεται βλέποντας μια γυναίκα αστυνομικό… πολιτικό μηχανικό… πιλότο αεροπλάνου… ή οδηγό σε φορτηγά και λεωφορεία.

Οι γυναίκες πλέον ακολουθούν επαγγελματική σταδιοδρομία σε διάφορα επαγγέλματα, συχνά παραδοσιακά ανδροκρατούμενα, στα οποία καλούνται να ανταποκριθούν με το καλύτερο δυνατό τρόπο. Δεν είναι όμως πάντα εύκολο αυτό.

Όποιο πεδίο εργασίας ή δράσης και αν εξετάσουμε, οι λόγοι, τα εμπόδια και οι παράγοντες που επιβαρύνουν τη γυναικεία παρουσία είναι, λίγο ή περισσότερο, τα ίδια:

α) η προκατάληψη, δυσπιστία και επιφυλακτικότητα ως προς τις γνώσεις και τις ικανότητες

β) πιθανόν ακόμα βαθύτερα, τα στερεότυπα

β) η ανδρική στάση επιβολής (συμπεριφορά macho)

γ) οι σεξιστικές-ρατσιστικές διαθέσεις

Τα έχουμε ακούσει όλοι και όλες μας: «Κορίτσι πράμα»… «Καλύτερα να πλύνεις κανένα πιάτο»… «μισή μερίδα άνθρωπος»… «κοίτα γλώσσα που έχει το μισό πλευρό»… κοκ είναι λίγες μόνο από τις διαδεδομένες καθημερινές εκφράσεις που χρησιμοποιούν οι άνδρες κυρίως, ή και γυναίκες άλλης νοοτροπίας, προκειμένου να αμφισβητήσουν την επάρκεια, την ικανότητα, το ταλέντο, την προσήλωση, την πειθαρχία και την εργασιακή αγωγή των γυναικών σήμερα.

Μας προκαλεί έκπληξη και όμως ισχύει.

Και όλοι μας σταδιακά συνηθίζουμε το εξωλογικό έως παράλογο: Προστατευτικές θεσμικές διατάξεις, όπως είναι η πρόωρη μειωμένη συνταξιοδότηση των έγγαμων μητέρων, λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό ως μηχανισμοί νομιμοποίησης και αναπαραγωγής των διακρίσεων και των στερεοτύπων σε βάρος των γυναικών.

Οι γυναίκες πάντοτε χρειάζονται ειδικής μεταχείρισης, πάντοτε κάπως θα υστερούν, πάντοτε ταλαιπωρούνται λίγο παραπάνω… λένε σχεδόν σαρκαστικά όσοι υπερασπίζονται τη διάκριση.

Οι μικρές ή μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις των εργασιών κατά φύλο παγίωσαν έναν αυθαίρετο, συμβατικό διαχωρισμό των θέσεων εργασίας σε «ανδρικές» και «γυναικείες».

Υπάρχουν συγκεκριμένοι τομείς της οικονομικής δραστηριότητας και απασχόλησης, οι οποίοι κυριαρχούνται συνήθως από γυναίκες, όπως οι κοινωνικές υπηρεσίες, τα παραϊατρικά επαγγέλματα και η εκπαίδευση, ενώ στα κατασκευαστικά επαγγέλματα, την βιομηχανία και τις μεταφορές έχουν μεγαλύτερη διείσδυση οι άνδρες. Ανήκω κι εγώ σε έναν τέτοιο χώρο και βλέπω…

Οι γυναίκες συγκριτικά με τους άνδρες κατέχουν θέσεις εργασίας με ελάχιστη αυτονομία, χαμηλότερο γόητρο, μικρότερη εμπλοκή σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων και μεγαλύτερη εποπτεία από τους άνδρες.

Οι άνδρες φαίνεται πως διαθέτουν διπλάσιες πιθανότητες σε σύγκριση με τις γυναίκες να κατέχουν θέσεις διευθυντών και τριπλάσιες για θέσεις γενικών διευθυντών.

Και ένα πρώτο συμπέρασμα γίνεται σιγά σιγά ξεκάθαρο: η διαίρεση των αρμοδιοτήτων κατά φύλο εφαρμόστηκε κυρίως για να αποκλείσει τις γυναίκες από τα ανώτερα και όχι από τα βαριά και ανθυγιεινά επαγγέλματα…

Δεν είναι όμως αυτή η μόνη αλήθεια! Ο εργασιακός χώρος δεν είναι δρόμος μονής κατεύθυνσης.

Στην αντίπερα όχθη, ο σεβασμός ανάμεσα στα φύλα, η καταπολέμηση αντιλήψεων που κατασκευάζονται και εσφαλμένα συντηρούνται επί χρόνια, η ετερο- και αυτό-εκτίμηση μαζί με την ισότιμη επικοινωνία πλαισιώνουν ένα εργασιακό περιβάλλον χωρίς εντάσεις. Αλλά κυρίως, με υγιή συναγωνισμό και ανάδειξη ικανοτήτων.

Ναι.

Σήμερα οι γυναίκες, και εργαζόμαστε, και ξεχωρίζουμε και διαπρέπουμε.

Το πλαίσιο δεν είναι πάντα υποστηρικτικό αλλά, γενιά με τη γενιά, αμβλύνονται οι στερεοτυπικές αντιδράσεις σε βάρος μας και ανοίγουν ανοιχτοί πια οι δρόμοι για μια σημαντική καριέρα, μια αποφασιστική διαφορετική τοποθέτηση… ίσως πιο κομψή, … αλλά πάντως όχι αμελητέα…

Και ερχόμαστε στο κεντρικό ερώτημα: το άλλοτε “ασθενές” φύλο διαμορφώνει και… ασθενές επιχειρείν;

Η ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηματικότητας αποτελεί βασικό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής εξέλιξης.

Το θέμα είναι επίκαιρο όσο ποτέ για τη μελλοντική πορεία της ελληνικής οικονομίας, καθώς έχουν ωριμάσει πλέον οι συνθήκες για την πιο ενεργό επιχειρηματική δραστηριοποίηση των γυναικών στη χώρα μας.

Παρά τη δεδομένη άνοδο της γυναικείας επιχειρηματικής δραστηριοποίησης όμως, η θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας δυστυχώς απέχει ακόμα από το να θεωρηθεί ισότιμη µε την αντίστοιχη των ανδρών.

Σύμφωνα µε τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, την τελευταία δεκαετία το ποσοστό ανεργίας των γυναικών ήταν περίπου σταθερά το διπλάσιο από αυτό των ανδρών (!) Στην Ελλάδα μόλις το 13% των εργοδοτών είναι γένους θηλυκού.

Στις χώρες της Νότιας Ευρώπης το ποσοστό γυναικείας επιχειρηματικότητας αγγίζει το 10%, την ώρα που στην Ευρώπη ανέρχεται στο 20% και στις ΗΠΑ στο 35%.

Τέλος, λίγες είναι ακόμα οι γυναίκες που καταλαμβάνουν υψηλόβαθμες θέσεις στον ιδιωτικό και δηµόσιο τοµέα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, παρά το γεγονός ότι έχουν τα ίδια τυπικά και ουσιαστικά προσόντα µε τους άνδρες συναδέλφους τους. Οι γυναίκες αυτές, σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα σχετικής έρευνας, φαίνονται αφοσιωμένες στην καριέρα µε γρήγορο ρυθµό επαγγελµατικής εξέλιξης σε καινοτόµες επιχειρήσεις, µε αντίκτυπο όµως στην προσωπική τους ζωή. (Να σας πω ότι τα στοιχεία μιλούν για γυναίκες που κατέκτησαν μεν υψηλές θέσεις στην ιεραρχία των επιχειρήσεων, όμως είτε δεν έκαναν οικογένεια είτε έκαναν το πολύ ένα παιδί)

Γιατί λοιπόν η γυναίκα φαινομενικά μένει πίσω; Γιατί δεν προχωρά όσο μπορεί και όσο ενδεχομένως της αξίζει; Για ποιους λόγους ακόμα μιλάμε για ανδροκρατούμενες επιχειρήσεις και αγώνα των γυναικών;

Ο 21ος αιώνας ανέδειξε το εξής παράδοξο: ενώ η συμμετοχή της γυναίκας στα κοινά και στην εργασία σταθερά αυξάνεται, δεν παρατηρείται αντίστοιχη ουσιαστική πρόοδος ως προς την ισότητα και την ανατροπή των κοινωνικών στερεοτύπων.

Οι γυναίκες «επιχειρούν» και τολμούν επιχειρηματικά λιγότερο, γιατί φοβούνται περισσότερο, ενημερώνονται ελλιπέστερα και επηρεάζονται περισσότερο από τη γνώμη ή τη στάση των «τρίτων».

Αν τις συγκεντρώσουμε σε μια λίστα, οι δυσκολίες είναι λίγο – πολύ γνωστές

α) μειωμένη ψυχολογική και θεσμική υποστήριξη

β) ελλιπές ή ‘φοβισμένο’ κίνητρο για περαιτέρω διεκδίκηση εργασιακών πλεονεκτημάτων και αναρρίχηση

γ) συχνά αδύναμη πρόσβαση και άνοιγμα στην ενημέρωση και τις κοινωνικές επαφές, ειδικά στον κύκλο των ανδρών

δ) ορισμός των προτεραιοτήτων με βάση το «μέχρι τώρα συνηθισμένο», σχεδόν το πατροπαράδοτο (οικογένεια, παιδιά κλπ)

Η συναισθηματική (όπως πιστεύεται) γυναίκα βάλλεται εκεί που θεωρητικά μπορούν να την αγγίξουν: τα καταφέρνεις, αλλά… ένας άνδρας… ε, είναι αλλιώς!

Άνδρες επιτυχημένοι υπάρχουν πολλοί. Οι γυναίκες που διεκδικούμε αυτό τον τίτλο είμαστε λιγότερες, μα συνεχίζουμε.

«Δίπλα ή πίσω – για τους παλαιότερους- από έναν πετυχημένο άνδρα βρίσκεται μια αφοσιωμένη γυναίκα» λέει η γνωστή ρήση. Δίπλα όμως σε μια επιτυχημένη γυναίκα υπάρχει… τι;

Η απάντηση μπορεί να μας σοκάρει. Αλλά αν την καλοσκεφτούμε, είναι αλήθεια: Δίπλα σε μια επιτυχημένη γυναίκα υπάρχει μια ολόκληρη κοινωνία που πιστεύει στην επιτυχία και με θεμιτούς τρόπους την κυνηγά.

Η εκπαίδευση – ενημέρωση, η ψυχολογική εδραίωση μιας στάσης σεβασμού και ισοτιμίας που μεταδίδεται στην οικογένεια, το σχολείο και τις δομές, η νομοθεσία και οι επιμέρους διατάξεις για τις συνθήκες και την αντιμισθία, η ευρωπαϊκή προοπτική ανάπτυξης, η συνεργασία στην κυριολεξία της και το δίκαιο, όπως ονειρικά όλοι μας το επιζητούμε, είναι τα βασικά κανάλια για το μεγάλωμα: το μεγάλωμα της αυτοπεποίθησης, του ταλέντου, της δουλειάς.

Θα ήθελα να σας έχω βάλει σε σκέψεις. Θα ήθελα να σας έχω παροτρύνει να ξανασκεφτείτε τον κόσμο που ξέρετε και να ξαναδείτε τις γυναίκες που εργάζονται γύρω σας στα –κατά τα άλλα- ανδρικά περιβάλλοντα. Θα ήθελα τέλος να μη συμφωνήσουμε αλλά να το ξανασυζητήσουμε…

Η γυναίκα επιχειρεί να εναρμονίσει και να εναρμονιστεί. Οι ρόλοι είναι πολλοί, πολλαπλοί και συχνά αντικρουόμενοι.

Είμαι γυναίκα, εργαζόμενη, μέλος αθλητικών σωματείων, μητέρα, έχω κοινωνικές ευαισθησίες, συνειδητά εφαρμόζω την ανακύκλωση, αγαπώ το διάβασμα, απολαμβάνω τη μουσική, μετέχω σε συλλόγους και έχω τη δική μου θέση στα πράγματα, τη δική μου άποψη… Τίποτα δεν είναι εφικτό χωρίς σκληρή δουλειά.

Το ασθενές φύλο μπορεί να προάγει, να παράγει ισχυρό επιχειρείν…