Περί (βρετανικής) ιδεολογικής οικονομικής πολιτικής

Δεν είναι μόνο η Ελλάδα που υποδέχθηκε χαράς ευαγγέλια αυτές τις μέρες. Σε πελάγη ευτυχίας με βάρκα μετά βίας συγκρατημένα “I told you so” πλέει και ο Βρετανός υπουργός Οικονομικών Τζορτζ Όσμπορν.

Το ΔΝΤ που πέρυσι ακριβώς τέτοια εποχή τον προειδοποιούσε πως μάλλον το έχει παρακάνει με τη λιτότητα, τώρα προβλέπει πως η Βρετανία θα είναι φέτος η πιο ταχέως αναπτυσσόμενη αναπτυγμένη οικονομία.

Ρυθμός ανάπτυξης 2,9% επί του ΑΕΠ.

Και όλα αυτά λίγες ημέρες μετά την παρουσίαση του νέου προϋπολογισμού για το 2014-2015, που έδειξε πως η βρετανική οικονομία σαν να ξεκολλάει, με ρυθμό ανάπτυξης 1,8% το 2013-14 και πρόβλεψη για 2,8% το οικονομικό έτος που μόλις ξεκίνησε (Απρίλη με Απρίλη στη Βρετανία).

Πώς να μη γελάνε και τα μουστάκια του Όσμπορν, αν άφηνε ποτέ μουστάκι ο λοιδορηθείς για την αριστοκρατική του καταγωγή και διαγωγή Τζορτζ, Boy George για τους πιο κακεντρεχείς από τους επικριτές του την εποχή που ήταν σκιώδης υπουργός.

Και όμως, ο κόσμος παραπονιέται. «Δεν μας νοιάζουν οι δείκτες, μας νοιάζει που δεν έχουμε δουλειά», φώναζε στο ραδιόφωνο ένας οικοδόμος από το Γιόρκσαϊρ.

Τις ίδιες ημέρες, εν πολλοί απαρατήρητες, πέρασαν αναφορές σε πρωτοφανή αριθμό πολιτών της Βρετανίας που εξαρτώνται από συσσίτια οργανώσεων αρωγής.

Ο κ. Όσμπορν δεν προκάλεσε την ύφεση. Ωστόσο οι πολιτικές που επιλέγονται επηρεάζουν το πόσο σύντομα και με ποια ταχύτητα θα εμφανιστεί η ανάκαμψη, πόσο δυνατή θα είναι και με πόση διάρκεια ή ανθεκτικότητα.

Στη Βρετανία λοιπόν ο κ. Όσμπορν δεν μπορεί να κριθεί επιτυχημένος με βάση αυτά τα κριτήρια. Τα χρόνια της ύφεσης υπολογίζεται ότι έχουν στερήσει από την οικονομία της χώρας 210 δισεκατομμύρια στερλίνες. 210 δισ. για πάντα χαμένα.

Θα μπορούσαν να ήταν λιγότερα. Η οικονομία και ο κόσμος θα μπορούσαν να ξεκινούσαν τώρα την προσπάθεια από μια ψηλότερη βάση.

Η ακραία λιτότητα καθυστέρησε και εξασθένησε την ανάκαμψη, η χαλαρή νομισματική πολιτική ως υποκατάστατο της ανάπτυξης μάλλον καθιστά την ανάκαμψη των δεικτών μη ισορροπημένη και εύθραυστη. Το ίδιο το Ανεξάρτητο Γραφείο Προϋπολογισμού το οποίο έδωσε τις θετικές προβλέψεις για την ανάπτυξη, πρόσθεσε πως η θετική εικόνα είναι μάλλον κυκλική και δεν οφείλεται τόσο σε μια υποκείμενη δυναμική ανάπτυξης.

Το γεγονός ότι το βασικό επιτόκιο παραμένει ακόμα στο ιστορικό χαμηλό του 0,5% δείχνει ότι η οικονομία δεν μπορεί ακόμα χωρίς αναπνευστήρα.

Οι δημοσιονομικοί στόχοι που είχε θέσει ο κ. Όσμπορν δεν έχουν επιτευχθεί, με πρώτο το έλλειμμα, τον πρώτο εχθρό, τον πρώτο στόχο. Ο βασικός λόγος για τη μη επίτευξη του στόχου για το έλλειμμα και την παράταση της λιτότητας για δύο ακόμα χρόνια, έως το 2018, είναι η αποτυχία καταγραφής επαρκούς ανάπτυξης.

Όπως συνηθίζει να λέει η αντιπολίτευση και μάλλον δίκιο φαίνεται να έχει, τη μη επίτευξη στόχων ο κ. Όσμπορν κάθε χρόνο την αποδίδει σε απρόσμενες εξελίξεις εκτός Βρετανίας, βλέπε κυρίως την κρίση στην ευρωζώνη.

Όπως παρατηρεί ο οικονομικός ιστορικός και βιογράφος του Κέινς λόρδος Σκιντέλσκι, μπορεί όντως οι εξαγωγές και η εμπιστοσύνη να έχουν πληγεί λόγω της κρίσης στην ευρωζώνη, αλλά δε βλέπει ο υπουργός ότι και στις άλλες χώρες που «απρόσμενα» η ανάπτυξη αγνοείται όλα αυτά τα χρόνια οι συνάδελφοί του ακολουθούσαν παρόμοιες πολιτικές ακραίας λιτότητας;

Mπορεί αλήθεια να θεωρηθεί απρόσμενη η αποτυχία μίας τόσο σφιχτής δημοσιονομικής πολιτικής να οδηγήσει σε ανάπτυξη;

Ο κ. Όσμπορν και οι περισσότερες κυβερνήσεις στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή επιδεικνύουν ξεκάθαρα μία ιδεολογική προσήλωση στο μικρότερο κράτος – όπως αντιστοίχως η άλλη πλευρά κάποιες φορές αναγάγει το κράτος σε πανάκεια.

Ο κ. Όσμπορν πιστεύει ότι η αγορά κατανέμει τους πόρους πιο αποτελεσματικά, ότι κάθε εργαζόμενος στο δημόσιο είναι εργαζόμενος που εμποδίζεται από το να προσφέρει στον ιδιωτικό τομέα.

Αντιπαραθέσεις περί παραγωγικότητας δεν είναι στα αλήθεια περί αυτού.

Στο Γκέτεμποργκ κόβουν τις ώρες εργασίας σε έξι ημερησίως με την ίδια αμοιβή για να δουν μήπως έτσι οι εργαζόμενοι παράγουν περισσότερο. Ο κ. Όσμπορν αντίθετα έχει αποφασίσει ποιος εργαζόμενος είναι παραγωγικός.

Πιστεύει παράλληλα ότι ο πρόσθετος δανεισμός για την κυβέρνηση θα αυξήσει τα επιτόκια και επομένως θα κάνει πιο ακριβό το χρήμα για τις επιχειρήσεις, ότι ο δανεισμός δεν είναι παρά μελλοντική φορολόγηση για τους πολίτες, ότι η κρατική κατανάλωση δεν κάνει τίποτα άλλο από το να περιορίζει την ιδιωτική κατανάλωση.

Ο λόρδος Σκιντέλσκι πριν από λίγα χρόνια, στο ξέσπασμα της κρίσης, επικαλούμενος τον Κέινς είχε προειδοποιήσει σε συζήτησή μας πως όλα τα παραπάνω ισχύουν σε περιόδους πλήρους απασχόλησης, αλλά σε βαριά ύφεση είναι επικίνδυνες θεωρίες.

Το βασικό κενό, προσθέτει σε νέα αρθογραφία ο Σκιντέλσκι, είναι ότι όλη αυτή η θεωρία αγνοεί την αξία των κρατικών επενδύσεων, τη μελλοντική οικονομική αξία των σχολείων που θα χτίζονταν αλλά δεν χτίστηκαν όλα αυτά τα τέσσερα χρόνια, των νοσοκομείων που δεν, των υποδομών μεταφοράς που δεν, των σπιτιών για τα οποία φωνάζουν οι νέοι ότι δεν υπάρχουν.

Αγνοεί τα αυξημένα έσοδα για το κράτος από την ενίσχυση του ΑΕΠ, από την ενίσχυση της απασχόλησης και επομένως την ενίσχυση της κατανάλωσης.

Ο κ. Όσμπορν και οι συνάδελφοί του υπακούν σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Πιστεύουν δεν πιστεύουν σοβαρά σε αυτές τις θεωρίες ενεργούν όπως νομίζουν ότι οι αγορές περιμένουν από αυτούς να ενεργήσουν.

Ακόμα και οι σοσιαλδημοκράτες έχουν αποδεχθεί αυτή την άποψη, τόσο εντυπωσιακά δειλά μετά τα διδάγματα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Νέοι Εργατικοί και τώρα ο Εντ Μίλιμπαντ που κάθε φορά που ανοίγει το στόμα του εύκολα διακρίνει κανείς έναν δισταγμό που φτάνει στα όρια της διπλής υπόστασης – ο δρ. Τζέκιλ της κόκκινης πολιτικής του καταγωγής, της πίστης στην αξία του κοινωνικού κράτους και στην προτεραιότητα στους αδύνατους και ο μίστερ Χάιντ της επικρατούσας θεωρίας που διαβρώνει παλαιές πολιτικές πεποιθήσεις απλώνοντας έναν φόβο για τις αντιδράσεις των αγορών.

Οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί που εξαρτώνται από οικονομολόγους βασίζονται σε μοντέλα που πολύ απλά αποκλείουν την πιθανότητα ύφεσης – οι αγορές δεν κάνουν λάθη.

Τα πακέτα διάσωσης ή οι ποσοτικές χαλαρώσεις ως αναγκαίο κακό έγιναν δεκτά, παρά ως ειλικρινής αμφισβήτηση των επικρατούντων μοντέλων.

Ούτε η ποσοτική χαλάρωση πάντως άνοιξε την περίφημη στρόφιγγα του δανεισμού από τις τράπεζες.

Ακολούθησε από τον κ. Όσμπορν η επιδότηση για δανεισμό, πάλι χωρίς αποτέλεσμα. Και τώρα έχουμε το πρόγραμμα Βοήθεια για Αγορά Κατοικίας και επιτέλους η αγορά κινείται.

Αλλά κανείς πρέπει να προσέχει τι εύχεται διότι η υλοποίηση της ευχής μπορεί να κρύβει παγίδες.

Έτσι μέσα σε διάστημα μηνών οι ειδικοί μιλούν για νέα φούσκα στην αγορά ακινήτων, με τις τιμές των σπιτιών να αγγίζουν απίστευτα επίπεδα συνεπικουρούμενες βέβαια και από το γαλλικό, ελληνικό και ιταλικό χρήμα που βγάζουν στην ασφαλή αγορά ακινήτων του Λονδίνου οι ευρωζωνικοί της κρίσης.

Μαζί με τις τιμές των σπιτιών έχουν αυξηθεί και οι τιμές των μετοχών, ενισχυμένες από την αγορά τους από την Τράπεζα της Αγγλίας. Φυσικά δεν είναι ο απλός άνεργος κόσμος που επωφελείται από όλα αυτά.

Το χάσμα μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων διογκώνεται, το ίδιο και μεταξύ νότου και βορρά στη Βρετανία.

Αυτή η επιδότηση του δανεισμού μήπως συνιστά μικρότερο παθητικό για τον Βρετανό φορολογούμενο από τον απευθείας δανεισμό του κράτους;

Μαζί με όλα αυτά μερίδα οικονομολόγων μιλά για κίνδυνο δομικής υποκατανάλωσης που οδηγεί σε αποτελμάτωση, με βασικό σύμπτωμα τη δομική υποαπασχόληση. Δυόμισι εκατομμύρια άνεργοι, έστω και αν είναι κάτω από το 8% του εργατικού δυναμικού, δεν είναι λίγοι.

Όπως παντού χρειάζεται μέτρο, ισορροπία. Μήπως χρειαζόταν ένας διαχωρισμός στην αντιμετώπιση κεφαλαιακών δαπανών και τρεχουσών δαπανών;

Υποθέτουμε ότι το έλλειμμα που προκαλείται από τις δεύτερες είναι κακό, διότι δεν παράγει εισόδημα, αλλά το όποιο έλλειμμα από τις πρώτες είναι το προσωρινό αντίτιμο για την αύξηση της παραγωγικότητας που θα έρθει σε βάθος χρόνου, για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, για τη μακροπρόθεσμη βελτίωση της οικονομικής θέσης της χώρας.

Κόψε περιττές δαπάνες, ασφαλώς, αλλά ρίξε χρήμα εκεί που χρειάζεται, ιδίως σε περιόδους ύφεσης, δηλαδή σε υποδομές, στην πράσινη οικονομία, σε κοινωνικές ομάδες που μπορούν να προσφέρουν αν βοηθηθούν και να μην είναι πρόσθετο και αποδιοπομπαίο «βάρος», σε εξωστρεφείς μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Αλλά η οικονομία είναι θέμα ιδεολογίας και ο κ. Όσμπορν επέβαλε τη δική του σχεδόν χωρίς αντίσταση. Οι Εργατικοί είχαν/έχουν χάσει τον χαρακτήρα τους και οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες έχουν υποχρεωθεί σε συμβιβασμούς όντας στο κυβερνητικό σχήμα.

Η οικονομία αναμφίβολα θα ανακάμψει, πρώτα οι αριθμοί και μετά οι άνθρωποι, έτσι λέει η ιστορία και η λογική.

Το ερώτημα είναι πόσο θα αργήσει ακόμα η κρίσιμη ανάκαμψη του δεύτερου σκέλους και με ποιο τίμημα τελικά και αν αυτό το τίμημα μπορούσε ή όχι να είναι μικρότερο σε ισχύ και διάρκεια.

Από ό,τι φαίνεται για το πρώτο ερώτημα θα περιμένουμε ακόμα καιρό για τις απαντήσεις.

Για την ώρα πάντως ο κ. Όσμπορν μπορεί να χαμογελά αμέριμνος στο πέλαγος της ευδαιμονίας των αριθμών του – όπως και άλλοι συνάδελφοί του ανά την Ευρώπη.