Πίσω από τα ναρκωτικά… μια ευάλωτη οικογένεια

Η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών (ναρκωτικών) από τον άνθρωπο χρονολογείται από τα πανάρχαια χρόνια. Συνεχίζει όμως και στις ημέρες μας να αποτελεί ένα από τα πιο επώδυνα αγκάθια της δυτικής κοινωνίας, φυλακίζοντας στα δίχτυά της τα νεότερα και σίγουρα πιο ευάλωτα μέλη της – τους εφήβους.

Έφηβοι

Εφηβεία είναι η χρονική περίοδος που παρεμβάλλεται μεταξύ της παιδικής και της ενήλικης ζωής του ατόμου. δεν είναι απλώς μια ανακεφαλαίωση των παιδικών ψυχοσυγκρούσεων, αλλά μια ξεχωριστή περίοδος της εξέλιξης. Είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από “βίαιες” εσωτερικές συγκρούσεις, συναισθηματική αστάθεια, με έντονες (εκρηκτικές) ψυχολογικές και σωματικές αλλαγές.

Η είσοδος σε αυτό το στάδιο εξέλιξης σηματοδοτεί μια βίαιη ρήξη μέσα σε αυτό που ο έφηβος θέλει για τον εαυτό του και σε αυτό που οι άλλοι θέλουν από αυτόν.

Η αλλαγή, το καινούργιο, πάντα συνοδεύεται από φόβο και αντίσταση. Η αλλαγή απαιτεί ικανότητες προσαρμογής και αναδόμησης των συναισθημάτων, των προσωπικών αξιών και των σχέσεων με τους γύρω μας. Αυτή είναι και η πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίζουν άμεσα ο έφηβος και τα πιο στενά του πρόσωπα – η οικογένεια του.

Οικογένεια

Η οικογένεια αποτελεί ένα βασικό κοινωνικό κύτταρο μέσα στο οποίο ο έφηβος ζει. Είναι ένα ζωντανό σύστημα, το οποίο συνεχώς εξελίσσεται επηρεαζόμενο από τις κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές.

Η οικογένεια είναι ο πρώτος και κύριος παράγοντας κοινωνικοποίησης του παιδιού.

Το πέρασμα στην ωριμότητα και ο αποχωρισμός της παιδικής ηλικίας είναι συνυφασμένα με την απομάκρυνση από τα στενά πλαίσια της οικογένειας και της αναζήτησης μιας θέσης μέσα στην κοινωνία, την απόκτηση μιας ταυτότητας ( πιθανώς το πιο δύσκολο να αποκτήσει κάποιος στη ζωή του! ).

Οι γονείς έχουν την ευθύνη να στηρίξουν τον έφηβο σε αυτήν την προσπάθεια οικοδόμησης του δικού του ψυχικού ιδεολογικού και πολιτισμικού “εγώ” η οικογένεια οφείλει να είναι σε θέση να θεσπίσει κανόνες, να θέτει όρια, να προβάλει αξίες και στάσεις, να εμπνέει ασφάλεια και σταθερότητα στον έφηβο. Να καλλιεργήσει τις προϋποθέσεις ώστε η διαδικασία ανεξαρτητοποίησης του εφήβου από τον πυρήνα της οικογένειας να γίνει ανώδυνα και με υγιή τρόπο. Αυτή όμως είναι μια δύσκολη αποστολή, τη στιγμή που η σημερινή κοινωνία αρνείται στο νέο οποιαδήποτε αναγνώριση ενηλικίωσης και τον παροτρύνει να παραμείνει εγκλωβισμένος στο μικρόκοσμο της δικής του οικογένειας.

Κοινωνικοποίηση

Χωρίς κοινωνική αναγνώριση ο έφηβος δεν μπορεί να υπευθυνοποιηθεί και να ωριμάσει, παραμένει καθηλωμένος στις εξαρτησιακές του σχέσεις με το οικογενειακό περιβάλλον.

Η κοινωνικοποίηση του εφήβου εμποδίζεται ακόμα περισσότερο από τους φόβους και τις ανασφάλειες της οικογένειας σε κάθε προσπάθεια ανεξαρτοποίησης κάθε φορά που ο έφηβος διεκδικεί την αυτονομία του. Η οικογένεια δέχεται μεγάλη πίεση, μα αποτέλεσμα να αποδιοργανώνεται, να χάνει την ισορροπία της, ανίκανη να προσαρμοστεί σε μία καινούργια πραγματικότητα: παύει να είναι η οικογένεια ενός παιδιού και γίνεται η οικογένεια ενός έφηβου.

Με αυτόν τον τρόπο ο νέος δεν μπορεί να ενσωματωθεί σε ένα κοινωνικό ρόλο, να στηριχτεί στις δικές του δυνάμεις και να διαμορφώσει τη δική του ανεξάρτητη ταυτότητα, να διαπραγματευτεί μια καινούργια θέση στο οικογενειακό σύστημα.

Τη στιγμή που αρνηθεί τους γονείς, τα ιδανικά τους, τις οικογενειακές ιδεολογίες πρέπει να βρει γύρω του πρόσωπα κύρους για να ταυτιστεί μαζί τους. Αν ούτε αυτούς δεν μπορεί να βρει, τότε ο έφηβος έχει μεγάλη δυσκολία να δημιουργήσει την ταυτότητα του.

Πιεσμένος από τις άλυτες εσωτερικές συγκρούσεις του, τις οποίες δεν καταφέρνει να χειριστεί αποτελεσματικά, οδηγείται στην κρίση, που με αφόρητη οδύνη διαπερνά ολόκληρη την ύπαρξή του. Αυτό το γεγονός μπορεί να τον οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις όπως η αυτοκτονία, παραπτωματικές συμπεριφορές, χρήση ουσιών κ.λπ.

Η χρήση ουσιών που συχνά αρχίζει σε αυτή την ηλικία και μπορεί να οδηγήσει σε τοξικομανία είναι συχνά η απάντηση του εφήβου στο φόβο του αποχωρισμού που αντιμετωπίζουν οι γονείς του στην προσπάθεια ανεξαρτοποίησής του. Ο έφηβος καταφεύγει στην “ευκολότερη” λύση, όπου θα νιώθει παροδικά ανεξάρτητος, χωρίς όμως να καταφέρει να γίνει ένα ενήλικο άτομο με ταυτότητα που συμπεριφέρεται υπεύθυνα και λειτουργεί αυτόνομα από τους γονείς του.

Οικογένεια και τοξικομανία

Τι ξέρουμε σήμερα σχετικά με τις οικογένειες των τοξικομανών; Σε τι διαφέρουν (αν διαφέρουν) αυτές οι οικογένειες;

Η απάντηση είναι περίπλοκη, από τη στιγμή που δεν έχει βρεθεί κάποια ειδική δομή ή κάποιο συγκεκριμένο προφίλ ούτε του έφηβου ούτε της οικογένειας που να οδηγεί από μόνο του στην τοξικομανία.

Όμως, σύμφωνα με μελέτες, φαίνεται να υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που σε κάποιο βαθμό διαφοροποιούν αυτές τις οικογένειες ως προς τη λειτουργία τους.

Ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά;
1. Η οικογένεια λειτουργεί με ελάχιστους και ασαφείς κανόνες και όρια.
2. Η επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της είναι στερεοτυπική και δύσκαμπτη. (Τα μέλη της δεν συζητάνε δημιουργικά μεταξύ τους, δεν αλληλοστηρίζονται).
3. Συχνά διαπιστώνεται η ύπαρξη ενδοοικογενειακών συγκρούσεων, χωρισμών, έλλειψη συζυγικής συμμαχίας, σωματική και λεκτική βία.
4. Χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και αλκοόλ.
5. Σχέσεις εξάρτησης με τυχερά παιχνίδια ( τζόγος ).
6. Ο πατέρας είναι συνήθως απών, συναισθηματικά αδιάφορος και αναποτελεσματικός και συχνά χειραγωγείται από την μητέρα.
7. Η μητέρα είναι υπερλειτουργική – είναι υπερπροστατευτική ( ελέγχει τα πάντα – τα προσωπικά αντικείμενα του εφήβου, τη συμπεριφορά του κ.λπ.). συμπεριφέρεται στον έφηβο σαν να είναι παιδί ου χρειάζεται προστασία και καθοδήγηση.
8. Παρατηρούνται παθολογικές συμμαχίες μεταξύ γονιών και παιδιών ( συνήθως του αντίθετου φύλου – μητέρα/γιος – πατέρα/κόρη).
9. Ο υποψήφιος έφηβος τοξικομανής είναι συνήθως άτομο με κλονισμένη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση.

Φαίνεται πως, τελικά, κανείς δεν γίνεται τυχαία τοξικομανής, έστω και αν ισχυρίζεται ότι στράφηκε στις ουσίες από περιέργεια. Πίσω από αυτή την κίνηση βρίσκεται η προσωπική του κρίση ως άτομο και η κρίση της οικογένειας του, που (δυσλειτουργεί ως καθρέφτης της κοινωνίας.

Κάνοντας χρήση ουσιών, ο έφηβος προσπαθεί να σταματήσει τη ροή του χρόνου, που τον ωθεί να κάνει βήματα προς τα εμπρός, να απελευθερωθεί, να ενηλικιωθεί. Όμως με αυτό τον τρόπο εγκλωβίζεται και άλλο μέσα στις ανασφάλειες και τις φοβίες του και γίνεται όλο και πιο ευάλωτος και ανίκανος να αυτονομηθεί.

Η ουσία έρχεται να καλύψει την αίσθηση της αδυναμίας του και να του δώσει την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας της, την απόκτηση ενός ανύπαρκτου κοινωνικού status. Με αυτό τον τρόπο νομίζει πως έχει αποκτήσει το πλαίσιο που του λείπει για να ζήσει ως ενήλικας.

Υιοθετώντας την τοξικομανία ως τρόπο ζωής, ο έφηβος δεσμεύει τους δικούς του διανοητικούς και συναισθηματικούς πόρους. Είναι το ζωντανό παράδειγμα μιας μορφής κοινωνικής αλλοτρίωσης. είναι η έκφραση μιας βαθιάς κοινωνικής και οικονομικής κρίσης που διαπερνά την οικογένεια, αφήνοντας συντρίμμια ψυχής στο πέρασμα της.